Билет Түргеш қағанаты
).қазақстандағы индустрияландыру
жүктеу/скачать 231.13 Kb.
|
| 2).қазақстандағы индустрияландыру
Партияның 1925 жылы (18—31 желтоқсан) өткен ХІV съезіелдісоциалистікиндустрияландыружоспарынжүзегеасыруміндетінқойды. Социалистікиндустрияландырусаясатыөзініңмазмұныжағынанірімашиналыөнеркəсіпті, ең алдыменауыриндустрияныбүкіл халық шаруашылығыныңсалаларынтүбегейліқайта құруды қамтамасызететіндейдəрежедедамытуғабағытталды. Кеңестеродағыныңэкономикалықтəуелсіздігі мен қорғанысқабілетінқамтамасызетуүшіналдыңғықатарлыкапиталистікелдердіиндустриялды даму жағынанбарыншақысқатарихимерзімдеқуыпжетіп, елдіиндустриялды державаға айналдыруміндетінқойды. Партия мұндайміндеттіорындауүшінелдіңбүкілматериалдық жəне өндіргішкүшінтолығымен осы мақсатқабейімдеуқажет деп шешті. Алайдасоциалистікиндустрияландырудыңкапиталистікиндустрияландыруданерекшелігіболды. Капиталистікмемлекеттерөздерініңиндустриялдыдамуын, əдетте, пайдатезтүсетінжеңілөнеркəсіпсалаларындамытуданбастайды. Осы салаларға тəн болыпкелетінкəсіпорындардыңшағындылығы мен оған жұмсалатынқаржының (капиталдың) айналымдылығыəуелгікездежеңілөнеркəсіпті өте тиімді салаға айналдырады. Тек уақытөткен соң ғанажинақталғанқаржыбіртіндепауырөнеркəсіпкеауысуынабайланыстыауыр индустрия салаларындамытуғамүмкіндіктуады. Кеңестіктарихнамағапартияның 15- съезіелдіиндустрияландырусъезіболыпенді. Көптегенкеңестіккезеңдегізерттеулерделениндікиндустрияландырусаясатыреспубликалардыңұлттықерекшеліктерінқатаңескердідегенпікірбасымболды. Алайдабольшевиктерпартиясыныңбасшылығыменжүзегеасырылғанелдіиндустрияландырусаясатышеткеріорналасқанұлттықаймақтар, оның ішінде, əсіресе, Қазақстан үшінотаршылбағыттаболды. Келесібіртоптыңөкілі С. Садуақасовөнеркəсіптіңдамуы қазақ халқынауылшаруашылығынаналыстатып, қазақтардыңдəстүрлі мал шаруашылығыныңқұлдырауынаəкеледі деп есептеді. Бірақ, олмүлдеиндустрияландырусаясатынақарсыболдыдеугеболмайды. Оның пікірібойыншаҚазақстанныңөндірістікбағытта алға жылжуыүшінреспубликадаиндустриялықөнеркəсіптердікөптепсалып, оны ары қарайдамытуқажет. С. Садуақасовшикізат қоры көздерінеөнеркəсіптердіжақындатумақсатынкөздеді. Ол өлкеденшикізаттардыөндірістікаймақтарғатасып, оданкейінол жақтан дайынөнімдіқайтаалыпкелугекететіншексізтранспорттыққаржыжұмсауға, яғни өлкені тек шикізаткөзіретіндепайдалануғақарсыболды. Қазақстанға өнеркəсіптікүштепендірумүмкінемес, ол қазақ қоғамыныңтабиғиқалыптасқанжағдайына жат деп есептегендерболды. Олардыңпікіріншеартта қалған көшпелі халық индустрияландырудың өте жоғарғықарқынынаілесеалмайды. Соныменқатарөндірісорындарынажергіліктіұлтөкілдерінкөптептарту, яғни жергіліктендіру (коренизация) саясатыөндірісті өте-мөте қымбаттатады, қазақтар жұмыс істейалмайды, оларбəрібірдаланы аңсайды дегенкөзқарас та болды. Мұндайпікірайтушытоптыбольшевиктер “ұлыдержавалықшовинистер” деп айыптады. Осылайшабольшевиктерсоциалистікиндустрияландырусаясатыныңбағыттарыжөніндепікірайтушыларғаəртүрліайдар тақты. Ал өздерібелгілегенелді “социалистікиндустрияландыру” бағытынешбірқатесіжоқ, толық аяқталғансаясат деп қарастырды. Большевиктербелгілегениндустрияландырусаясатында Қазақстан Одақтың шикізаттықбөлшегінеайналуыкерекболды. Орталық ұсынған бұл көзқарасты осы кездеөлкенің партия ұйымыныңбасшылығынатағайындалған Ф. Голощекин де қолдады. Республика өміріменмүлдетанысемес Ф. Голощекинөлкеніңшаруашылықжүйесіндегіерекшеліктімойындамады. Қазақстанда индустрияландырусаясатынжүзегеасырубарысыелдіңорталықаудандарыменсалыстырғанда өте күрделіжағдайдажүргізілді. Біріншіден, өлкеніңəлеуметтік-экономикалықдамуыРесейдіңорталықаудандарыменсалыстырғандаартта қалған еді. Екіншіден, өлкедесоғыстанқирағаншаруашылықтардықайтақалпынакелтірушараларысозылыпкетті. Яғни, олуақытжағынанбіріншібесжылдықпенсəйкескелді. Осындайжағдайларғақарамайбольшевиктер Қазақстанды бүкілодақтықкөлемдегіелдіиндустрияландырубағытындажетекшіорынғақойды. Қазақстанды индустрияландырудың ең алғашқықарлығашыТүркістан-Сібіртеміржолыболды. ИндустриаландыружылдарындаҚарағанды-Балқаш, Гурьев-Доссор, Ақмола-Қарағанды, Жарық-Жезқазған, Рубцовка-Риддертеміржолдарысалынды. Қарағандышахталары, Шымкент қорғасын жəне Балхаш мыс қорытузауыттары, Ақтөбе химия комбинаты болды. Мұнайөндірісінен де Қазақстан алдыңғыорынғашықты. Мұнайөндіруден Қазақстан Одақ көлемінде 3 орынғашықты. Ембімұнайорныигерілді. Сағыз жəне Құлсарымұнайорындарыашылды. Қазақстан 20-жылдардыңаяғы мен 30 жылдары, өте қысқамерзімдеаграрлыелдениндустриялыелгеайналды. Большевиктерөлкеніиндустрияландыруды өте жоғарғықарқынменжүргізді. Қазақстанда индустрияландырудың өте кең көлемде жəне жоғарғықарқындажүзегеасырылуыинженер-техникалықмаманкадрларынқажететті. Əсіресе, 1933—1934 жылдарыөндірісорындары мен ауылшаруашылығы жаңа құрал-саймандармен, машиналарменқамтамасызетілді. Олардыигеруүшінмаманкадрларқажетболды. Бұл мəселенішешуүшінқысқамерзімдікурстар, фабрика-зауытмектептері, техникалық минимум үйірмелеріашылды.АлайдаКеңесүкіметі өте күрделіинженер-техникалықмаманкадрлардаярлайтынжоғары оқу орындарынреспубликадаашпады. Бұл мəселеде республика орталыққатəуелдіболды. Қорытаайтқанда, большевиктериндустрияландырусаясатынжүзегеасырунəтижесіндеөлкеніңэкономикалық даму үрдісіне толық өзгерісəкелді. Бұрынғыкезеңдежетекшіорындаболғанауылшаруашылығы, əсіресе, көшпелі мал шаруашылығы жəне оның өнімдеріəріқарайдамытылмай, дағдарысқаұшырады. Оның себебі, большевиктіксаяси басқару жүйесіөлкеніңэкономикалықдамуыныңбағытынөзгертті, яғни халық шаруашылығыныңжетекшісаласыетіпөнеркəсіпөндірісінбелгіледі жəне оның қарқынынжеделдетті. Кеңесүкіметіэкономикалықдамудыңобъективтізаңдылықтарынмүлдежоққашығарды. Халық шаруашылығыныңбарлықсаласыəкімшіл-əміршілбольшевиктік басқару əдісінебағыныштыболды. Өлкенің бұл кездегіөнеркəсіпөндірісініңдамуышынмəніндегіиндустриялық даму жолыменжүргізілмеді. Кеңесөкіметіреспубликаны тек шикізаткөзіетіппайдаланды. Сөйтіп, большевиктерпатшалықРесейдіңөлкеніэкономикалықтұрғыданотарлаусаясатыноданəріжалғастырды. жүктеу/скачать 231.13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|