Негізгі әдебиеттер: [12,25]

21 
ұлгіге салу. Мәдениеттің психоаналитикалық концепциясының 
авторлары – З. Фрейд (1856-1939), К-Г. Юнг (1875-1961), Э. 
Фромм (1900-1980), А.Адлер (1870-1937), Ж. Лакан (1901-1981).
Оларды мәдениеттанудың натуралистік мектебіне жатқызады.
Білімдері психиатр, биолог, психолог бола тұра өздерінің 
мәдениетттің концепцияларында олар адамның биологиялық 
тұрғысынан келді, олар адамның жануарлардан паринциалды 
түрде айырмашылықта екенін бағалаған жоқ. 
Мәдениет – адамзатты адамзаттандыру бағдарламасы. З. 
Фрейд. Мәдениеттің психоаналитикалық концепциясын жасаған З 
Фрейд 
психоаналитикалық 
мәдениетті 
алғашында
психоанализдің қосымша құралы ретінде санады ол тек қана одан 
кейін ғана психоанализ мәдениет философиясында орнын 
ттапты. 
Мәдениетті тануына Фрейд адам мен мәдениеттің табиғи 
бастамашылығының антогенездігіне сенімі негіз болды. Осы 
антогенезмнің себептерін ол мәдениеттен көрді, оның 
императивнін, нормалары мен идеялынан көрді. Фрейдтше 
мәдениеттің концепциясы «қауымның психологиясы және 
адамдың «Мен»-ді сараптау» (1921), «Бір иллюзияның болашағы» 
(1927), «Мәдениетке қанағаттанбау» (1929), « Адам Мойсей және 
моноатейстік дін» (1938) сияқты еңбектерінде жазылды. «Бір 
иллюзияның болашағы» еңбегінде барлық мәдениеттер
ұлылыққа мойынсұту мен оған тыйым салудан тұрады деп жазды.
Фрейдттің жазған мәдениетті сипаттауын мына ретте 
көрсетуге болады. Мәдениет ең бірінші – ол оған табиғаттың 
күшін игеруге көмек беретін адам бойына жинаған барлық білімі 
мен ептіліктері. Одан басқа Фрейд мәдениетке адамзаттың 
жасаған барлық институтттарын жатқызады. Сонымен мәдениет 
- адамның адамилану бағдарламасмы, оның адам өміріне
интеграциялануы, енуі.
Мәдени концепцияны жасай отырып Фрейд өзінің мәдени 
концепциясында оған дейін ғалымдардың санасыздық туралы 
жасалған мәдениетін қолданды. Адам психикасынан ол үш 
саланы көрді: сана, санаға дейінгі, санасыздық. Санасыздық – ол 
психиканығң бір бөлігі, ол онда санасыз қажеттіліктер мен 
санадан қуылып шығарылған идеялар шоғырланған. Ол 
ирроционалды және нақты уақыты жоқ. Оны санада сана 

22 
алдылық (түйсік) немесе санаға дейінгі түйсік бөліп тұрарды. 
Сана алдылық түсік ол – адамның жады мен ойлауы, ал, сана – ол 
қоршаған ортаны қабылдау. Сана адамның өзін өзі ұстауын 
қадағалайды. Ал талап-тілек әрекет ретінде болуға тырысады,
әрекеттің орындалуын тілейді, ол орындалу үшін ол санаға түсуі 
керек, ол тек қана сана алдылықта ғана мүмкін ол жалғандық пен 
санасыздықты жүзеге асырады. Фрейд бойынша санасыздықтың 
психикалық әрекеті қанағат алу әрекетіне бағынышты болады, ал
сана алдылықтың психикалық әрекеті – шынайылық принципіне
тәуелді болады. Өзінің «Мен және Әлдекім» (1923) еңбегінде 
сана мен сана алдылық және санасыздық әрекеттің қарым-
қатынасы «Мен», «Әлдекім» қарым-қатынасын «Жоғары тұрған-
Мен» Санасыз - Әлдекім – «қазанда қайнап жатқан инстинктар»,
Сана және –сана алдылық Меннің міндеті «Әлдекімнің» 
импульстарын 
қанағаттандыру 
болады, 
ол 
әлеуметтік 
шынайылыққа қарсы келмеуі керек, осы талаптардың сақталуын 
сыртқы идеял мен адам психикасының беделінің қоғам төрағасы 
«Жоғары - Мен» бақылап отырады. 
Сонымен 
Фрейдттің 
концепциясы 
санасыз 
және 
сублимацияланған қуаттың арқасында ғана болатын либидо, 
психикалық қуатты артыратын нәпсілік инстинктке тойтарыс 
беретін мәдениеттің пайда болуын ой елегінен өткізудің негізі 
болды. Мәдениетті осыла түсінуге оған айтылған сындар қарсы 
болды, ол әуелден-ақ оның жекелеген институттарына қарсы 
болған еді, одан әрі ол көзқарасы жалпы мәдениеттің сынына 
айналды. Фрейдттің «Мәдениетке қанағаттанбау» (1929) 
жұмысында, мәдениеттің дамуы адамдық бақыттың кемуіне әкеп 
соқтырады және табиғи тілектерге шек қоюға байланысты 
кінәнің артуына әкеп соғатынын баса айтты. 
Фрейдттің 
мәдениеттануының 
бірегей 
концепциясы 
Платонның, Декарттың, Канттың, Шопенгауэрдың, Ницшенің 
идеяларының әсерімен жазылған. Алайда ол эклектикалық болса 
да бірегей екні рас. 
Мәдениет пен жеке адамның қасіретті түрде қарама-қарсы 
тұруын 
сипаттай 
отырып 
Фрейд 
контромәдени 
бағдарламаларының Мәдениеттануына үйлеседі, олар «ұлы бас 
тарту» немесе «табиғи жағдайға қайта оралу». Мәдениетті 

23 
сараптай келе автор оның психоаналитикалық концепциясында
тарихилық пен сынаудың әдістемелік принциптерін пайдаланады. 
Фрейдттің «тағы – бала – невротик » қатары арқасында
оның тарихилығы принцпінің арқасында мәдениет тарихындағы 
адамзаттың мәдениеттенуінің ерте кезіндегі ақтаңдақтарды жабу 
мүмкіндігі туды. Ал критицизм принципі концепцияның 
адекваттығына сұрақ қоюға мүмкіндік берді және мәдени бас 
тартулардың негізділігі мәселесіне сұрақ қоюға мүмкіндік берді. 
Ол үнемі адамды тұқыртып отырады, ол үнемі табиғи тілектер 
мен ойларды құрбан етуді тілеп отырады. Алайда нақты осы 
талаптар «Әлдекім» пластындағы архетиптік прафантазияларды 
жандандыруға тартады, оны жеке санасыздыққа ығыстырады, 
адамға өмірге қажетті қуат береді, оны жеке өзіндік даму жолына 
ығыстырады. 
Сонымен Фрейдттің Мәдениеттануға жеке еңбегі оның 
«санасыздық», «либидо», «сублимация» түсініктерін енгізуі 
болды. Осы түсініктер – Фрейдттің мәдениетті түсінуінің 
биологиялануына куә - ол түсінік оны ең алғашқы өзімен бірге 
ой бөліскен алайда осы көзқарастардың дамуында одан бас 
тартқан оқушыларынан айырды.Ғылым оның концепциясын 
жоққа шығарды, кейбір ғалымдар тіпті бұл концепция - « 
полицияның ісі» деп те айтты. 1911 ж. Фрейдттан оның оқушысы 
Адлер бас тартты, оның психологиясында нәпсіқұмарлық тағы 
еркіндік пен билік тағысына жол берді. Сол жылы басқы бір 
оқушысы – Юнгтың» Либидоның символы мен оның басқаға 
айналуы» атты еңбегі шықты ол жаңа Мәдениеттануға негіз 
болды. 

жүктеу/скачать 495.33 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: