Байсыдық индира болатбекқызы мінез сипаты атауларының лингвомәдениеттанымдық негіздері
жүктеу/скачать 5.82 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Келінге қатысты мінез атаулары
- Сәлемшілін
| жігіттей дыбысы жоқ деп мені? (Ж.Жақыпбаев, Ләйлә). Кейбір қыз балалардың
еркекшоралығына жігіттей мінезді деген сөзді қолданып отыр. Менен сен екі есе мықтысың, қайратты, еркекжандысың. Әйел қасиетінен гөрі сенде ердің ерлік қасиеті барырақ (М.Сатыбалдиев, Қоңыр қозы). Бұл жерде кей әйелдердің ер мінезділігі мен қайсарлығына қарата еркекжанды деп атайды. Қыз бала тәрбиесінде халқымыз күш көрсету мен қорқытудан бойын аулақ ұстап, қызды төрге отырғызып, қызға ерекше құрмет көрсеткен. Сондықтан қыз баланың болмысы әдепті, ибалы, қылықты болуы табиғатынан шығады. Келінге қатысты мінез атаулары. Тұрмысқа шыққан жас әйелдің күйеуінің ата-анасы мен бірге туған ағаларына аталас, рулас, жасы үлкен ағайындары мен олардың әйелдеріне, ұзатылып кеткен апаларына келін болып саналады [99, б. 313]. Келін болып босаға аттау қуаныш пен үлкен мәртебе. Шаңырақтың берекесін молайтып, тыныштығы мен тазалығын келтіретін де келін. Келін болу – жақсы жар, жақсы ана болу, барған әулетінің ұрпағын көбейту. Сондықтан қаза халқы келінді тек өз ұрпағының ғана емес, тұтас бір ұлттың ұрпағының жауапкершілігін мойнына алған жан ретінде бағалаған. Атам қазақ келіннің қандай болу керек екенін бәрінен де жақсы білген. Және баласына тәрбиелі жерден ғана келін алып беруге тырысқан. Халқымызда «Көргенді жерден қыз алсаң, Атыңды жүрер жүгендеп, Алысқа сапар шегерде, Жолыңде берер түгендеп» деген ғибратты сөз бар. Қазақ келін аларда оның руы мен тегіне қарап, түбіне қарап текті жерден қыз алуға ұмытылған. Әжелеріміз «Келініңді қыздай көр, қызың келін болмас па?» деуі өзара сыйластыққа ұмытылуды көздеген терең мағынадағы сөз. Сол себепті, жас келінді бастапқыда келін болып келгеннен бастап, үй шаруасына бейімделуіне, жаңа ортаға үйренісуіне көмектесіп отырған. Бұрынғы ерке қыз келін болып енген сәттен 108 бастап, оның жүріс-тұрысы, киім киісі, мінез-құлқына шектеулер салынып, еріне бой ұсынған. Қазақ халқында келіннің мінез атауларына байланысты көптеген атаулар кездеседі. Және осындай мінез атауларына келіндеріміз сай болған. Біз «Қазақ әдеби тілінің сөздігі» онбестомдығы бойынша келіннің де мінез атауларын жинастырдық. Сонымен қатар келіннің әлеуметтік өміріндегі түрлі жағдаяттарға байланысты да сипаттама атауларын жинастырдық, мысалдар жазып, мағынасын ашуға тырыстық. Жас келін мінезінің тектілігі мен тәрбиесіне қарата: сәлемшіл, сыпайы, сыпайылау, сыпайырақ, мінезі текті, тектік, ілтипатты деген атаулар қолданған. Мысалы: Желігі басылмай жүрген неткен жан! Сәлемшілін қара өзінің! (С.Бақбергенов). Мұнда баршаға сәлем беріп, амандасатын сәлемшілдігі жайлы айтылады. Қоршаған көпшілікпен ол өте сыпайы, жұмсақ дауыспен амандасты (С.Мұқанов, Менің мектеп.). Бұл жерде әйел адам бойындағы ең қажетті мінез сыпайылық жайлы айтып отыр. Сіздей шортан тілемейміз, Сыпайырақ болыңыз, – дейді Гортензьо Катаринаға (М.Әуезов, Шығ. жин.). Бұл жерде сыпайы мінез туралы айтылып тұр. Тектік – тектілік. Бұл жерде қазақ халқының келінге беретін мінез атауының ең жоғары бағаланатыны тектілік туралы айтылып тұр. Ал тазалығы мен ұқыптылығына қарата тастұйнақтай, құнтты деп атаған. Қазақ халқының дәстүрлі отбасында келіннің орны ерекше. Қазақ «Келіні жақсы үйдің керегесі алтын» деп бекер айтпаған. Келін – өзінің ашық-жарқын мінезімен, кішіпейілдігімен, пысықтығымен, тектілігі мен тәрбиесімен сүйкімді. жүктеу/скачать 5.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|