Тор батареяларында бройлерлерді өсіру

Бройлерлерді торлы өсіру кезінде құс қораларын одан әрі тиімдірек пайдалануға болады, құстарды ұстап алу және құс орындарын терең төсемшелерден тазалау бойынша еңбексыйымды операцияларын қысқарту арқасында құс өсірушілердің еңбек өнімділігін арттыруға болады. Тордағы бройлерлер одан әрі тынық болады, бұл құстарды ұстаған кезде, олардың аз зақымдануына оң ықпал етеді. Төмендетілген салыстырмалы ылғалдылық және ауаның ластануы кезінде құстардың сырқаты төмендейді, оларды дегельминтизациялау қажеттілігі туындамайды. Бройлерлердің қозғалу белсенділігі маңызды төмендеу арқасында 1 басқа және тірі салмақтың өсімше бірлігіне азық шығыны төмендейді.

Кесте 47. «Бройлер-6» кросс балапандарының өнімділік сапасы.

Жасы, апта	Жас әтештердің тірі салмағы, г	Тауықтардың тірі салмағы, г	Орташа әтештер мен тауықтар үшін
			Орташа тірі салмақ, г	Аптасына өсуі, г	Азық шығыны		1 кг өсімшекге азық шығыны, кг
					аптасына, г	барлығы г
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	105 250 475 745 1045 1355 1680 2020 2375 2735	95 230 430 670 915 1165 1420 1680 1945 2205	100 240 450 710 980 1260 1550 1850 2160 2470	- 140 210 260 270 280 290 300 310 310	80 230 360 500 560 650 720 780 890 960	80 310 670 1170 1730 2380 3100 3880 4770 5730	0,8 1,3 1,5 1,65 1,77 1,89 2 2,1 2,21 2,32

Торларда бройлерлерді өсіру режімі оларды еденде (терең төсемшеде) өсіру режімімнен бірнеше өзгеше болады. Торларда бройлерлер тиімді температурамен аймақтарды таңдау мүмкіндігінен айырылады, сондықтан олар үшін жасы бойынша тиімді, дифференциалданған температуралық режім орнатылады.
Кесте 48. Бройлерлерді тор батареяларында өсіру кезіндегі температуралық режім

Жасы, күн	Ауа температурасы, град
	торда	қорада
1-7 8-14 15-21 22-28 29-42 43-49 50-56	32-30 30-28 27-25 24-22 21-20 20-18 18-16	32-30 30-28 27-25 22-20 18-16 15-14 14

Салыстырмалы ылғалдылық 60-70 % шегінде ұсынылады. Бройлерлерді торда өсірген кезде құс қорасының метр квадрат ауданына құс басының үлкен концентрациясы үшін желдетуіне ерекше көңіл аударады. Бройлерлердің орналасу аймағында ауаның 1 м3 залалы газдардың мүмкін концентрациясы келесі: аммиак – 15 мг; күкірт сутегі – 5 мг және көмірқышқыл газ – 0,25 %. Бұл сағатына қыста 0,7-1 м³, жазда 5-6 м³, сыртқы ауаның температурасынан және жасынан тәуелді, бройлерлердің тірі салмағының 1 кг-на есептен ауаны шығаруымен және беруімен еріксіз желдетуді ұйымдастыру жолымен алынады.

Торлы батареяларда бройлерлерді өсіру кезінде үздікті жарықтандыруды пайдалану одан әрі тиімді болады.
Кесте 49. Бройлерлерді үздікті жарықтандыру режімі

Жасы, апта.	Тәуліктегі жарықтандыру ұзақтығы, сағ	Жарықтандыру және қараңғылық кезеңдерінің саны	Әрбір кезеңдегі жарықтандыру және қараңғылық ұзақтығы, мин
			жарық	қараңғылық
1 2-3 4 5-8	24 18 12 8	1 14 14 10	24 77 51 50	- 52 94 26

Жарықтандыру қарқындылығы бірінші он күн ішінде астау және шалма деңгейінде 23-25 лк шегінде болуы керек, ал сосын оны 4-6 лк дейін төмендетеді. Түнгі кезде жарықтандыру 0,5-1 лк жуық болуы керек (бақылау жарық).

Жеке өсіру кезінде бройлерлерді отырғызудың тиімді тығыздығы тор еденінің 1 м² ауданына әтештер үшін 28 бас (255 см² 1 тауық басына немесе 1 кг соңғы тірі салмағының қайта есептеуде – 200 см²), тауықтар үшін – 37,5 бас (267 см² 1 тауық басына немесе 1 кг соңғы тірі салмағының қайта есептеуде – 190 см²).

Құс қораларында жел өтін, еден деңгейінде температуралардың әртүрлі ауысуы, бөлменің бірқалыпсыз жарықтануын жіберуге болмайды. Оптималды температура кезінде балапандар өзін жайлы сезінеді және барлық еден беті бойынша және астау бойынша бірқалыпты орналастырылады. Температураны төмендеткен кезде балапандар брудерлер астында үлкен топ болып жиналады, бір-біріне бүріседі. Жоғары температура кезінде олар көп ішеді, брудер астынан кетіп қалуға тырысады.

Ауа алмасу жүйесін құрастырған кезде құс қорасында ауа қозғалысының тиімді жылдамдығын ескеру қажетті – 0,2-0,3 м/с және ең үлкен – 0,5 м/с (қысқы мерзімде) және 0,6 м/с (жазғы кезеңде), өйткені ауаның одан әрі жоғары жылдамдығы кезінде балапандардың орналастыру аймағында жел өтпелері жасалады. Осы кезде балапандар бөлменің бір жағына қарай жиналады, ауа ағындары ең кіші жылдамдықпен өтетін жерде жиналуға тырысады. Жылдың қыс кезінде құс қораларына берілетін, таза ауаның ең кіші мөлшері 0,7-1 м³/сағ, жылдың жазғы кезеңдерінде – 5,5 м³/сағ балапандардың 1 кг тірі салмағына.

Өсірудің бірінші кезеңінде тәулікте бірнеше рет қораны желдету үшін брудер шатырларын көтеру және түсіру қажетті, өйткені олардың астында көмірқышқыл газ жиналады. Бұл әлсіз, дамуында артта қалған балапандарды таңдап алу үшін де қажетті. Науқас және бракталған құстар үшін арнайы қашаны жасауға рұқсат етіледі.

Балапандарды отырғызу алдында астау мен шалма толық болуы керек. Балапандарды жақсы сақтап қалу үшін, әсіресе тіршіліктің бірінші күндері, балапандағаннан кейін 8-12 сағаттан кем емес балапандар суарылып, тамақтандырылуы керек. Өмірдің бірінші аптасында балапандарды астаудан және науашалы астаулардан тамақтандырады. Бір науашалы вакуумдық шалма 100 балапан үшін жеткілікті болады.

Бірінші 3-4 күн ішінде балапандарға жемді жармалар түрінде береді. Тамақты жеу шамасы бойынша астауларды жаңа тамақпен толтыру қажетті. Одан басқа, тартпалы астауларды тәулігіне екі реттен кем емес жуу қажетті. 4-5 күн өткен соң тартпалы астауларды алып тастайды, және оларды тартпалы астауларға ауыстырады. Вакуумдық шалмалардың санын балапандардың тартпалы шалмаларға дағдылану шамасы бойынша бірте-бірте төмендетеді және өсірудің екінші аптаның соңына қарай оларды мүлде алып тастайды. Үшінші аптадан бастап, балапандар тамақ тарату желісінен тамақты алу қажетті.

Өсіру кезеңінде тамақтандыру майданы 2,5 см кем емес болуы керек, ал суару майданы – бір балапанға 1 см кем емес.

Астауларда міндетті түрде үнемі қиыршықтастар болуы қажет.

Балапандарды союдан 8 сағат бұрын тамақтандыруды тоқтатады, ал оларды тек қана сою алдында ұстап алады да сою цехына жеткізеді.

Тауықтарды ұстап алу үшін құсы бар бройлерниктің бір бөлігін қоршап алатын, матадан жасалған арнайы шымылдықты пайдалануға болады. Құс ұстауды 1 лк жарықтандыру кезінде қараңғылатылған бөлмеде жүргізеді. Бройлерлерді союға отырғызуы 35 бас/м² тығыздық кезінде тегіс түбке ие болатын, торлы жәшіктерде, тор-контейнерлерде тасымалдайды.
Кесте 53. Профилактикалық үзіліс кезеңінде құс қорасындағы жұмыстарды жүргізуге уақыттың бағытталған шығындары

Жұмыс атау	Шығындау қажет болады, күндер
	Бройлерлерді өсіру		Еденде мекиен төлдерді өсіру кезінде	Аналық тапты күткен кезде
	еденде	торларда
1	2	3	4	5
Жабдықты жартылай демонтаждау Механикалық тазалау Бөлмелерді және жабдықтарды жуып-шаю Ылғалды дезинфекция, кептіру, әктау Төсемені төсеу Жабдықтарды құрылғылау және жөнге келтіру, соынмен қатар жөңдеу Дайындалған бөлмені дезинфекциялау Барлығы	1 1 3 2 1 1 5 14	- 1 4 2 - 2 5 14	1 4 6 2 1 1 13 28	1 4 6 2 1 1 13 28

Бройлерлерді өсірген кезде барлық ветеринарлық-профилактикалық шараларды айқын орындау керек және партиялар арасындағы санитарлық үзілістерді қатал қадағалау қажетті. Құс қораларын ескі төсемелерден мұқият тазалау керек, оны сол күні құс шаруашылық аймағы бойынша көліктің жүру жолында төсемелердің шашылуын және шашырауынан сақтайтын, шараларды сақтаған кезде құс саңғырығын сақтау қоймасына жіберу қажетті. Төсемеден тазалаған соң, қабырғалар мен төбені қоса, құс қораларын жуады, бірмезгілде барлық құрал-жабдықтарды да жуып-шаяды. Құс қорасын және құрал-жабдықтарды 2-пайыздық ойып түсетін соданың ерітіндісімен дезинфекциялайды, ал жаңа төсемелерді төсегеннен кейін және мүлікті орналастырған соң тек қана кепкен еденге жұппен газацияны өткізеді. Төсеме ретінде сфаган шым тезегін, жоңқаны, ағаш үгіндісіні, ұсақталған сабанды, күнбағыс қауызын және т.б. пайдалануға болады. Төсемелерді балапандар түскенше алты күн бұрын 5-7 см қабатпен барлық еден бойынша бірқалыпты төсейді. Төсеме материалдың ылғалдылығы 20-25 % одан әрі болуы мүмкін. Жоғары ылғалдылықпен төсемені кептіру қажетті, бройлерді қабылдаудан бірнеше күн бұрын құс қорасының желдету жүйесін қосу арқылы. Бір бройлерге төсеме материалдың шамалас шығыны өсіру кезеңі бойынша 1,5 кг құрастырады.

Осы өсіру тәсілінің едендік өсіру тәсілінен артықшылығы бройлерлерді отырғызу тығыздығын арттыруда және союға құстарды жүктеудің механизацияланған үрдісінде негізделеді.

Бройлерлерді отырғызу тығыздығы еден бойынша бөлусіз 3-35 бас/м² құрастырады, ал бөлу кезінде қораздар үшін ол 25-30 тең, және ұрғашылар үшін 35-40 бас/м² тең болады.
Кесте 54. Бройлерлерді торлы едендерде өсірген кездегі температуралық-ылғалдылық режімі

Жасы, апта.	Ауа температурасы, град		Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, %
	Бөлмеде	Тордан 5 см биіктікте, қолшатыр щетінде брудерлер астында
1 2 3 4 5-8	28-26 25-24 23-22 21-20 19-16	35-33 32-30 29-25 25-22 -	70-65 70-65 65 65 60

Отырғызудың жоғары тығыздығы барлық балапандардың біруақытта брудер астында орналасуына мүмкіндік бермегендіктен, құс қорасындағы ауа температурасы бірінші күндері 28°С тең болады.

Инкубация цехында балапандаған соң 6-8 сағат өткен соң балапандарды еден бойынша сорттайды. Өсіру үшін ұдайы өндіріске плимутор текті тауықтар және корниш текті әтештер таңдалады. Асыл тұқымды мақсаттар үшін таңдалған әтештерде электр пышағымен (дебикермен) тепкі тырнақты төмпешіктерді және ішкі саусақтардың тырнақтарын күйдіріп тастайды. Асыл тұқымды мақсаттар үшін жарамсыз әтештер мен тауықтарды балапандардың кезекті партиясымен бройлерниктерге етке өсіру үшін тапсырады.

Жөңдеу төлдерді өсіру технологиясы 63-күндік жасқа дейін бройлерлерді өсіру технологиясы сияқты.

Шашыраудан тамақ шығындарын қысқарту үшін, бірінші күндері науашалы астауларға құрама жемге темір мырышталған торларды салуға болады.

8-9 апталық шақта тірі салмақ және экстерьер бойынша жөңдеу төлдер таңдалады. Келесі өсіру үшін жақсы дамыған төлдерді таңдайды. Ұораздардың айдарына және кеуде бұлшық еттерінің дамуына көңіл аудару қажетті. Тірі салмағы нормативті салмақтан үлкен ауытқуы бар балапандарды, сонымен қатар нашар қауырсыны және экстерьерлі кемшіліктері болатын балапандарды (көкірек қуысының, саусақтар және тұмсығының майысқан жері, қауырсындану ақаулары және т.б.) брактайды және соғымға тапсырады.

Жөңдеу төлді құрама жемге ауыстыру ересек тауықтар үшін олардың өмірінің 22 аптасынан бастау керек және 24 апталық шағында аяқтау қажетті. 22 аптадан бастап рационға 25%, 23-ші аптадан – 75%, ал 24 аптадан - 100% тауық құрама жемін бере бастайды.

Балапандарға еркін ұлу қабыршағын, бор, азықтық фосфаттар, жем және шроттарды азық ретінде беруге тыйым салынады. Қиыршық тас жақсы сапалы (граниттен немесе кварциттен) беру қажетті және ірілігі қажетті болуы керек: төрт аптаға дейінгі жастағы балапандар үшін бөлшектер өлшемі 1,0-2,5 мм, төрт аптадан сегіз аптаға дейін – 1,0 – 5 мм болуы керек.

Бірінші 8 апта ішінде балапандарды тойдырып азықтандырады, ал сосын тамақ мөлшерін құс жасынан, тірі салмағынан және өсірудің пайдаланылатын технологиясынан тәуелді мөлшерлейді. Құстың тірі салмағы төмен болса, азық мөлшерін 5 % арттырады, ал жоғары болған кезде, сәйкесінше төмендетеді.

Ауруға шалдыққан кезде төлдерді емін-еркін тамақтандыру керек.

Жөңдеу төлін және бройлерлерді құрама жем зауыттарында дайындалатын, құрама жеммен тамақтандырады. Осы құрама жемдердің рецепттері сәйкесінше бөлімдерде келтірілген: «Ауылшаруашылық құстарды тамақтандыру» және «Қосымша».

Құсты күту және тамақтандыру режімдерін оның тірі салмағын және өнімділігін ескеруімен түзету керек, ол үшін құстардың 1 % жүйелі өлшейді.

Төлдерді өлшеуді апта сайын өткізу қажетті, ал ересек құстардың әрбір екі апта өткен соң.

Егер құс дамуы бойынша артта қалатын болса, онда ол үшін жарық күнін жылдамырақ арттады, және, керісінше, егер құс қарқынды дамитын болса, онда жарық күннің ұзақтығын баяу ұлғайтады.
Кесте 55. Әртүрлі жас кезеңдердегі құстың тірі салмағы, г

Жасы, апта.	Тауықтар	Әтештер	Жасы, апта.	Тауықтар	Әтештер
1	2	3	4	5	6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23	75 180 260 500 700 825 1000 1150 1260 1370 1490 1600 1690 1760 1860 1960 2050 2130 2220 2300 2390 2480 2570	85 210 310 590 890 1020 1230 1430 1630 1830 2020 2200 2330 2550 2710 2860 3000 3120 3250 3360 3460 3560 3650	24 25 26 27 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64-66	2660 2730 2850 2920 2960 3030 3080 3140 3200 3240 3290 3315 3340 3360 3380 3400 3430 3450 3470 3485 3500 3520 3535	3730 3800 3860 3920 3970 4070 4150 4230 4310 4380 4450 4520 4580 4630 4680 4720 4760 4790 4820 4840 4860 4880 4900

Тауықтардың еріксіз түлеуі
Аналық тапты одан әрі тиімдірек пайдалану мақсатымен бройлерлік құс фабрикаларында еріксіз түлеуден кейін құстардың екінші циклді жұмыртқа салуын шақыру тәсілі кеңінен пайдаланылады.

Жұмыртқа салудың екінші циклі 24-28 аптаға созылады және тауықтардың жұмыртқа салу қарқындылығы осы кезде 60-70 % жетеді.

Инкубациялық жұмыртқалардың шығуы бірінші кезеңмен салыстырғанда 20-25% арттады. Алынған жас төлдің сақталуы және өнімділігі өседі.

Одан әрі тиімді болып түлеуді шақырудың зоотехникалық тәсілі келеді, қашан құсты жарықтандыру, тамақтандыру және суару режімдерін күрт өзгерту жолымен күйзеліс қалпына келтіреді, ұзақтығы 8 сағат жарық күнді 2,5 апта ішінде сақтайды, сосын оны күнсайын 30 минуттан 14 сағатқа дейін арттырады, жұмыртқа салудың сегіз апта ішінде осы деңгейде қалдырады, ал сосын 18 сағатқа дейін арттырады.

Түлеуді жылдамдату үшін және инкубациялық жұмыртқаларды алу үшін одан әрі ерте мерзімдерде (2-3 апта бұрын) 10 күн өткен соң метионин нормасын 1,5 есе арттыру қажетті.

Ауаның жоғары температурасы кезінде түлейді шақыру кезеңінде тауықтарды судан айыру қажет емес, 10-ші күннен 30-шы күнге дейін қауырсынның өсуін стимуляциялау үшін 100 г құрама жем құрамында 20-21 г протеин және 1190-1235 кДж айнымалы энергия болатын, құрама жем береді, ал 30-шы күннен бастап – сәйкесінше 16-17 г және 1089-1130 кДж.

Қораздарды да түлеудің себебі болатын, режімде күтуге болады. Бірақ та, қораздар тауықтармен салыстырғанда маңызды ертерек түлеуге бастайтынын есте сақтау қажетті, және 52-60 апталық жасына қарай орташа олардың қанаттарында бірінші ретті 8-9-дан жаңа қауырсындар болады. Тауықтар дәп осы шақта күтудің жағымды жағдайлары кезінде екі-үш қауырсын жоғалтады.

Түлеуге себеп болатын, режімдер әрекетімен, қораздардың қайталама қауырсын ауысымы өте күрт байқалады және бірінші ретті бір-екі қауырсынның түсуінен байқалады. Осындай қораздарды пайдаланған кезде есте сақтау керек: олардың жыныстық белсенділігі жас ерекшелік күшінен орасан емес, сондықтан таптағы жыныстық қатынас 1:8 дейін төмендетілген болуы керек.