Байниязова жанар төлеубайқызы Қазақ лексикографиясы: біртілді оқу сөздігін түзудің ғылыми негіздері


Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум» негізі туралы



бет3/4
Дата03.03.2016
өлшемі208 Kb.
#36013
түріДиссертация
1   2   3   4

Оқу сөздігіндегі минимум мәселесі. Біртілді оқу сөздігінің «ортақ минимум» негізі туралы. Тілдегі лексикаға тілүйретім мақсатында сипаттама жасаудың бір аспектісі – лексикалық минимумдар түзу. Сөздік құрамды тілді үйрету мақсатында ықшамдаудың бұрыннан қалыптасқан теоретикалық негізінде қате болжам орын алған еді. Лексиканы аталған мақсатқа сай ықшамдаудың басты тәсілі ретінде сөздік құрамдағы көнерген архаикалық және тарихи лексиканы, жергілікті қолданымдағы диалектілік, говорлық лексиканы, салалық терминологиялық лексиканы, қарапайым қолданымдағы лексиканы, ауызекі сөйлеу тілі бірліктерін, дәстүрлі жазба тілге тән арнаулы лексиканы, басқа да көптеген сөз топтарын алып тастау, қысқарту орын алған болатын. Жалпылама қолданымға арналып жасалған алғашқы лексикалық минимумдардың сөзтізбелерін құрастыруда қолданылған қысқартудың, ықшамдаудың негізгі тәсілі осындай болған еді. Сондықтан лексикалық минимум мәселесіне жаңаша көзқарастың қажеттігі, лексикалық минимумдардың нысаны мен қолданым аясына, құрылымына байланысты, минимумдарды сұрыптап алу мен лексикографиялау жолдарына қатысты қалыптасып қалған ескіше ғылыми түсініктерді өзгертудің қажеттілігі айқын болатын. Осы тұрғыдан, жаңаша ғылыми көзқарас негізінде жазылған еңбек ретінде тілді меңгерудің бастапқы сатысына арналып жасалатын екітілді оқу сөздіктерінің құрылымын зерттеуге арналған Р.Түсіпқалиеваның жұмысын атауға болады [8]. Ғалым «Қазақ тілінің Қазақстанда мемлекеттік тіл және ұлтаралық қатынас тілі ретінде толыққанды қызмет жасауына жеткізетін жолдардың бірі - түрлі ұлт мектептерінің оқушыларына қазақ тілін бір, ортақ лексикалық материал негізінде үйрету. Тек осындай жағдайда ғана олардың бәрінде баршаға ортақ сөздік база жасалуы мүмкін. Осы міндетті шешуге қазақ тілінің ұлттық орта мектептерге арналған ортақ лексикалық минимумы мүмкіндік жасайды. Мұндай сөздіктің көлеміне келер болсақ, әдістемешілердің көпшілігі тілді белсенді түрде меңгеру үшін 3-4 мың лексикалық бірлікті жеткілікті санайды. Он жыл бойы қазақ тілі оқылатын мектепте – 4 мың болса, жеткілікті» деген ой айтады.

Кеңес дәуіріндегі оқу лексикографиясында үстем болған әмбебап минимум сөздік идеясы бойынша, ең жиі қолданымдағы сөздер тізбесі әмбебап минимумның бірінші бөлегін, ал тақырыптық тізім оның екінші бөлегін құрайды. Минимумның тұрақты элементі ретіндегі жиілік тізбедегі сөздердің меңгерілуі міндетті саналса, субъективтік негізде сұрыпталған тақырыптық тізбе құрамындағы, яғни минимумның өзгермелі элементін құрайтын тізбедегі сөздердің қайсыларын пайдаланудың шешімі осы минимумды пайдаланушы оқырмандардың еркіне қалдырылатын еді. Біз бұл көзқарасқа ұстанымдық тұрғыдан қосыла алмаймыз. Тілдің лексикалық негізін бейнелейтін минимумдағы екінші бөлік те тұрақты болу керек. Және ол тілдегі тақырыптық жүйені құрайтын негізгі атауларды мүмкіндігінше толық қамтуы тиіс. Онсыз тілдегі базалық лексиканы меңгеру ісі қиындап кетеді.



2.5 Біртілді оқу сөздігіне лексикалық бірліктерді сұрыптап алу ұстанымдары.

Р. Түсіпқалиеваның еңбегінде басты сұрыптау ұстанымдары туралы төмендегідей тұжырымдар келтіріледі:

«1. Сұрыптаудың басты ұстанымы – статистикалық ұстаным (Ең алдымен тілдік бірліктің қолданым жиілігі ескеріледі).

2. Сөздің тіркесімдік қабілеті (тіркесімге көп түсетін сөз – тілүйренім тұрғысынан маңызды сөз. Сондықтан ортақ минимумға синтаксистік және лексикалық тіркесімдік әлеуеті мол сөз алынады).

3. Тілдік бірліктің сөзжасамдық мүмкіндіктері, яғни сөз түбірінің тарамдану қабілеті мол сөз. Бір сөзді білсең, біртекті сөздерді тану қиын емес.

4. Сөздің семантикалық құндылығы. Бұл ұстаным бойынша, минимумға көпмағыналы сөздер алынуы керек. Барлық мағыналары бірдей актив меңгерілуге жатпайтындықтан, минимумға ол сөздің негізгі, басты мағынасы алынады. Бұл ұстаным тілдік қатардан синонимдерді таңдап алуға, антонимдерді тауып алуға, т.т. жағдай жасайды. Осы ұстаным арқылы интернационалдық лексиканың минимум сөздігіне сұрыптау жасалады.

5. Сөздің стилдік бейтараптығы. Бұл ұстаным бойынша, ұлттық мектепке (жоғарғы, орта) арналған минимум-сөздікке стильдік тұрғыдан бейтарап әдеби тіл сөздерін алуға жағдай жасайды.

6. Жағдаяттық-тақырыптық ұстаным. Бұл ұстаным қолданым жиілігі төмен болса да, тілде сөйлеушінің әрқайсысына да қажетті нақты сөздермен минимумды толықтыруға мүмкіндік береді. Лексиканы сұрыптаудың жағдаяттық-тақырыптық ұстанымның қолданылуы минимум сөздікке алынуға тиісті тақырыптар мен жағдаяттың нақты көлемі белгіленген жағдайда ғана мүмкін болмақ.

7. Сөздің методикалық тұрғыдан оқыту мақсатына сәйкестігі. Бұл ұстаным лексикалық минимумды үйренілетін тілдің грамматикасымен, сөзжасамымен, фонетикасымен, орфографиясымен, әдебиетімен, жалпы тілүйренім процесін ұйымдастырумен үйлестіруге мүмкіндік береді» [8].

Біз ғалым тарапынан келтірілген ұстанымдардың саны мен мазмұны туралы тұжырымдарды қолдаймыз. Біртілді оқу сөздігінің сөзтізбесін түзуде осы аталған ұстанымдарды басшылыққа алған жөн болмақ. Дегенмен, базалық лексиканы қамтитын біртілді оқу сөздігінің құрылымына арналып отырған зерттеуімізде өте-мөте маңызды екі мәселеге кеңірек тоқталған дұрыс болады деп ойлаймыз. Олар: сөздікке алынатын лексикалық бірліктердің қолданым жиілігі мен тақырыптық таралымы туралы мәселелер.



Біртілді оқу сөздігіне алынатын лексикалық бірліктердің қолданым жиілігі. Мамандардың пікірі бойынша, бір мыңнан бастап төрт мың сөздік көлемге дейінгі минимум сөздіктер тіл негіздерін белсенді, пәрменді түрде меңгеруге бағдарланған актив сөздіктер болып саналады. Олардың ішіндегі 1500 бірлікке дейін қамтитын аса шағын көлемді туындылар тілді меңгерудің бастапқы сатысына арналған элементар сөздіктер қатарын құрайды. Демек, қазақ тілін үйренудің, меңгерудің бастапқы, элементарлық курсына лайықталып жасалатын шағын минимум сөздіктің сөзтізбесі әдетте 1500 сөзге дейінгі көлемді қамтиды. Р.Түсіпқалиева сұрыптаудың жеті ұстанымын қолдану негізінде сараланып, сарапталып алынған 1300 бірлікті қамтитын ортақ лексикалық минимум құрамын ұсынады. Бұл – жоғарыда сөз болғандай, тілді үйренудің бастапқы сатысы үшін арнайы жасалған тізбе. Ал біздің еңбегімізде сөз болатын 1500 бірліктен 4000 бірлікке дейінгі көлемдегі, тілдегі базистік лексиканы қамтитын сөздіктер келесі сатыға, тілді базистік деңгейде меңгеруге бағдарланады.

Диссертациялық еңбекте қазақ лингвостатистикасында түзілген жиілік сөздіктердің деректері өзара салыстырыла, салғастырыла зерттеледі. Жиілік тізбелерді талдау барысында жалпы қазақ ұлты өкілдерінің сөзқолданым жиілігіне тән бірқатар заңдылықтар байқалды. Мәселен, ең жиі қолданылатын сөздер қатарында адамның сөйлеу процесін суреттейтін де- етістігінің, жалпы тіршілікті бейнелейтін е- етістігінің, жалпы болмысты білдіретін бол- етістігінің және күллі жанды-жансыз дүние атауларының синонимі ретінде қолданыла беретін ол есімдігінің келтірілуі тілдегі бұлжымас заңдылықтардан хабар береді. Де- етістігінің қазақ мәтіндеріндегі ең жиі қолданылатын сөз болуы тілді үйрену, оны меңгеру ісіндегі белсенді сөйленім процесінің, антропоөзекті бағдардың қаншалықты мәнді, маңызды екендігін байқатады.

Қазақ мәтіндерінде ең жиі қолданылатын 500 сөз құрамына жасалған талдау барысында төмендегі жағдайлар анықталып отыр. Біріншіден, базалық лексиканы қамтитын оқу сөздігіне алынуы тиісті құрылымдық сөздердің басым көпшілігінің осы ең көп қолданылатын сөздер тізбесіне еніп отырғандығын айту қажет. Бұл аталмыш сөздердің екі жақтан да (қолданымдық және маңыздылық) мәнділігін байқатады. Мысал үшін айтар болсақ, тізбелерде тілүйренім үшін аса маңызды үлкен, қатты, жақсы, қара, ұзақ, соңғы, осындай, ақ, жақын, кең, анық, мол, басқа, сондай, ауыр, көк, жаңа, алыс, бүгінгі, суық, ұзын, қызыл, ыстық, шын, артық, жаман, бөлек, салқын, биік, қоңыр, қарсы, кішкене, алғашқы, соңғы, мәлім, зор, ашық, сары, ар, қазіргі, аппақ, денелі, қараңғы, бай, қысқа, кіші, белгілі, қызық, түрлі, аз, қалың, жас, жалғыз, тең, күшті, орта, толық, айқын, мынадай, кешегі тәрізді сын есімдер, ол, бұл, осы, сол, сонда, мен, сен, біз, бір, барлық, өз, бәрі, мына, қандай, қалай, кім, сіз, бар, әр, не, мынау, бірнеше, қайда, әрбір, міне, біреу, кейбір, анау, бұ, ана, қай, ешкім тәрізді есімдіктер, енді, дәл, қазір, бүгін, ең, әлі, бұрын, қайта, тіпті, аса, әсіресе, талай, сонда, бірге, тез, жаңа, біраз, әуелі, әдейі, сәл, соншалық, алғаш, өзгеше, ақырын, кейін, түгел, ертең, қарсы, осылай, шапшаң, кейде, атаулы, солай, үнемі, төмен, былай, өте, алыс, онда, тек, жоғары, кеше, ерте, мұнда, әбден, алдымен, мүлде тәрізді үстеулер, бір, екі, үш, жалғыз, он, бес, төрт, алты, жеті, жүз, мың тәрізді сан есімдер, да, де, туралы, мен, және, ғана, ал, тағы, бірақ, соң, ғой, қарай, сияқты, пен, кейін, тек, ма, бойынша, та, ме, әрі, ба, үшін, бе, сондықтан, дейін, егер, пе, те, бері, қатар, сайын, сонымен, тәрізді, сонда, қана, қой, бойы, жөнде, өйткені, бен, шейін, па, кейде, ендеше, немесе, қой тәрізді шылаулар, бар, жоқ, көп, керек, әсіресе, қажет, мүмкін, аз тәрізді модаль сөздер құрамы қайталанып кездесіп отырады.

Жиілік тізбелерді өзара салыстыру барысында қазақ мәтіндерінде ең жиі қолданылатын 500 сөз құрамына патша, болыс, өт зат есімдері мен сүйгін етістігі тәрізді бірқатар сөздердің негізсіз, кездейсоқ еніп отырғандығы байқалды. Жалпы алғанда, келтірілген тізбедегі сөздердің лексикалық негіз құрамында берілуі міндетті деп ойлаймыз. Жоғарыда аталған жиілік сөздіктер негізінде қалған мың сөз құрамын да сұрыпталып алынады.



Біртілді оқу сөздігіне алынатын лексикалық бірліктердің тақырыптық таралымы. Қазақ тілінің базалық лексикасындағы идеографиялық бөлікті тақырыптық сөздер құрайды. Бұл тізбеге тақырыптық минимумға кіретін басты-басты бірліктер енеді. Тақырыптық сөздер құрамынсыз мұндай сөздіктің толыққанды туынды болып шықпайтындығы белгілі. Ондай жағдайда лексикалық жүйедегі бір-бірімен байланысты сөздер тобы, сөйленім процесі үшін, айтылым мен жазылым үшін аса маңызды болып табылатын сөздер беймәлім болып қалады. Диссертациялық еңбекте базалық лексиканың тілүйренім сөздігінде мағыналық топтардың қамтылу үлгісін келтіру мақсатында тіршілік иесі ретіндегі адамның жай-күйін қарастыратын тақырыптық топтың құрамы келтіріледі.
Қорытынды

Қазіргі таңда лексикография ғылым мен білім, техника, өнеркәсіп салаларының бәріне де қатысты, қолданым аясы өте кең пәндердің бірінен саналатыны белгілі. Сол себепті лексикографиялық туындыларды түзудің ғылыми-теориялық мәселелерін зерттеуде таза лингвистикалық факторлар да, алуан түрлі ғылым салаларының ерекшеліктерінен туындайтын экстралингвистикалық факторлар да ескерілуі тиіс екенін тәжірибе көрсетіп отыр.

Осымен байланысты бірнеше ғылым саласының ара-жігінде пайда болған ғылыми пәндердің бірі – лексикографияның жаңа саласы – оқу лексикографиясы. Сондықтан оқу лексикографиясының ғылыми-теориялық негіздерін зерттеу осы салада түзілетін туындылардың авторлардың тілдік түйсігіне, субъективті жағдайларға тәуелді болмауы үшін, объективті ғылыми негізде жасалуы тиіс екендігі аталмыш зерттеудің тақырыбын белгіледі. Оқу лексикографиясында «көлемі шағын болғанмен, мәні зор» сөздіктер жасалады, солардың бірі – қазақ тілінің лексикалық негізін құрайтын базалық лексиканы қамтитын оқу сөздігі. Бұл тәрізді шағын көлемді біртілді оқу сөздіктерін түзудің ғылыми негіздерін, олардың сөзтізбе құрамы мен құрылымдық ерекшеліктерін зерттеудің таза ғылыми тұрғыдан да, қазақ тілін үйретуге бағытталған мемлекеттік бағдарламаларды жүзеге асыру тұрғысынан да маңыздылығы дау тудырмайтынын зерттеу барысы нақты дәлелдеді.

Соның нәтижесінде базалық лексиканың тілүйренім сөздігі тіл құрылысынағы маңыздылығы жағынан іріктеліп алынатын құрылымдық сөздерден, қолданым жиілігі бойынша сұрыпталып алынатын жиілік тізбеден және тілдік жүйені қамтитын негізгі атаулар бойынша жасалатын тақырыптық тізбеден тұратын төрт мың лексикалық бірліктен құралатыны айқындалды.


Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Соссюр Ф.де. Труды по языкознанию. М., 1977; Смирницкий А.И. К вопросу о слове (Проблема «отдельности слова») // Вопросы теории и истории языка в свете трудов И.В.Сталина по языкознанию. М., 1952.

2. Щерба Л.В. Опыт общей теории лексикографии // Известия АН. Отд. л-ры и языка‚ 1940. Вып.3. С. 89-117.

3. Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. Алматы:

Сөздік – Словарь, 2005. – 440 б.

4. Берков В.П. Вопросы двуязычной лексикографии. Л.‚ 1973. 190 с.

Malkiel Jakob. Distinctive Features in Lexicography. A Typological

Approach to Dictionaries Exemplified with Spanish, part 1-2, 1959. Univ. of California Press, Berkeley and Los Angeles; Sebeok T.A. Materials for a Typology of Dictionaries. Lingua, Amsterdam, 1962, vol. XI. 20; Rey-Debove J. Etude linguistique et semiotique des dictionnaires français contemporains. The Hague – Paris, Mouton, 1971, 329 pp.

6. Денисов П.Н. Основные проблемы теории лексикографии: автореферат дис. докт. филол. наук. М., 1976.

7. Караулов Ю.Н. Об одной тенденции в современной лексикографической практике // Русский язык. Проблемы художественной речи. Лексикология и лексикография. - М.‚ 1981. С.135-153.

8. Түсіпқалиева Р. Қазақ лексикографиясы: екітілді шағын сөздіктердің құрылымы. Фил. ғыл. канд. дис. автореф. Алматы, 2007. – 24 б.

9. Морковкин В.В. Основы теории учебной лексикографии (научный доклад диссертации доктора фил. наук). М., 1990.

10. Малбақов М. Бір тілді түсіндірме сөздіктің құрылымдық негіздері. Алматы: Ғылым, 2003. -357 б.

11. Сарыбаев Ш.Ш. Проблемы казахской региональной лексикографии: автореферат дисс. Доктора. – Алма-Ата, 1973. 105 с.

12. Хусаинов К.Ш. В.В.Радлов и казахский язык. – Алма-Ата: Наука, 1981. 172 с.

13. Малбақов М. Қазақ лексикографиясының тарихы. Фил. ғыл. кандидаты диссертациясы. Алматы, 1992.

14. Малбақов М. Сөздіктің тілі туралы // Профессор С.М.Исаев: қазақ тіл білімі мен әдебиеттанудың теориялық және әдістемелік мәселелері. I том. Алматы, 2008. 148-154 бб.

15. Малбақов М. Шағын тілүйренім сөздігінің минимум құрамы туралы // Тілтаным, 2008. №1.
Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған еңбектер:

Қазақ және түрік тілдерінің түсіндірме сөздіктерінде терминдік атаулардың берілу жайы // “Қазіргі таңдағы ғылым мен білім” атты халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. Шымкент, 2005. 20-24 бб.

Қалта сөздіктің жанрлық-типологиялық сипаты // Тілтаным. –2006. №3. 97-102 бб.

Оқу лексикографиясының антропоценрлік бағдары туралы // “Мемлелеттік тіл: бүгіні мен ертеңі” атты ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. Шымкент, 2007. 50-53 бб.

Шағын көлемді сөздіктерге лексикалық бірліктерді сұрыптаудың ғылыми негіздері // “Мемлекеттік тілдің дамуындағы жаңа үрдістер” атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. Шымкент, 2007. 12-16 бб.

Үйренім сөздіктерін жасаудың алғашқы тәжірибелері мен бағыттары // “Мемлелеттік тіл: бүгіні мен ертеңі” атты ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. Шымкент, 2007. 45-50 бб.

Шағын сөздік құрастыру мәселесі // “Актуальные проблемы политико-правовых и общественно-гуманитарных наук в условиях модернизации казахстанского общества”. Шымкент, 2007. 17-19 бб.

Шағын көлемді түсіндірме үйренім сөздіктер жүйесінің құрылымдық мәселелері // Қ.А.Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің Хабаршысы. Түркістан, 2007. №2. 83-86 бб.

Ортақ лексикалық минимум сөздігінің құрылымдық ерекшеліктері // “Педагогикалық кадрларды дайындаудың қазіргі заманғы өзекті мәселелері және жаратылыстану ғылымдарының даму перспективалары”. Шымкент, 2008. 59-64 бб.

Шағын сөздікке алынатын лексикалық бірліктер тобы // “Қазақ халқының рухани мәдениеті: зерттеу мен оқытудың өзекті мәселелері”. Шымкент, 2008. 217-221 бб.

Укув луғатларини яратишдаги илк тажрибалар ва унинг йуналишлари // әл-Хорезми атындағы Үргеніш университетінің ғылыми және ғылыми-методикалық журналы. Өзбекстан. Ургенч, 2008. 87-92 бб.

Статистикалық тәсілдің қазақ тіл біліміндегі қолданым тарихынан // Қазақ тілі мен әдебиеті және инновация мәселелері. Алматы, 2008. 370-374 бб.

Түсіндірмелі тілүйренім сөздігіндегі сөздік мақала құрылымы туралы //

ҚР ҰҒА Хабарлары. Тіл, әдебиет сериясы. – 2008. № 2. 76-79 бб.




Р Е З Ю М Е
Байниязова Жанар
Казахская лексикография: научные основы

составления одноязычных учебных словарей

Специальность – 10.02.02-казахский язык
Диссертационная работа посвящена одной из новейших и актуальных направлений отечественной лексикографии - учебной лексикографии, а, именно, исследованиям основ составления малых одноязычных словарей, описанию особенностей состава и структуры их словника.

Актуальность исследования. В социокультурном и языковом пространстве современного Казахстана в обучении государственному языку, в усвоении его лексических основ большое дидактическое значение, безусловно, принадлежат словарям. В связи с этим очень серьезно и остро стоит вопрос о разработке научно обоснованных, грамотно составленных и общедоступных словарей. Актуальность данного диссертационного исследования определяется тем, что впервые в казахском языкознании рассматриваются научно-теоретические основы и оптимальные пути разработки малых одноязычных учебных словарей активного типа. Такие словари были бы весьма полезны и эффективны как для обучения родному языку, так и для соотечественников, иностранцев, желающих самостоятельно овладеть государственным языком Республики Казахстан. До настоящего момента исследования в области казахской лексикографии в основном были ориентированы на разработку двуязычных переводных словарей для иноязычной аудитории.

В условиях полиэтничного и поликонфессионального Казахстана государственный язык выступает консолидирующим фактором, следовательно, создание оптимальных условий для его овладения является одной из первостепенных задач и для ученых, педагогов. Недостаточная разработанность теоретических и практических основ учебной лексикографии прямым образом отражается на качестве усвоения языка и негативно отражается на процессе внедрения госудаственного языка. В связи с этим остро стоит необходимость разработки учебных словарей активного типа, в которых бы учитывалось пропорциональное соотношение дидактических, научных и информативных интенций, что в конечном счете также предопределяет актуальность разрабатываемой темы.



Объект исследования - научно-теоретические основы создания малого одноязычного учебного словаря, ориентированного на лексическую основу казахского языка в учебной лексикографии, а также структурные особенности составления их словника.

Предмет исследования. Учебная лексикография, представляющая собой отдельное направление лексикографии – раздела языкознания.

Основные источники и материалы В качестве исходного исследовательского материала, источниками исследования послужили отечественные и зарубежные образцы малых учебных словарей, научные труды, посвященные общетеоретическим и структурным проблемам учебной лексикографии. Были привлечены исследования по истории казахской лексикографии, также исследования, обобщающие практические и научные данные по созданию учебных словарей малого формата.

Методологической основой исследования являются идеи ученых в области как мировой, так и отечественой лексикографии как Л.В. Щерба, В.П. Берков, Ж. Дюбуа, К. Дюбуа, А. Рей, Л. Згуста, П.Н. Денисов, В.В. Морковкин, Ю.Н. Караулов, Ш.Ш. Сарыбаев, Б.К.Калиев, М. Малбаков, Р. Тусипкалиева и др.

Цель исследования. Основной целью исследования является определение научно-теоретичесих и практических основ составления учебных словарей для общего употребления, ориентированных на общий лексико-грамматический минимум, охватывающих базисную лексику и структурные единицы словарного состава языка; определение количественно-качественного состава языковых единиц, привлекаемых в состав словника.

Для решения указанных целей с в диссертации ставятся следующие задачи:

- провести анализ мировой практики в области учебной лексикографии, подытожить их общетеоретические проблемы;

- обобщить опыт отечественных ученых в области учебной лексикографии;

- изучить научно-теоретическую литературу, освещающую концепцию создания малых учебных словарей;

- определить состав языковых единиц, структурных слов, составляющих лексическую базу языкового сознания, общенаучного базисного словаря, связанных с лексикой словника малого словаря;

- определить принципы отбора словарных единиц для словника, дать оценку их функциональных особенностей.

Научная новизна исследования. Научную новизну диссертацинного исследования, в первую очередь, предопределяет то, что впервые в казахском языкознании проведен системный анализ проблем теоретической лексикографии; во-вторых, впервые объектом исследования в казахском языке стали научно-теоретические, структурные проблемы создания малых одноязычных учебных словарей; в-третьих, проблема охвата и отбора в словнике состава базовой лексики, представляющих собой лексическую основу казахского языка, впервые стали предметом исследования в казахском языкознании.

Основные положения, выносимые на защиту:

- вместо терминов “оқу лексикографиясы” и “оқу сөздігі”, ранее употребляемых в казахской лексикографии уместно использование терминосочетаний “тілүйренім лексикографиясы” и “тілүйренім сөздігі”, более адекватно отражающие их содержание.

- в малом учебном словаре, включающем 4000 слоаврных единиц, должна быть полностью охвачена базовая лексика, представляющая собой базисное ядро лексики казахского языка;

- лексическая основа казахского языка выполняет функцию инварианта;

- структурные слова входят в базисное ядро лексического фонда казахского языка;

- в словнике одноязычного учебного словаря малого типа должен быть обеспечен максимальный охват тематически организованного лексического минимума, способствующего закладыванию в сознании обучаемого лексического ядра языка;



- во всех типах словаря приоритетным признается дидактическая интенция.

Теоретическая значимость исследования. Систематизация знаний и научно-теоретических принципов составления одноязычных учебных словарей малого типа в казахском языкознании предопределяет теоретическую значимость диссертационного исследования и вносит определенный вклад в развитие теоретической базы казахской лексикографии. Теоретические положения исследования могут послужить научной основой для создания в стране в недалеком будущем малых одноязычных учебных словарей. Полученные теоретические результаты в дальнейшем будут способствовать разработке проблем, связанных с составом и структурой словника, при создании одноязычных словарей малого жанра в казахской лексикографии.

Практическая значимость исследования. В диссертационном исследовании впервые обосновываются структурные особенности создания одноязычного малого учебного словаря, ориентированного на потенциальные возможности лексической базы казахского языка. Это, в свою очередь, будет способствовать использованию результатов исследования в качестве пособия и руководства в разработке словарей малого жанра. Результаты исследования могут быть привлечены в процессе обучения казахскому языку иноязычных граждан, иностранцев, также при составлении общеязыковых и отраслевых словарей, включающих лексический минимум, в качестве приложения учебников и учебных пособий, предназначенных для обучения казахскому языку иноязычной аудитории, разработке отраслевых словарей-минимумов.

Методы исследования. В работе использованы описательный, сравнительный, сопоставительные методы и приемы, а также приемы сравнительно-исторического анализа, структурного и лингвостатистического анализа.

Апробация работы. Содержание и результаты работы отражены в пяти докладах на международных и республиканских научных конферециях, в 12 статьях и научно-теоретических семинарах Института языкознания им. А. Байтурсынова и Шымкентском институте Международного казахско-турецкого университета им. А. Ясауи.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет