Барлығы – 135 сағат

Дәріс мазмұны:

2. Ақпан буржуазиялық революциясының алғышарттары. Петроградтағы халық толқулары;

3. Уақытша үкіметтің құрылуы. Монархияның құлауы.

4. 1917 ж. көктеміндегі қоғамдық-саяси жағдай. Көппартиялық жүйе және саяси күрес;

5. Уақытша үкіметтің ішкі және сыртқы саясаты.

Әдебиеттер:

1. 
   Шелохаев В.В. Либеральная модель переустройства России. М.,1996.
   
2. 
   Аврех А.Я. Столыпин и Третья Дума. М.,1968.
   
3. 
   Аврех А.Я. П.А.Столыпин и судьба реформ в России. М.,1991.
   
4. 
   Зырьянов П.Н. Петр Столыпин: Политический портрет. М.,1992.
   
5. 
   Бовыкин В.И. Очерки истории внешней политики России. Конец ХІХ в. –1917 г. М.,1960.
   
6. 
   Чапек В.Н. «История России». Ростов-на-Дону, 2002 г.
   
7. 
   Уткин А.И. «Россия и Запад: История цивилизаций». М., 2000 г.
   
8. 
   Семенникова Л.И. «Россия в мировом сообществе цивилизаций». Брянск, 2000 г.
   
9. 
   История. Отв. ред. Самыгин П.С. Ростов-на-Дону, 2002 г.
   
10. 
    Захарова Л.Г. Самодержавие и отмена крепостного права в России. 1856-1861. М.,1984.
    
11. 
    Ленин В.И. Развитие капитализма в России./Полн.собр.соч. 5-е изд. М.,1967. т.3.
    
12. 
    Соловьев Ю.В. Самодержавие и дворянство в конце ХІХ века. Л.,1973.
    
13. 
    Боханов А.Н. Крупная буржуазия России. Конец ХІХ в. 1914 г. М.,1992.
    
14. 
    Балуев Б.П. Либеральное народничество на рубеже ХІХ –ХХ вв. М.,1995.
    
15. 
    Истори политических партии в России. Под ред.А.И.Зевелева. М.,1994.
    
16. 
    Шелохаев В.В. Либеральная модель переустройства России. М.,1996
    
17. 
    История России ХІХ-начале ХХ вв. Учебник под ред.Д.А.Федорова. М.,2000.
    
18. 
    Соловьев Ю.В. Самодержавие и дворянство в конце ХІХ века. Л.,1973.
    
19. 
    Боханов А.Н. Крупная буржуазия России. Конец ХІХ в. 1914 г. М.,1992.
    
20. 
    Балуев Б.П. Либеральное народничество на рубеже ХІХ –ХХ вв. М.,1995.
    
21. 
    Бовыкин В.И. Очерки истории внешней политики России. Конец ХІХ в. –1917 г. М.,1960.
    
22. 
    Советская историческая энциклопедия. М.1961-1976. Т.1-16.
    
23. 
    История России ХІХ-начале ХХ вв. Учебник под ред.Д.А.Федорова. М.,2000.
    
24. 
    История России: Ролссия в мировой цивилизации. Учебное пособие. М.,1998.
    
25. 
    История России.ХХ век. Отв.ред.В.П.Дмитриенко. М.,1996.
    
26. 
    История Отечества: люди, идеи, решения в 2-х т. М.,1991.
    
27. 
    Политическая история: Россия-СССР. В 2-х т. Т.1-2. М.,1996.
    
28. 
    Н. И. Павленко, В. Б. Кобрин. В. А. Федоров. «История России с древнейших времен до 1861 года». М., 1989 ж.
    
29. 
    М. Мунчаев, В. М. Устинов. «История России». М., 2003 ж.
    
30. 
    История Российского государства. Ред. басқарған Ш. М. Мунчаев. М.,2000 ж.
    

- Империалистік блоктардың құрылуы. І д.ж.с.: басталуы, басты себептері, жүру барысы. 1914-1916 ж.ж. соғыс қимылдары;

- Ресейдегі революциялық жағдайдың алғышарттарының пісіп- жетілуі;

- 1917 ж. ақпан революциясы: себептері, барысы. Революция барысындағы үш саяси дағдарыс. Революция нәтижелері;

- Қазан революциясы. Кеңестер мен большевиктер. ІІ Жалпыресейлік кеңестер съезі және оның декреттері;

- Советтер және Құрылтай жиналысы: саяси дамудың балама жылдары. Революция қайраткерлері.

1. Конституциялық құрылысты қалыптастырды.

2. Азаматтық және саяси бостандықтарды орнатты.

3. Капиталистік қатынастардың дамуына қолайлы жағдайлар туғызды.

Россиядағы 2 буржуазиялық-демократиялық революциялардың арасында логикалық байланыс бар. Елдің капиталистік эволюциясының ерекшеліктері революциялар себептеріне айналды, яғни, самодержавиялық үкімет күні жеткен әлеуметтік-экономикалық және саяси проблемаларды шешуге қабылетсіз болды. 2 революциялар барысында патша үкіметі бұрын- соңды кездеспеген жаппай оппазициялық қозғалысқа тап болды.

Екі революцияларды туғызған жалпы себептермен қатар (жұмысшы табын қанау, шаруалардың жерсізденуі, полицайлық және рухани қанау) Ақпан революциясы І-дүниежүзілік соғыс туғызған дағдарыстарға байланысты басталған да болатын.

Соғыс Россияны экономикалық күйреу шегіне алып келді. Күн сайынғы әскери шығын 50 млн. сомға жетті. Өнеркәсіп өндірісі 20% және одан да көп деңгейде қысқарды. Соғыс жылдарында 1000-дай өнеркәсіп орыны жабылды. Транспорт, жағармай өндірісінің жағдайы қиындады. Нарықтық байланыстар бұзылды.

Экономикалық дағдарыс саяси дағдарысқа ұласты. Қоғамның моральдық жағдайы күрделенді. Материалдық жағдайдың төмендеуі патша үкіметіне қарсы саяси наразылықты туғызды. Елде әртүрлі бағыттағы оппазициялық қозғалыстар күшейді. Буржуазия саяси билікке ұмтылды. Радикалды оппазиция кәсіподақтарды құрып, жұмысшы партияларының қызметін ресімдеуді талап етті.

Соғыс жылдарында жұмысшы шаруа қозғалысы күшейді. Оппазициялық көңіл-күй армияны қамтыды. 11 млн-дық армия негізінен жұмысшылар мен шаруалардан тұрды. Сонымен 1917 жылдың басында елде терең әлеуметтік-экономикалық, саяси дағдарыс қалыптасты.

Революция 1917 ж. 23-ақпанда басталды. 120 мың Петроград жұмысшылары «Нан!», «Соғыс тоқтатылсын!» деген ұрандармен көшеге шықты. Қозғалыс тез қанат жайып, 25-ақпан күнгі ереуілге 305 мыңдай адам қатынасты. Бұл Петроград жұмысшыларының 80% болатын. 27-ақпанда Петроград гарнизоны көтерілісшілер жағына шықты. Бұл революцияның жеңісі болып есептелінеді. Революция барысында большевиктер жұмысшы депутаттар Кеңесін құру туралы шешім қабылданды. 27-ақпан күні жұмысшы депутаттар Кеңесінің І отырысы ашылды. Кеңес төрағасы болып, меньшевик Н.С. Чхеидзе және оның құрамына А.Ф. Керинский (эсер) және М.С. Скоблев (меньшевик).

(846 депутаттың 50-і большевиктер).

Кеңес «Ресей халқына үндеу» қабылдады. Елде құрылтай жиналысын шақырып, тең, тіке сайлау өткізу жөнінде шешім қабылданды.

2- наурыз күні Уақытша үкімет құрылды. Төрағасы Г.Е. Львов. Үкімет құрамына 12 адам – 6 кадет, 5-октябрис кірді. А.Ф, Керинскии юстиция министрі болып тағайындалды.

3-наурызда Уақытша үкімет Декларация қабылдады. Декларацияда:

1) өлім жазасына тыйым салынды.

2) Саяси амистия.

3) Сөз, жиналыс жасау бостандығы жарияланды.

Ақпан буржуазиялық-революциясы ерекше саяси жағдаймен аяқталды. Қос үкімет құрылды.

1. 
   Революциялық-демократиялық (Петроград кеңесі).
   
2. 
   Буржуазиялық уақытша үкімет.
   

1917 ж. 2-ақпанда Николай ІІ тақтан бас тартатындығы туралы монифеске қол қойды. 300 жылға созылған Романовтар династиясының тарихы аяқталды. Ақпан революциясының ең басты тарихи маңызы саяси жүйе ретіндегі монархияны жойды. Алайда елде екі типтегі мемлекеттілік қалыптасты. 1. Буржуазиялық республика.

2. Кеңестер республикасы.

Бұндай қосарланған саяси биліктің ұзаққа созылуы мүмкін емес. Мәселе түбегейлі Құрылтай жиналысында шешілуге тиісті болды.

Қос үкімет жағдайында елдің дамуының екі жолы болды.

1. 
   Буржуазиялық реформистік жол.
   
2. 
   Пролетарлық демократиялық жол.
   

Орыс буржуазиясының басты партиясы – кадеттер партиясы болатын. Оның құрамында шамамен 65-80 мыңдай адам болды. 370-тей жергілікті комитеттері болды. Партия лидері П.Н. Милюков.

Кадеттер партиясының негізгі стратегиялық саясаты Уақытша үкіметтің бірден-бір билігін орнату еді. Тактикалық бағытта мынандай міндеттерді қойды:

1. 
   Қоғамда бірыңғай тәртіпті қалпына келтіру.
   
2. 
   Экономикалық, саяси дағдарысты жою.
   
3. 
   Буржуазиялық-парламенттік республиканы құру.
   
4. 
   1917 ж. тамыз айында кадеттер монархиялық құрылысқа қарай бет бұрды.
   

Елде жұмысшы депутаттардың ролі күшейді. Большевиктер партиясы басты саяси күшке айналды. 1917 ж. ақпанында большевиктер партиясының қатарында 24 мыңдай адам болса, жылдың аяғында 350 мыңға жетті.

В.И. Ленин 3-сәуірде Швейцариядан Петроградқа оралды. Революцияның ең маңызды мәселелерін атақты «Апрель тезистерінде» анықтап берді. Тезистердегі негізгі ой

1) Буржуазиялық-демократиялық революция аяқталды.

2) Буржуазиялық-демократиялық революцияны социалистік революцияға ұластыру.

3) Негізгі саяси ұран «Барлық үкімет билігі Кеңестерге берілсін!»

4) «Уақытша үкімет жойылсын!»

1917 ж. сәуір айында елде тағы да дағдарыс басталды. Уақытша үкімет күн тәртібіндегі бірде-бір мәселені шешпеді. Маусым айындағы орыс әскерлерінің майдандағы шабуылы сәтсіздікпен аяқталды. Елде жаңа саяси дағдарыс басталды. Шілде айының басында Родикалды күштер (солдаттар, мотростар қарулы көтерілісті ұйымдастыруға әрекеттенді). Большевиктер партиясы бұл әрекетті бейбіт демонстрацияға айналдыруға күш салды. Осы жағдайда Уақытша үкімет контр революциялық төңкеріліс ұйымдастырды, кең арналы антибольшевиктік кампания басталды.

Қос үкімет кезеңі аяқталды. Жұмысшы солдат Кеңестері жабыла бастады. Большевиктерге қарсы репрессия ұйымдастырылды.

Жаңа коалициялық Үкімет құрылды. Төрағасы А.Ф. Керенский. Осы кезеңде елдегі тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қоғамның барлық консервативтік тобы елде төтенше шараларды жүргізуді талап етіп отырған генерал Корниловқа үміт артты. Бұл Керенскийдің саяси роліне қауып төндірді. 1917 ж. жазда Корнилов пен Керенский әртүрлі саяси тенденциялардың өкілдері болды, біріншісі контрреволюциялық бағыт ұстаса, екіншісі либералдық-демократиялық мазмұндағы буржуазиялық–демократиялық бағытты ұстанды.

Саяси жағдай шиеленіскен сипат алып, Керенский Корниловты бас қолбасшылықтан түсіріп, сатқын деп жариялады, сөйтіп Петроградқа бағыт алған Корнилов әскери бөлімдері тоқтатылып, Корнилов тұтқынға алынды.

Большевиктер партиясы Керенский Үкіметіне нақты талаптар қойды, сөйтіп, Үкімет дағдарысын туғызды. Большевиктер партиясының саяси ролі, ықпалы күшейді. Большевиктер партиясы бірыңғай социалистік Үкіметті құруға шақырды. 31-тамызда РСДРП (б) ОК «Билік туралы» резолюциясы жарияланды. Бұл резолюцияда негізгі органы Кеңестер болатын революциялық демократиялық билікті орнатуға шақырды. Сонымен қатар бұқара талаптары негізінде іс-қимыл бағдарламасы туралы айтылды.

1. 
   Бейбіт келіссөз жасау.
   
2. 
   Шаруаларға помещик жерін бөліп беру.
   
3. 
   Жұмысшы бақылауын орнату.
   
4. 
   Мемлекеттік құрылымды демократизациялау.
   

25-қазан күні большевиктер көтеріліс ұйымдастырып, Қысқы сарайды алды. 25-қазан күні Смольныда Бүкілроссиялық Советтердің ІІ-съезі ашылды. Делегаттар құрамы:

большевиктер-300,

эсерлер-193 (солшыл эсерлер – 100)

меньшевиктер-68,

меньшевик – интернационалистер-14 т.б. ұсақ саяси партия өкілдері. Советтердің ІІ-съезі өте маңызды екі құжат қабылдады:

1. 
   Бітім туралы Декрет.
   
2. 
   Жер туралы Декрет, және барлық билікті
   

Жер туралы Декрет бойынша 150 млн. гектар шаруаларға ақысыз, пұлсыз берілді. Съезд жұмысшы шаруа Үкіметін – Халық Комиссарлар Советін сайлады (СНК). Үкімет төрағасы болып В.И. Ленин сайланды. Съезд сонымен қатар Жалпыроссиялық Орталық Атқару Комитетін сайлады (ВЦИК) төрағасы болып Л.Б. Каменов, кейін Я. М. Свердлов сайланды.

Тарихи әдебиетте Қазан революциясы туралы әртүрлі пікірлер айтылып, әртүрлі баға беріледі.

Бірінші. 1917 жылы қазанда социалистік Революция жүзеге асты. Ұлы Қазан революциясы әлемдік тарихтың жаңа бетін – капитализмнен социализмге өту дәуірін бастап берді.

Екінші. Қазан революциясы большевиктер бүлігі, Ақпан революциясының демократиялық нәтижелері жойылды. Бұндай пікір негізінен эмигранттық әдебиетте және бүгінгі таңдағы публицистикада тараған. Бұл бағытта не айтуға болады? Әрине бүлік белгілері бар: көтеріліс жоспары жасалынды, революцияның қарулы күштері жасақталды т.б. Алайда Қазан революциясы бұқараның белсенділігінің нәтижесі болды. Ғасырлар бойы шешілмей келе жатқан әлеуметтік-экономикалық мәселелер бұқара қозғалысын туғызды. Ресейдің 100 губерниясының тек 16-да ғана көтеріліс ұйымдастырылды, сондықтан да бұл оқиғаны «Бұқара революциясы» деп те атауға болады.

Үшіншіден. Қазан революциясы революция жолына түскен армия мен флоттың бір бөлігіне сүйенген большевиктердің «әскери төңкерілісі» бұл көзқарас А.Богданов (А.А. Малиновский – большевизм ерте дәуірінің өкілі) еңбектерінде кездеседі.

Төртіншіден. Анархиялық бунд, «Люмпендер революциясы» деп те баға беріледі. Алайда 150 млн. халқы бар Ресейде люмпендер революция ұйымдастырды деу шындықтан тым алыс жатыр.

Россиядағы революция – тарихын обективті түрде зерттеп, баға беру әлі де жалғасуда.