Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы
ДӘСТҮР МЕН ҒҰРЫП: ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ
жүктеу/скачать 5.22 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1 ДӘСТҮР МЕН ҒҰРЫП: ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ОТАНДЫҚ
ТӘЖІРИБЕ «Дәстүр», «әдет-ғұрып», «салт» – бұл әр халықтың мәдениетінің маңызды элементтері. Салт-дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың баға жетпес құндылығы – олар белгілі бір халықтың рухани келбетін, оның маңызды ерекшеліктерін жаңғыртып, ұрпақтан ұрпаққа жиналған мәдени тәжірибені сақтап, халықтың рухани мұрасының ең жақсысын кейіңгі ұрпаққа жеткізеді. Салт-дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың арқасында халықтар бір-бірінен ерекшеленеді. Демек дәстүр – бұл адамның рухани әлеміне бағытталған және жалпы қабылданған әлеуметтік қатынастарды тікелей емес, осы қатынастарға сәйкес дамып келе жатқан адамның моральдық және рухани келбетін қалыптастыру арқылы көбейту, қайталау және бекіту құралы ретінде әрекет ететін алдыңғы ұрпақтардан әдет-ғұрыптар мен жоралғылардың берілуі [9]. «Әдет-ғұрып», «салт-дәстүр» контекстінде қолданылатын «дәстүр» ұғымы ұрпақтан-ұрпаққа бүкіл рухани мұраны қамтиды. Кез-келген дәстүрдің, оның ішінде тәрбиенің қоғамдық маңыздылығының өлшемі жас ұрпақты адамгершілікке тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес келуі керек. Халық педагогикасының зерттеулері тек біздің еліміз ғана емес, көршілес Ресей, Украина, Әзірбайжан, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан және басқа да шетелдік бірқатар елдер халық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын баға жетпес рухани байлық және көптеген ұрпақтардың өмірлік тәжірибесі балаларды ғана емес, бүкіл адамзатты тәрбиелеу мен білім беру саласындағы халықтың даналығы ретінде қарастырады [10]. Белгілі бір уақыт көлемінде халықтық педагогика мәселесі еленбеді, көптеген дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар тәрбиелік құндылықтар ретінде емес, тарихи тұрғыдан қарастырылды. Біздің ойымызша, бұл ұстаным халықтық тәрбиенің дамуына 20-80 жылдары жүргізілген атеистік тәрбиенің ерекше ықпалы болды. Көптеген материалдық және рухани құндылықтар «ескі өмірдің қалдықтары», «халыққа қарсы» ретінде қарастырылды. Нәтижесінде отбасы біртіндеп көптеген жағымды дәстүрлерден және тәрбиелік әлеуеттен айырылды. Отбасының тәрбиелік және білім беру функцияларын жетілдірудің міндеттері жеке тұлғаның адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру факторы ретінде халықтық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарға көбірек көңіл бөлу қажеттілігін анықтады. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде отбасылық тәрбие мәселелері жеткілікті түрде қамтылмады. Этнологтар, тәрбиешілер, әлеуметтанушылар және ғылымның басқа салаларының өкілдері түрлі кезеңдерде жүргізген бірнеше зерттеулер мен жарияланымдар отбасылық тәрбиенің жекелеген аспектілеріне және ата-ана тәрбиесінде дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды қолдануға қатысты. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың мәнін, олардың қоғамның рухани дамуындағы рөлін, тарихи өзгеріс заңдылықтарын зерттеуде шетел және отандық ұлы ойшылдары Абай Құнанбаев, Махмұт Қашғари, Қорқыт ата, Алтынсарин Ыбырай, Захир Ад-дин Мұхаммед Бабыр, Әбілғазы Баһадүр хан, Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Потанин Григорий Николаевич, 239 Өзбекәлі Жәнібеков, Диваев Әбубәкір, Әлкей Марғұлан, Левшин Алексей Ираклиевич, Марко Поло, Шоқан Уәлиханов және Т. Тәжібаев, С. Кенжеахметұлы, Қ. Жарықбаев, С. Қалиев, Ө.Озғанбаев, М. Оразаев, М. Смаилова, А.К.Алиев, Н.А. Антонов, Ю.Б. Бромли, Н.П. Лобачова, В.Д. Плахов, И.В. Суханов және т.б қосқан үлестері зор. Ғалымдар мен ойшылдардың ғұлама ойлары мен ғылыми зерттеулерінде халықтық дәстүрлердің пайда болуы мен даму заңдылықтарын, өткен халықтық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың көптеген элементтерінің кейінгі қоғамның салт- дәстүрлерімен сабақтастығын, өзара әсерін және өзара байланысын ашып көрсетеді[11]. Халықтық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар мәселелерін және олардың тұлғаны тәрбиелеу мен қалыптастырудағы рөлін зерттеуде біз ғалымдардың этнологиялық, этнографиялық мәдени философиялық, педагогикалық еңбектеріне сүйендік. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар әлеуметтік-мәдени тәжірибенің берілуі, ұрпақтар сабақтастығы мен қоғамның рухани дамуына ықпал ететін оның берілу механизмдері ретінде қарастырылады. Әдістемелік жобада түрлі халықтардың салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары зерттеліп, ұсынылды. жүктеу/скачать 5.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|