Бағдарламасы syllabus семестр 5 оқу аптасынан және сессия аптасынан тұрады. Пәннің көлемі кредитті құрайды
жүктеу/скачать 0.54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- СӨЖ тапсырмалары
- Негізгі әдебиеттер
- Он үшінші апта №13 дәрістің тақырыбы
- Морфологиялық категориялар
- Туынды түбір
- Сөзжасамдық жұп
- 13 практикалық сабақтың тақырыбы
| 12-СОӨЖ тақырыбы:
Тапсырмалар: 1. Есімшенің, көсемшенің, тұйық етістіктің түрленуі. 2. Етістік түрлерінің сөйлемдегі синтаксистік қызметі. Есеп беру түрі: жазбаша жұмыс ретінде тапсыру. СӨЖ тапсырмалары: Абайдың бір қара сөзін ала отырып, ішінен етістіктің түрлерін тауып анықтаңыздар, сипаттама беріңіздер. Есімше мен көсемшенің айырым белгілерін көрсетіңіздер. Есеп беру түрі: реферат түрінде тапсыру. Негізгі әдебиеттер: 1. Ә.Құрышжанов, М.Томанов. Орхон-Енесей ескерткіштерінің зерттеу тарихы мен грамматикалық очерктер. А.,1969. 2. Ә.Құрышжанов, М.Томанов., Ғ.Айдаров. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі. А.,1971. 3. С.Исаев. Қазақ әдеби тілінің совет дәуірінде дамуы. А., 1973. 4. М.Томанов Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы. А., 1992. 5. Ә.Н.Нұрмаханова Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы. А.,1978. 6. Әбдіғалиева Т. қазіргі қазақ тіліндегі болымдылық, болымсыздық категориясы. Докт. дисс. автореф. – А., 1998. Он үшінші апта №13 дәрістің тақырыбы: Түркі тілдерінің салт-сабақты, болымды-болымсыз категориялары Қарастырылатын мәселелер: 1.Түркі тілдерінің салт-сабақты категориялары. 2. Түркі тілдерінің болымды-болымсыз категориялары. Терминдер мен анықтамалар. Морфологиялық категориялар – жеке сөздердің өзгерілуі (түрленуі) арқылы туатын жалпы грамматикалық мағыналар. Деривация – (лат. derivatio – жасалу) – бастапқы тіл бірліктерінен басқа туынды тіл бірліктерін (дериваттарды) жасау процесі. Туынды түбір - құрамы негіз сөз бен жұрнақтан тұратын сөздер. Сөзжасамдық саты - негіз сөз бен сөзжасамдық жұрнақтан тұратын сөзжсамдық ұядағы туынды түбірлердің жасалу ретін білдіретін тілдік бірлік. Сөзжасамдық жұп - негіз сөз бен онан жасалған туынды түбір сөздің жиынтығы. Сөзжасамдық тарам - тік қатардағы бір сатыда бір негіз сөзден өрбіген туынды сөздердің жиынтығы. Дәріс тезистері. Түркі тілдеріндегі есім сөз тұлғаның барлығына бірдей болып келетін үлгісі мына тәрізді: т-а-с-тж-сж-т-түбір, а-түбірдің сапалық не басқа бір айрықша ерекшелігін білдіретін аффикс, с- санды білдіретін қосымша, тж – тәуелдік жалғау, сж – септік жалғауы. Кейде есім түбір орнына заттанған етістік туынды түбір айтылуы мүмкін. Ондай жағдайда айрықша сапалық ерекшелікті білдіретін қосымшадан басқасы (а) сол сөзге жалғана алады. Әрине, мұндай сөз тұлғасы, таза есім тұлғаға қарағанда, әлдеқайда күрделі болып келеді.Өйткені, етістік түбірге әр түрлі тұлға жасайтын аффикстер жалғана алады, соладың үстіне бүкіл құрамның есімге айналуына мүмкіндік жасайтын аффикстер жалғана алады.Әрине, мұндай сөз тұлғасы таза есім тұлғаға қарағанда, әлдеқайда күрделі болып келеді.Өйткені, етістік түбірге әртүрлі тұлға жасайтын аффикстер жалғана алады, олардың үстіне бүкіл құрамның есімге айналуына мүмкіншілік жасайтын қосымша қосылады. Мұндай туынды есім сөз тұлғаның жалпы моделі мына тәрізді:т(е-ес-м-б-ж)-а-с-тж-сж. Есім түбір ретінде қолданылатын негіздің өзі күрделі: е- етістік түбір,ес – етістік,м- модалдық мән беретін қосымша, б – болымсыздық, ж- етістік түбірді есім ретінде қолдануға мүмкіншілік жасайтын қимыл есім қосымшасы.Әрине, есім орнына қолданылатын кез келген етістік негізден осы қосымшалардың бәрін іздеуге бола бермейді.Бұл жалпы сипаты ғана көптік, тәуелдік, септік жалғаулар түбірге жалғана алады. Ал, түбірдің ерекше сапасын аңғаратын аффикстер (жұрнақтар) жалғана бермейді. Олардың әрқайсысына тән қолдану сферасы бар.Айталық, -ма жұрнағы сөз тұлғаларының белгілі біртобына ғана жалғанса, -нақ жұрнағы синоним сөздерге, олардың барлығына емес белгілі бір мағыналық тобына ғана жалғана алады. Етістік сөз тұлғаларының барлық тілдеріне ортақ жүйесі мына тәрізді: т-ес-м-б-р-ж-т- түбір, ес- етіс қосымшасы, м- модалдық қосымшасы, б – болымсыздық қосымшасы, р – рай қосымшасы, ж-жақ, сан қосымшалары. Сонымен қатар етістік түбір орнына есім түбірден жасалған сөз тұлға қолданылады. Етістік сөз тұлғаларының бұл жүйесі – оның толық түрі. Түркі тілдерінде етістік сөз тұлғаның осы аталған компаненттері түгел айтылмайтын, қысқарған түрі бар. Ол – көсемше тұлғалары.Көсемше тұлғаларының рай, жақ, сан қосымшаларының қолданылмайтыны мәлім (қабылдаған жағдайда көсемшелік дәрежеден шығып қалады). Олардың орнына п- ғали, т.б. қосымшалар айтылады. №13 практикалық сабақтың тақырыбы: Түркі тілдерінің салт-сабақты, болымды-болымсыз категориялары Тапсырмалар: 1. Түркі тілдерінің салт-сабақты категориялары 2. Түркі тілдерінің болымды-болымсыз категориялары бойынша жазбаша жұмыстар дайындау. жүктеу/скачать 0.54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|