ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АУДИТ ЖӘНЕ САПАНЫ БАҚЫЛАУ СТАНДАРТТАРЫ

Бет

Сапаны Бақылау Халықаралық Стандарты (СБХС) 1, Қаржылық Есептілік Аудиттері мен Шолуын, және басқа Ақпараттың Дұрыстығын Растауды және Ілеспе Қызметтер Бойынша Келісімдерді Іске Асыратын Фирмаларға арналған Сапа Бақылау…..........................................................................................................45

АХС 200, Тəуелсіз Аудитордың Жалпы міндеті жəне Аудиттің Халықаралық Стандарттарына сай Аудитті Жүргізу......................................................................80

АХС 210, Аудит келісімінің Шарттарымен Келісу ..............................................109

АХС 220, Қаржылық есептілік Аудитінің Сапасын Бақылау..............................130

АХС 230, Аудиторлық Құжаттама..........................................................................148

АХС 240, Қаржылық Есептіліктің Аудитін Жүргізу Кезіндегі Алаяқтыққа Қатысты Аудитордың Жауапкершілігі..................................................................161

АХС 250, Қаржылық Есептілік Аудиті Кезінде Заңдар мен Нормативтік Актілерді Қарастыру................................................................................................209

АХС 260, Басқару Өкілеттігіне Ие Тұлғалармен Қарым Қатынас .....................223

АХС 265, Ішкі Бақылаудағы Кемшіліктері Туралы Басқару Өкілеттігі Мен Басқаруға Қатысты Тұлғаларға Хабардар ету ......................................................247

300-499 ТӘУЕКЕЛДІКТІ БАҒАЛАУ МЕН БАҒАЛАНҒАН ТӘУЕКЕЛДЕРГЕ ҚАТЫСТЫ ШАРАЛАР

АХС 300,  Қаржылық Есептіліктің Аудитін Жоспарлау......................................259

АХС 315,  Субъектіні жəне Оның Ортасын Білу Негізінде Елеулі Бұрмалаулардың Тəуекелділігін Анықтау мен Бағалау .......................................271

АХС 320, Аудитті Орындау жəне Жоспарлаудағы Маңыздылық.......................317

АХС 330, Бағаланатын Тəуекелдіктерге жауап ретіндегі Аудиторлық Шаралар.....................................................................................................................326

АХС 402, Қызмет Көрсетуші Ұйымдардың Қызметін Пайдаланатын Субъектілердің Аудит Мəселелері..........................................................................347

АХС 450, Аудиторлық Тексеріс барысында Анықталған Бұрмалануларды Бағалау .....................................................................................................................370

500-599 АУДИТОРЛЫҚ ДӘЛЕЛ

АХС 500, Аудиторлық Дәлел .................................................................................381

АХС 501, Аудиторлық Дəлел-Нақты Баптарға Қатысты Қосымша Сұрақтар....................................................................................................................397

АХС 505, Сыртқы Растаулар...................................................................................407

АХС 510, Бастапқы аудиторлық келісімдер. Алғашқы сальдолар .....................418

АХС 520, Талдамалы Рәсімдер................................................................................431

АХС 530, Аудиторлық Таңдама .............................................................................439

АХС 540, Əділ Құнның Бухгалтерлік Бағалауын қоса, Бухгалтерлік Бағалаудың Аудиті жəне Ілеспелі Ақпаратты ашып көрсету...................................................457

АХС550, Байланысқан Жақтар................................................................................501

АХС 560, Кейінгі Жағдайлар...................................................................................528

АХС 570, Үздіксіз Қызмет.......................................................................................539

АХС 580, Жазбаша Ұсыныстар...............................................................................555

АХС 600, Ерекше Пікір - Қаржылық Есептілік Тобының Аудиттері (Бірлескен Аудиторлар Жұмысын Қоса)...................................................................................571

АХС 610, Ішкі Аудиторлардың Жұмысын Пайдалану ........................................622

АХС 620, Аудиторлық Сарапшының Қызметін Пайдалану ...............................629

АХС 700, Қаржылық Есептілік Бойынша Пікір Қалыптастыру және Есеп жүргізу.......................................................................................................................650

АХС 705, Тəуелсіз Аудитор Баяндамасындағы кейбір Көзқарастарға жасалған Өзгертулер.................................................................................................................679

АХС 706, Тəуелсіз Аудитор Баяндамасындағы Түсініктеме Параграфтары .....707

АХС 710, Салыстырмалы Ақпарат - Салыстырмалы Қаржылық Есептер мен Сəйкес Көрсеткіштер................................................................................................718

АХС 720, Аудит Қаржы Есебі Қамтылған Құжаттардағы Басқа Да Ақпараттарға Қатысты Аудитордың Міндеттері...........................................................................738

АХС 800, Ерекше Пікір – Арнайы Мүдделі Құрылымға Сәйкес Тағайындалған Қаржылық Есептердің Аудиті.................................................................................744

АХС 805, Ерекше Пікір —Жекелеген қаржылық есептілік аудиттері және ерекше элементтер, қаржылық есептіліктің сальдо шоттары немесе баптары......................................................................................................................760

АХС 810, Тұжырымдамалық Қаржы Есептер бойынша есеп беру міндеттемелері..........................................................................................................779

(2009 жылдың 15 желтоқсанында күшіне енген)

Параграф

СБХС ауқымы ...........................................................................................................1-3

СБХС Құзіреттілігі....................................................................................................4-9

Күшіне ену күні..........................................................................................................10

Байланысты Талаптар Сәйкестігі және Қолданылуы .......................................13-15

Сапаны Бақылау Жүйесінің Элементтері ..........................................................16-17

Фирма Басшылығының Сапа Бақылау Міндеттері............................................18-19

Байланысты Әдептану Талаптары ......................................................................20-25

Клиентпен Қатынастарды жəне Өзіне тән Келісімдерді Қабылдау жəне Жалғастыру............................................................................................................26-28

Адами Ресурстар ...................................................................................................29-31

Келісімнің Орындалуы ........................................................................................32-47

Мониторинг ..........................................................................................................48-56

Сапаны Бақылау Жүйесінің Құжаттамасы.........................................................57-59

Байланысты Талаптар Сәйкестігі және Қолданылуы.............................................A1

Сапаны Бақылау Жүйесінің Элементтері.........................................................A2-A3

Фирма Басшылығының Сапа Бақылау Міндеттері .........................................A4-A6

Байланысты Әдептану Талаптары...................................................................A7-A17

Клиентпен Қатынастарды жəне Өзіне тән Келісімдерді Қабылдау жəне Жалғастыру......................................................................................................A18-A23

Адами Ресурстар..............................................................................................A24-A31

Келісімнің Орындалуы....................................................................................A32-A63

Мониторинг .....................................................................................................A64-A72

Сапаны Бақылау Жүйесінің Құжаттамасы...................................................A73-A75

1. Бұл Сапаны Бақылау Халықаралық Стандарты (СБХС) қаржылық есептілікті аудиттеу мен шолу, және басқа ақпараттың дұрыстығын растау мен ілеспе қызметтер бойынша келісімдер бойынша мәлімдерден турады. Бұл СБХС байланысты әдептік талаптармен бірге оқылуы керек.

2. Халықаралық Аудит және Ақпараттың Дұрыстығын Растау Стандарттары Басқармасының (ХААСБ) басқа Мәлімдемелері арнайы сапаны бақылау рәсімдеріне арналған фирма персоналының міндеттемелері бойынша нұсқаулық пен қосымша стандарттар бойынша мәлімет ұсынады. Мысалға, АХС 220,²⁶ қаржылық есептілік аудитіне сапаны бақылауға қатысы бар.

3.  Сапаны бақылау жүйесі 11 тармағында қойылған мақсатқа жетуге арналған рәсімдерден және бұл саясаттармен сәйкестікті мониторингілеу мен іске асыру керектігін туғызатын рәсімдерден турады.

4.  СБХС кәсіби бухгалтерлер барлық фирмаларға қаржылық есептілік аудитімен, шолумен және басқа ақпараттың дұрыстығын растаумен және ілеспе қызметтер бойынша келісімдермен байланысқанда қолданылады. Бұл СБХС-ына сәйкес келу үшін жекелеген өндеген саясаттар мен рәсімдер табиғаты мен ауқымы әр түрлі ыкпалдарға тәуелді болады, мысалға, фирманың мөлшерінен мен пайдалану үшін сипаттардан және егер бұл жүйесінің бөлігін болатын болса.

5.  Бұл СБХС СБХС-тан кейін фирманың мақсаты мен фирмаға қойылған мақсатқа жетуге көмек көрсетуге арналған талаптарды қамтиды. Қоса алғына, бұның 8 тармағында баяндалғандай қолдану мен басқа түсіну мағлұматтары ретінде байланысты нұсқаулығы, сонымен қатар СБХС және дифиницияларды бағышты білумен байланысты мәнмәтіні берілетін кіріспе мәліметтері бар.

6. Мақсаты СБХС талаптары бар мәнмәтін береді және фирмаға мынадай көмек көрсетуді көзделген:

• Аяқталуы қажет екенін білу; мен

• Мақсатқа жету үшін одан да әрмен орындауы керек екен бойынша шешім қабылдай отыру.

7. СБХС талаптары «болады» деген сөз арқылы көрсетілген.

8. Керек болғанда, қолданысы мен басқа түсіну мағлұмат талаптарды детальды түсіндіреді және орындалуы бойынша нұсқаулық береді. Атап айтқанда, бұл мынада болуы мүмкін:

• Талаптардың мәнін немесе ауқымын детальды түсіндіру; және

• Дәлелденуге тиісті жағдайларға жарамды болуы мүмкін рәсімдер және саясаттар үлгілерін қосу.

Нұсқаулық өзі талап болып табылмай отыр, бірақ бұл талаптардың тиімді қолданылуына сәйкес келеді. Қолданылу және басқа түсіндіру мәліметтері СБХС реттейтін мәселері бойынша ақпарат мәліметтері бар болуы мүмкін. Керек болғанда, мемлекеттік сектордағы аудит ұйымдарына немесе үлкен емес фирмаларға әдеттегі қосымша пікірлер қолданылу және басқа түсіндіру мәліметтері арқылы қосылады. Бұл қосымша пікірлер СБХС талаптарын қолдану кезінде көмек көрсетеді. Олар, дегенмен, СБХС талаптарын қолдану және оларға сәйкес келу үшін фирманың жауапкершілігін қысқартпайды не шектемейді.

9.    Бұл СБХС-ында «Анықтама» тақырыбының астында бұл СБХС мақсатында арнаулы шарттарға байлынысы бар мағыналарды сипаттау көрсетілген. Олардың мақсаты – бұл СБСХ тоқтаусыз қолдану және түсіндіру; заңнамаға, нұсқамаға сәйкес немесе басқаша түрде басқа мақсаттарында қойыла алатын дефиницияларды жоюға көзделген жоқ. БХФ жариялаған Аудит және Сапаны Бақылау Халықаралық Стандарттары бойынша Анықтамалық (Handbook of International Standards on Auditing and Quality Control) ХААСБ шығарған Терминдер Глоссарийі бұл СБХС-ында сүреттелген терминдерді қамтиды. Мынаға жалпы және бірізді түсіндіруге және аударуға көмек көрсету мақсатында СБХС-ында табылған басқа терминдерді сипаттау тағы енгізілді.

10.  Бұл СБХС-ына сәйкес Сапаны бақылау жүйесі 2009 жылдың 15 желтоқсанға дейін енгізілуі тиіс.

11. Фирманың мақсаты – дұрыс ақпараттың дұрыстығын растау беру үшін сапаны бақылау жүйесін енгізу мен қолдау:

(a) Фирма және персонал кәсіби стандарттармен және құқық талаптарымен сәйкес келеді; және

(b) Жоба бойынша әріптестер мен фирма шығарған есептер жағдайларға лайықты болып келеді.

12.  Бұл СБХС келесі терминдер мынадай мағыналары бар:

(a) Есеп күні – күнін көрсету үшін кәсіпқой бухгалтермен таңдалған күні.

2. 
   Engagement documentation (Келісім құжаттамасы) – Орындалған жұмыстың, алынған нəтижелердің жəне аудитор қол жеткізген қорытындылардың жазбалары(кейбір кездері жұмыс құжаттары деген термин қолданылады).
   
3. 
   Engagement partner (Жоба бойынша əріптес)²⁷ – Жоба жəне оны орындау, сонымен қатар фирманың атынан шығарылған есеп бойынша жауапкершілікке, керектік туған кезде кəсіби, заң шығарушы немесе реттеуші органмен берілген лауазымға ие əріптес немесе фирманың басқа мүшелері.
   
4. 
   Engagement quality control review (Сапа бақылау келісімнің шолуы) –Жоба бойынша жұмыс істейтін топ жасаған елеулі шешімдерін жəне олар есептілікті құрастырғанда қол жеткізген қорытындыларын, есептілікті басып шығарғанға дейін, шыншыл бағалауды қамтамасыз етуге арналған үдеріс. Сапа бақылау келісімді орындауын шолу бағаланатын компаниялар қаржы есептілігін аудиттеуге, соңдай-ақ, керектік туған кезде, сапа бақылау келісімді орындауын шолу үшін фирма шешім қабылдаған жағдайда басқа келісімдерге арналған.
   
5. 
   Engagement quality control reviewer (Сапа бақылау келісімнің шолушы) –Есеп құрастырылғанда жұмыс бойынша жұмыс істейтін топ жасаған маңызды пікірлерін және қол жеткізген қорытындыларын шыншыл бағылау мақсатында жеткілікті және лайықты тәжірибесіне мен өкілеттікке ие әріптесі, фирманың басқа адамы, біліктілікке ие сыртқы маман немесе сондай адамдардан құрастырылған топ; мыналардың біреу де жоба бойынша жұмыс істейтін топқа жатпайды.
   
6. 
   Engagement team (Жоба бойынша жұмыс істейтін топ) – Фирмамен жобада жұмыс істеу үшін шақырылған сарапшылар жəне жобаны орындаушы барлық қызметкерлер. Бұған желілі фирма немесе фирма шақырған сыртқы сарапшылар жатпайды.
   
7. 
   Firm (Фирма) – Жеке тəжірибеленетін бухгалтер, кəсіпқой бухгалтерлердің бірлестігі немесе акционерлік қоғамы немесе басқа кəсіпорындары.
   
8. 
   Inspection (инспекциялау) – Жоба бойынша орындалған келісімдерге, жоба бойынша жасақтың фирма сапаны бақылау жөніндегі саясаттары мен шараларына сәйкестік туралы дәлелдеме беруге арналған шаралар.
   

(j) Monitoring (Мониторинг) – Фирманың сапа бақылау жүйесін ұдайы бағалауды енгізіп, оның сапаны бақылау жүйесінің дұрыс істеп тұратындығы жөнінде сенімді болуы үшін таңдаулы аяқталған келісімдерді ұдайы бақылау үдерісі.

(k) Network firm (Желілік фирма) – Желіге бағынатын фирма немесе субъект.

(l) Network (Желі) - Үлкен құрылым:

(i) бірлесіп қызмет етуге мақсат қойған үлкен құрылым; жəне

(ii) пайда немесе шығынды бөлісіге нақты мақсат қойған немесе ортақ иелікті, бақылауды немесе басшылықты, ортақ сапаны бақылау саясатын жəне процедураларын, ортақ бизнес стратегиясын, ортақ брэнд-атаудың қолданысы, немесе кəсіби ресурстардың үлкен бөлігін бөлісетін үлкен құрылым.

(m) Partner (Əріптес) – Кəсіптік қызмет көрсету кезінде фирманың атынан іс жүргізе алатын адам.

(n) Personnel (Қызметкерлер) – Əріптестер мен жұмысшылар.

(o) Professional standards (Кəсіптік стандарттар) – ХААСБ сапаны бақылау, аудит, бақылау, ақпараттың жəне басқа да ілеспелі қызметтердің дұрыстығын растау сапасының халықаралық келісім стандарттарының Алғы сөзінде анықталған кәсіптік стандарттары.

(p) Reasonable assurance (in the context of quality control) (Сапа бақылауы мəнмəтініндегі дұрыс сенімділік) – Жоғары, бірақ абсолютті емес сенімділік деңгейі.

(q) Relevant ethical requirements (Байланысты әдептік талаптар) – Жұмыс бойынша жұмыс істейтін топ және сапа бақылау келісімді орындаудың шолушы бағынатын, Бухгалтерлер Халықаралық Федерациясы Кәсіби Бухгалтерлердің Әдеп Кодексі А және В бөлімдері бар (БХФ Кодексі) қатал емес ұлттық талаптармен бірлесіп әдептік талаптары.

(r) Staff (Қызметкерлер) – Əріптестерден басқа кəсіпқойлар, олардың ішінде фирма шақырған сарапшылар.

(s) Suitably qualified external person (Тиісті біліктілікті меңгеруге сəйкес шақырылған адам) – Жоба бойынша əріптес ретінде қызмет атқара алатын қабілеттілік пен құзырлылыққа ие арнайы шақырылған адам, мысалға, əріптес немесе басқа фирма не мүшелері тарихи қаржылық ақпаратты шолу жасауға немесе аудит жүргізуге құқы бар (тиісті тəжірибесі бар) бухгалтерлердің кəсіптік мекемесінің қызметкері.

Талаптары

Байланысты Талаптар Сәйкестігі және Қолданылуы

13. Фирмалық сапаны бақылау жүйесін енгізуге және қолдауға жауапты фирманың персоналы оның мақсатын түсіну мен талаптарды кәдімгідей қолдану мақсатында СБХС бүкіл мәтінін, сонымен қатар қолданысы мен басқа түсіндіру мәліметтері туралы біледі.

14. Фирма әрқайсы СБХС талабымен сәйкес келеді, егер фирманың ортасында талап қаржылық есептілік аудитімен және шолуымен және басқа ақпараттың дұрыстығын растау мен ілеспе қызметтер бойынша келісімдер жөнінде көрсетілетін қызметтерге лайықсыз болса. (Сілт: Пар. A1)

15.  СБХС көздеген мақсаттарға жетуді фирмаға көмек көрсетуге арналған талаптар. Талаптардың шыншыл қолданыс мақсатына жетуге тиімді негіз салынады. Фирма, дегенмен, ортасы түрлену және бәрі орталарды болжау қабілетсіздігі себептерінен фирмада қосымша саясаттарды және рәсімдерді енгізуді талап етілетін белгілі бір мәселелер мен жағдайлар бар болуын қарастырады.

16. Фирма төменгі көрсетілген элементтерді реттейтін саясаттарды және рәсімдерді енгізетін сапаны бақылау жүйесін енгізеді және колдайды. Элементтер мынадай:

(a) Фирмадағы сапаны бақылау басшылықтың жауапкершіліктері.

(b) Байланысты әдептік талаптар.

(c) Арнайы келісімдер мен клиент қарым-қатынастары қабылдауы мен ұдайылығы.

(d) Адам кадрлары.

(e) Келісімді орындау.

(f) Мониторинг.

17.  Фирма саясаттарын мен рәсімдерін құжаттайды және фирманың персоналына олар бойынша хабардар етеді. (Сілт: Пар. A2-A3)

Фирма Басшылығының Сапа Бақылау Міндеттері

18. Фирма келісімді орындауға маңыздылығын мойындайтын ішкі мәдениетін алға жылжытуға арналған саясаттарды мен рәсімдерді енгізеді. Сондай саясаттар мен рәсімдер сапаны бақылау фирманың жүйесі бойынша ақырғы жауапкершілікке ие болуға фирманың бас директорын (немесе эквивалент) немесе әріптестердің фирмалық басқармасы (немесе эквивалент). (Сілт: Пар. A4-A5)

19. Фирма мынадай саясаттар мен рәсімдер енгізеді: фирманың бас директорымен немесе әріптестердің фирмалық басқармасымен

тағайындалған және сапаны бақылау фирманың жүйесіне жауапкершілігі бар кез-келген адам немесе адамдар лайықты тәжірибелік қабілеттілікке мен маңызды өкілеттікке ие болуы тиіс. (Сілт: Пар. A6)

20. Фирма фирма жəне оның қызметшілері лайықты əдептану талаптарын орындап отырғанына ақылға қонымды сенімділік беру үшін саясат пен шараларды жасауы тиіс. (Сілт: Пар. A7-A10)

21. Фирма, фирманың қызметкерлері және, керектік туған кезде, тәуелсіздік талаптарына бағынатын басқа адамдар (желілік фирманың қызметкерін қоса алғанда) лайықты әдептану талаптарымен белгіленген тәуелсіздікті растауға ақылға қонымды сенімділік беру үшін саясат пен шараларды жасауы тиіс. Саясаттары мен шаралары фирмаға төмендегідей көмек көрсетеді (Сілт: Пар. A10):

(a)   Қызметшілердің жəне қажеттілік кезінде осындай талаптармен қамтылған басқа адамдардың назарына тəуелсіздік бойынша талаптарын жеткізуіне; жəне

(b)  Тəуелсіздікке қауіп төндіретін жағдайлар мен қатынастарды анықтауына жəне бағалауына, қорғану шараларын қолдану жолымен осы қауіпті жою немесе қабылдауға болатын деңгейге дейін төмендету үшін лайықты əрекеттер жасауына немесе, егер қабылдауға тұрарлық болса, келісімнен бас тартуына мүмкіндік беруі тиіс.

22. Мұндай саясат жəне шаралар: (Сілт: Пар. A10)

(a)  көрсетілетін қызметтердің ауқымын қоса алғанда, тəуелсіздік талаптарына фирма жалпы ықпалды бағалай алуы үшін, егер мұндай орын алса, жоба бойынша серіктестерден фирмаға клиенттермен келісімдер бойынша лайықты ақпарат беруді;

(b)  қызметшіні тəуелсіздікке қауіп төндіретін жағдайлар жəне қатынастар туралы фирманы лайықты əрекеттерді қолдануға болатындай кідіртпей хабардар етуді; және

(c)  төмендегілерді қамтамасыз ететін лайықты ақпаратты жинау жəне лайықты қызметшілерге тапсыруды талап етуі тиіс:

(i) фирма жəне оның персоналы олар тəуелсіздік талаптарына сай келеді ме, жоқ па деп анықтай алуы;

(ii) фирма тəуелсіздік туралы өз жазбалары қолдап жəне жаңарта алуы; жəне

(iii) фирма анықталған тəуелсіздікке қауіпке қатысты лайықты əрекеттер жасай алуы.

23. Фирма тəуелсіздік талаптарының бұзуы туралы хабардар етілгеніне жəне осы проблеманы шешу үшін лайықты əрекеттер жасалғанына ақылға қонымды сенімділік берілуі үшін саясат пен шараларды жасауы тиіс. Саясат пен шаралар (Сілт: Пар. A10):

(a)  Тəуелсіздік талаптарымен қамтылғандардың бəрі өздері білген тəуелсіздіктің бұзылуы туралы фирманы кідіртпей хабардар етуді;

(b) Фирма мынау саясат пен шаралардың кемшіліктері туралы төмендегілерді дер кезінде хабардар етуі тиіс:

(i) фирмамен бірге осы проблеманы шешуге тиісті жоба бойынша серіктес; жəне

(ii) фирманың тəуелсіздік талаптарымен қамтылған, лайықты əрекеттерді жасауы тиіс қамдану өзге байланысты қызметшілері жəне қызметкерлері; мен

(c)  Осы проблеманы шешу үшін жасаған əрекеттері туралы фирманың одан арғы əрекеттерді жасауға тиіс, тиіс емес екенін анықтай алуы үшін қажеттілік кезінде, жоба бойынша серіктес жəне тармағында 23 (b) (ii) параграфында көрсетілген басқа адамдардың фирманы кідіртпей хабардар етуі.

24.  Фирма кем дегенде жылына бір рет фирманың ұлттық əдептану талаптарына сəйкес тəуелсіздікті сақтауы тиісті барлық қызметшілерінен саясат пен шараларға сəйкестікті растауды жинауы қажет. (Сілт: Пар. A10-A11)

25. Тиісінше, фирма мынадай саясат пен шараларды жасауы тиіс: (Сілт: Пар. A10)

(a) ақпараттың дұрыстығын растау бойынша келісімдер бойынша аға буын қызметшлерінің бір құрамын қолдану кезінде ұзақ кезең ішінде қабылдауға болатын төменгі деңгейге дейін танысу қаупін төмендетуге арналған қорғану шараларының қажеттілігін анықтауға өлшемдерді белгілейтін; жəне

(b)  листинг субъектілердің қаржылық есептілігінің барлық аудиттеріне қатысты қаталырақ болатын ұлттық əдептану талаптарына сəйкес белгілі бір кезең өткенде жоба бойынша серіктестерді ауыстыруды талап ететін. (Сілт: Пар. A12-A17)