Білім беру бағдарламасы: «6В05201-Экология»
Үйеңкі тұқымдасы өкілдерінің морфобиологиялық сипаттамасы
жүктеу/скачать 210.82 Kb.
|
| 2. Үйеңкі тұқымдасы өкілдерінің морфобиологиялық сипаттамасы
Тұқымдастары: Үйеңкілер – Aceraceae Жапырақты ағаштар, сирек бұталар, қарама-қарсы саусақ салалы, тұтас немесе күрделі жапырақтары бар. Гүлдері дұрыс,қалқан, шашақ және сыпыртқы гүл шоғырларында, қос жынысты. Жемісі бөлшек қанатты екі тұқымды, піскен кезде екі бір тұқымды қанаттарға бөлінеді. Туысы: Үйеңкі - Acer Үшкіржапырақты үйеңкі - Acer platanoides Биіктігі 30 м-ге жететін ағаш, қара сұр, майда жарылған қабығы бар. Жапырақтары саусақ салалы, диаметрі 5-20 см. 5-7 қалақшалы, олардың ұшы сүйірленген, үлкен тісті. Ол жапырақпен бір мезгілде гүлдейді, гүлдері жасыл-сары, соңында тік қалқанды сыпыртқы гүл шоғырында жиналады, жәндіктермен тозаңданады. Қанаттарықоңыр-сары,бір-біріне доғал бұрышта орналасқан. Ол тез өседі, 150-200 жылға дейін немесе одан да көп өмір сүреді. Топыраққа талапшыл, салыстырмалы түрде көлеңкеге және қысқа төзімді. Сүрегі жиһаз өндірісінде, музыкалық аспаптар жасауда бағаланады. Ресей мен Кавказдың еуропалық бөлігіндегі аралас және жалпақ жапырақты ормандардың ағашы. Далалық үйеңкі, немесе паклен - Acer campestre Биіктігі 15-20 м, қабығы ақшыл сұр. Жапырақпен бір мезгілде, Норвегия үйеңкіге қарағанда кешгүлдейді. Гүлдері жасылдау, қанаттарыбір-біріне шамамен 180бұрышта орналасқан, үшкіржапырақ үйеңкіден кішілеу. Ол баяу өседі, 100 жылға дейін өмір сүреді. Ресейдің еуропалық бөлігінің, Қырым мен Кавказдың жалпақ жапырақты ормандарында таралған. Ағаш көлеңкеге шыдамды, қысқы төзімділігі жағынан үшкіржапырақтыдан төмен, құрғақшылыққа төзімді, топырақ құнарлылығына орташа талап етеді. Татар үйеңкі, немесе қараүйеңкі - Acer tataricum Биіктігі 10-12 м-ге жететін ағаш немесе қара қабығы бар үлкен бұта. Жапырақтары жұмыртқатәрізді, сүйір, жиі 1-2 үлкен тістері бар, жоғары жағы қара жасыл, төмен жағы ақшыл, жүйке бойымен түкті. Жапырақтан кейін гүлдейді. Гүлдері кішкентай, крем түсті, тік, қысқа пирамида тәрізді шашақ гүл шоғырына жиналған. Қанаттары бір-біріне өткір бұрыштай орналасқан және бір-біріне сәл қабаттасып келеді. Әрине, ол Ресейдің еуропалық бөлігінің және Кавказдың орманды дала, дала аймақтарында өседі. Құрғақшылыққа төзімді, бапшыл емес, қысқашыдамды. Ол далалық және егістік-қорғау орман өсіруде кеңінен қолданылады. Шағанжапырақты үйеңкі - Acer negundo Екінші шамадағы екі үйлі ағаш. Өркендерітүксіз, көкшіл өңезді, үш құлақты немесе 5 жапырақтан тұратын тақ қауырсынды жапырақтары бар. Жапырақ жайғанға дейін гүлдейді. Гүлдері өте кішкентай, ұзын гүл сағақта, шоқ болып ілініп тұрады. Жел арқылы тозаңданады. Жемістер күзде піседі. Ағаш тез өседі. Ол кең экологиялық амплитудасымен ерекшеленеді, бұл үйеңкіні әртүрлі табиғи жағдайларда мідени түрде өсіруге мүмкіндік береді. Ресейде ол көгалдандыруда да, агроорман мелиорациясында да өте кең таралған. Қысқа мерзімді: сирек 100 жылға дейін өмір сүреді. Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар 1. Цезальпиндер, бұршақтар тұқымдастарына және үйеңкілер тұқымдасына тән белгілері мен систематикалық орналасуы қандай? 2. Цезальпиндер, бұршақтартұқымдастары өкілдерінің морфобиологиялық ерекшеліктері қандай? 3. Осы тұқымдастар мен шаруашылық пайдалану арасындағы айырмашылықтардың диагностикалық белгілерін көрсетіңіз? 4.Қызыл кітапқа цезальпиндержәне бұршақтар тұқымдастарының қандай түрлері енгізілген? 5. Үйеңкі туысына тән белгілер қандай, оның систематикалық орны, зерттелетін түрлері, олардың айырмашылықтарының диагностикалық ерекшеліктері және ағаштектес өсімдіктердің қалыптасуындағы рөлі? ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі
Қосымша 2. Булыгин,Н.Е.Дендрология:учебник/Н.Е.Булыгин,В.Т.Ярмишко.–М.: МГУЛ,2001. – 528 с. 3. Валягина-Малютина,Е.Т.ДеревьяикустарникисреднейполосыЕвропейскойчастиРоссии/Е.Т.Валягина-Малютина. –М.:Издательство КМК,1991. –435с. 4. Гроздова,Н.Б.Деревья,кустарникиилианы/Н.Б.Гроздова,В.И.Некрасов,Д.А.Глоба-Михайленко.–М.:Леснаяпромышленность, 1986.– 349с. 6. Колесников,А.И.Декоративнаядендрология. /А.И.Колесников.М.:Леснаяпромышленность,1974.-703с. 7. Кремер,Б.П.Деревья:МестныеизавезенныевидыЕвропы:Пер.снем./Б.П.Кремер.–М.: «Издательство Астрель»:«Издательство АСТ»,2002.– 288 с жүктеу/скачать 210.82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|