Бухгалтерлік есепке заңнамалы- нормативтік құжаттардың әдістемелік жинағы 0705002 «Бухгалтерлік есеп және аудит»

      8-бап. Мәжбүрлi еңбекке тыйым салу

      Мәжбүрлi еңбекке тыйым салынған. Мәжбүрлi еңбек, мынадай жұмыстарды:
      Қазақстан Республикасының мiндеттi әскери қызмет туралы заңдарына орай талап етiлетiн;   азаматтардың Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген әдеттегi азаматтық мiндеттерiнiң бөлiгi болып табылатын;
      жұмыс мемлекеттiк органдардың қадағалауымен және бақылауымен жүргiзiлетiн және жұмысты орындайтын адам жеке және (немесе) заңды тұлғалардың билiгiне берiлмейтiн немесе тапсырылмайтын жағдайда қандай да бiр адамнан соттың заңды күшiне енген үкiмiне байланысты талап етiлетiн;      төтенше жағдайлар немесе соғыс жағдайында талап етiлетiн;      ұжымның тiкелей пайдасы үшiн осы ұжым мүшелерi орындайтын және сол себептi, олардың немесе олардың өкiлдерiнiң бұл жұмыстардың орындылығына қатысты өз пiкiрiн айтуға құқығы болған жағдайда, ұжым мүшелерiнiң әдеттегi азаматтық мiндеттерi болып есептелетiн жұмыстарды қоспағанда, қандай да бiр адамнан қандай да бiр жаза қолдану қаупiмен талап етiлетiн, оны орындау үшiн бұл адам ерiктi түрде өз қызметiн ұсынбаған кез келген жұмысты немесе қызметтi бiлдiредi.

      9-бап. Осы Кодекстiң қолданылу аясы

      1. Осы Кодекс:      1) еңбек;      2) еңбек қатынастарына тiкелей байланысты;
      3) әлеуметтiк әрiптестiк;      4) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөнiндегi қатынастарды реттейдi.      2. Осы Кодекс, егер заңдарда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе: 
      1) қызметкерлерге, оның iшiнде мүлкiнiң меншiк иелерi, қатысушылары немесе акционерлерi шетелдiк жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан ұйымдардың қызметкерлерiне;
      2) жұмыс берушiлерге, оның iшiнде мүлкiнiң меншiк иелерi, қатысушылары немесе акционерлерi шетелдiк жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан ұйымдарға қолданылады.
      3. Қызметкерлердiң жекелеген санаттарының еңбегiн құқықтық реттеудiң ерекшелiктерi осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгiленедi.      4. Қазақстан Республикасының заңдары осы Кодексте белгiленген құқықтар, бостандықтар мен кепiлдiктер деңгейiн төмендетпеуге тиiс.

      10-бап. Еңбек шарттары, әлеуметтiк әрiптестiк              тараптарының келiсiмдерi, ұжымдық шарттар, жұмыс    берушiнiң еңбек саласындағы актiлерi

      1. Еңбек қатынастары, сондай-ақ еңбек қатынастарына тiкелей байланысты өзге де қатынастар еңбек шартында, жұмыс берушiнiң актiсiнде, келiсiмде және ұжымдық шартта реттеледi.

      2. Әлеуметтiк әрiптестiк тараптары келiсiмдерiнiң, ұжымдық шарттың, еңбек шартының, жұмыс берушi актiлерiнiң Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасымен салыстырғанда қызметкерлердiң жағдайын нашарлататын ережелерi жарамсыз деп танылады.

      3. Келiсiмдердiң, ұжымдық шарттың, еңбек шартының талаптары бiржақты тәртiппен өзгертiлмейдi.

      11-бап. Жұмыс берушiнiң актiлерi

      1. Жұмыс берушi осы Кодекске және өзге де нормативтiк құқықтық актiлерге, еңбек шартына, келiсiмдерге, ұжымдық шартқа сәйкес өз құзыретi шегiнде актiлер шығарады.

      2. Жұмыс берушi осы Кодексте, ұжымдық шартта көзделген жағдайларда, қызметкерлер өкiлдерiнiң келiсiмi бойынша немесе пiкiрiн ескере отырып, актiлер шығарады.

      3. Жұмыс берушiнiң Қазақстан Республикасының еңбек заңдарымен, ұжымдық шартпен, келiсiмдермен салыстырғанда қызметкерлердiң жағдайын нашарлататын не осы баптың 2-тармағында көрсетiлген рәсiмдер сақталмай шығарылған актiлерi жарамсыз болып табылады.

      12-бап. Жұмыс берушiнiң актiлерiн шығару кезiнде  қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескеру немесе   олармен келiсу тәртiбi

      1. Жұмыс берушi осы Кодексте, келiсiмдерде, ұжымдық шартта көзделген жағдайларда қызметкерлер өкiлдерiнiң пiкiрiн ескере отырып немесе олармен келiсе отырып актiлер шығарады.

      2. Актiнi шығарар алдында жұмыс берушi оның жобасын және ол бойынша негiздеменi осы Кодекстiң 266-бабына сәйкес құрылған комиссияға ұсынады.

      13-бап. Осы Кодексте белгiленген мерзiмдердi есептеу

      1. Осы Кодексте, еңбек шартында немесе ұжымдық шартта, келiсiмдерде белгiленген мерзiм күнтiзбелiк күнмен, жылдармен, айлармен, апталармен немесе күндермен есептелетiн уақыт кезеңiнiң аяқталуымен айқындалады. Мерзiм басталуға тиiс оқиғаны көрсетумен де айқындалуы мүмкiн.
      2. Осы Кодексте көзделген жағдайларда мерзiм жұмыс күндерiмен есептеледi.
      3. Уақыт кезеңiмен айқындалатын мерзiмнiң ағымы оқиғаның басталуы белгiленген күнтiзбелiк күннен кейiнгi күнi басталады.
      4. Жылдармен, айлармен, апталармен есептелетiн мерзiмдер соңғы жылдың, айдың, аптаның тиiстi күндерi бiтедi. Егер айлармен есептелетiн мерзiмнiң бiтуi тиiстi күнi жоқ айға келетiн болса, онда мерзiм осы айдың соңғы күнi бiтедi. Күнтiзбелiк апталармен немесе күндермен есептелетiн мерзiмге жұмыс күнi емес күндер де қосылады.

      5. Егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, мерзiмнiң соңғы күнi жұмыс күнi емес күнге келсе, онда одан кейiнгi бiрiншi жұмыс күнi мерзiмнiң аяқталған күнi болып есептеледi.

      14-бап. Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын  бұзғаны үшiн жауаптылық

      Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының бұзылуына кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

      15-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң еңбек   қатынастарын реттеу саласындағы құзыретi

      Қазақстан Республикасының Үкiметi:      1) еңбек, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттарын әзiрлейдi және iске асырылуын қамтамасыз етедi;      2) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк бағдарламалардың әзiрленуiн және орындалуын ұйымдастырады;      3) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк бақылауды ұйымдастыру және жүргiзу тәртiбiн белгiлейдi;       4) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласында ақпарат беру және мемлекеттiк статистика жүргiзу тәртiбiн айқындайды;      5) шетелдiк жұмыс күшiн тарту тәртiбiн белгiлейдi;      6) еңбекке уақытша қабiлетсiздiгi бойынша әлеуметтiк жәрдемақының мөлшерiн, оны тағайындау және төлеу тәртiбiн айқындайды;      7) екi айдан астам еңбекке уақытша қабiлетсiздiк мерзiмi белгiленуi мүмкiн ауру түрлерiнiң тiзбесiн бекiтедi;      8) орташа жалақыны есептеудiң бiрыңғай тәртiбiн белгiлейдi;       9) Акцияларының бақылау пакетi мемлекетке тиесiлi ұлттық компаниялардың, акционерлiк қоғамдардың басшы қызметкерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу мен сыйлықақы беру шарттары туралы үлгiлiк ереженi бекiтедi;      10) азаматтық қызметке орналасу және азаматтық қызметшiнiң бос лауазымына тұруға конкурс өткiзу тәртiбiн айқындайды;      11) азаматтық қызметшiлер лауазымдарының тiзбесiн айқындайды;      12) жұмыс берушiлердiң республикалық бiрлестiктерiмен және қызметкерлердiң республикалық бiрлестiктерiмен бас келiсiм жасасады;      13) тиiстi уәкiлеттi органдардың еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi қабылдау тәртiбiн белгiлейдi;     14) мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен ұсталатын ұйымдар қызметкерлерiнiң еңбегiне ақы төлеу жүйесiн бекiтедi;      15) ұйымда кадрларды кәсiптiк даярлауға, қайта даярлауға және олардың бiлiктiлiгiн арттыруға қойылатын жалпы талаптарды айқындайды;      16) салалық келiсiмдерде айқындалатын салалық арттырушы коэффициенттердi бекiтедi;      17) бес адамнан көп адам қаза тапқан кезде топтық жазатайым оқиғаларды тергеуге комиссия құрады.      Ескерту. 15-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2007.12.19. N 9 (2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

      16-бап. Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органның   еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыретi

      Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган:      1) еңбек, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асырады;
      2) қызметтiң барлық салаларына арналған еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғауға қойылатын жалпы талаптарды белгiлейтiн Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiн қабылдайды; 
      3) Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы мен еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау талаптарының сақталуына мемлекеттiк бақылауды ұйымдастырады;
      4) мемлекеттiк органдардың еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы техникалық регламенттердi әзiрлеу жөнiндегi қызметiн үйлестiредi;
      5) еңбек қауiпсiздiгiн және еңбектi қорғауды қамтамасыз ету саласында басқа мемлекеттiк органдармен, сондай-ақ қызметкерлердiң және жұмыс берушiлердiң өкiлдерiмен үйлестiрудi және өзара iс-қимылды жүзеге асырады;
      6) еңбек кiтапшаларының нысанын, оларды жүргiзу және сақтау тәртiбiн белгiлейдi;
      7) еңбек жөнiндегi үлгiлiк нормалар мен нормативтердi ауыстыру және қайта қарау тәртiбiн белгiлейдi;

      8) көрсетiлетiн қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттiк реттеу енгiзiлетiн ұйымдарда еңбек нормаларын ұсыну, қарау және келiсу тәртiбiн белгiлейдi;

      13) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;

      14) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау проблемалары жөнiндегi зерттеу бағдарламаларын әзiрлейдi;

      15) жұмыс берушiнiң қаражаты есебiнен қызметкерлерге сүт, емдiк-профилактикалық тағам, арнаулы киiм, арнаулы аяқ киiм және басқа да жеке қорғану құралдарын беру тәртiбi мен нормаларын әзiрлеп, бекiтедi, сондай-ақ қызметкерлердi ұжымдық қорғану құралдарымен, санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен және құрылғылармен қамтамасыз ету тәртiбiн белгiлейдi;

      17) экономикалық қызметтiң әрқилы түрдегi ұйымдарының басшылары, мамандары мен басқа да қызметшiлерi лауазымдарының үлгiлiк бiлiктiлiк сипаттамаларын қарайды және келiседi;

      18) тиiстi қызмет салаларындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органдардың еңбек жөнiндегi үлгiлiк нормалар мен нормативтердi бекiту тәртiбiн айқындайды;
      19) денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тiзiмiн, он сегiз жасқа толмаған қызметкерлердiң ауыр заттарды тасуы мен жылжытуының шектi нормаларын айқындайды;
      20) денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк органмен келiсiм бойынша әйелдердiң еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тiзiмiн, әйелдердiң ауыр заттарды қолмен көтеруiнiң және жылжытуының шектi нормаларын айқындайды;

      21) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауiптi өндiрiстердiң, цехтардың, кәсiптер мен лауазымдардың тiзiмiн, ауыр жұмыстардың, жұмыстардың тiзбесiн айқындайды;

      23) өндiрiстiк объектiлердi еңбек жағдайлары бойынша мiндеттi мерзiмдiк аттестаттау тәртiбiн белгiлейдi;

      24) Ұйымдағы еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау қызметi туралы үлгiлiк ереженi бекiтедi.

      17-бап. Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органның  аумақтық бөлiмшелерiнiң еңбек қатынастарын    реттеу саласындағы құзыретi

      Еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органның аумақтық бөлiмшелерi:
      1) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөнiндегi талаптардың сақталуына мемлекеттiк бақылауды жүзеге асырады;

      2) жұмыс берушiлер табыс еткен ұжымдық шарттардың мониторингiн жүзеге асырады;

      3) өндiрiстiк жарақаттанудың, кәсiптiк аурулардың, кәсiптiк уланулардың себептерiне талдау жүргiзедi және олардың алдын алу жөнiнде ұсыныстар әзiрлейдi;
      4) өндiрiстегi жазатайым оқиғаларды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен тексередi;

      5) басшы қызметкерлердiң және жұмыс берушiлерде еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдардың бiлiмiн еңбек жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк орган бекiткен ережелерге сәйкес тексерудi жүргiзедi;

      8) қызметкерлердiң, жұмыс берушiлердiң және олардың өкiлдерiнiң еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерi жөнiндегi өтiнiштерiн қарайды. 

      18-бап. Жергiлiктi атқарушы органдардың еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыретi

      Жергiлiктi атқарушы органдар:      1) тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк аумағында еңбек қызметiн жүзеге асыру үшiн шетелдiк жұмысшы күшiн тартуға рұқсат бередi;      2) жергiлiктi өкiлдi органның келiсiмiмен ауылдық (селолық) жерде жұмыс iстейтiн денсаулық сақтау, әлеуметтiк қамсыздандыру, бiлiм беру, мәдениет және спорт мамандары лауазымдарының тiзбесiн айқындайды;

3-тарау. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ СУБЪЕКТIЛЕРI. ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТУЫНДАУ НЕГIЗДЕРI

      19-бап. Еңбек қатынастарының субъектiлерi

      1. Қызметкер мен жұмыс берушi еңбек қатынастарының субъектiлерi болып табылады.

      20-бап. Еңбек қатынастарының туындау негiздерi

      1. Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастары қызметкер мен жұмыс берушiнiң арасында осы Кодекске сәйкес жасалған еңбек шартының негiзiнде туындайды.
      2. Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс берушiнiң актiлерiнде белгiленген жағдайларда және тәртiппен еңбек шартын жасау алдында:      1) лауазымға сайлану (сайлау);      2) тиiстi лауазымға орналасуға конкурс бойынша сайлану;      3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекiту;      4) заңда уәкiлеттiк берiлген органдардың белгiленген квота есебiне жұмысқа жiберуi;      5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешiмiн шығару рәсiмдерi болуы мүмкiн.

      21-бап. Белгiленген квота есебiне жiберiлген азаматтармен еңбек шартын жасасу

      1. Жергiлiктi атқарушы орган Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған халық санаттарын жұмысқа орналастыру үшiн квота белгiлейдi.
      2. Жұмысқа орналасу үшiн жiберiлген адамдардың бiлiктiлiгi жұмыс берушiнiң талаптарына сәйкес келген жағдайда, жұмыс берушiлер белгiленген квота шегiнде олармен еңбек шартын жасасады.

      22-бап. Қызметкердiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi

      1. Қызметкердiң:      1) осы Кодексте көзделген тәртiппен және жағдайларда еңбек шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға және бұзуға;
      2) жұмыс берушiден еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын орындауды талап етуге;      3) еңбек қауiпсiздiгiне және еңбектi қорғауға;
      4) еңбек жағдайлары мен еңбектi қорғаудың жай-күйi туралы толық және дәйектi ақпарат алуға;      5) еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес уақтылы және толық көлемде жалақы төленуiне;      6) бос тұрып қалу үшiн осы Кодекске сәйкес ақы алуға;      7) тынығуға, оның iшiнде жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына;      8) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, өз еңбек құқықтарының берiлуi мен оларды қорғау үшiн, кәсiподақ немесе басқа да бiрлестiктер құру, сондай-ақ оларға мүшелiк құқығын қоса алғанда, бiрiгуге;      9) өзiнiң өкiлдерi арқылы ұжымдық келiссөздерге қатысуға және ұжымдық шарт жобасын әзiрлеуге, сондай-ақ қол қойылған ұжымдық шартпен танысуға;      10) осы Кодексте көзделген тәртiппен кәсiптiк даярлықтан, қайта даярлықтан өтуге және өзiнiң бiлiктiлiгiн арттыруға;
      11) еңбек мiндеттерiн атқаруға байланысты денсаулығына келтiрiлген зиянды өтетуге;      12) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда мiндеттi әлеуметтiк сақтандырылуға;      13) кепiлдiктерге және өтемақы төлемдерiне;      14) өзiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн заңға қайшы келмейтiн барлық тәсiлдермен қорғауға;      15) бiрдей еңбегi үшiн қандай да болмасын кемсiтусiз бiрдей ақы алуға;      16) еңбек дауын шешу үшiн таңдауы бойынша келiсiм комиссиясына, сотқа жүгiнуге;      17) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау талаптарына сәйкес жабдықталған жұмыс орнына;
      18) Қазақстан Республикасының еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау туралы заңнамасында, сондай-ақ еңбек шартында, ұжымдық  шартта көзделген талаптарға сәйкес жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киiммен қамтамасыз етiлуге;      19) өзiнiң денсаулығына немесе өмiрiне қауiп төндiретiн жағдай туындаған кезде, бұл туралы тiкелей басшы немесе жұмыс берушiнiң өкiлiн хабардар ете отырып, жұмысты орындаудан бас тартуға;
      20) еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөнiндегi талаптарға сәйкес келмеуi себептi ұйымның жұмысы тоқтатыла тұрған уақытта орташа жалақысының сақталуына;      21) еңбек жөнiндегi уәкiлеттi органға немесе оның аумақтық бөлiмшелерiне өзiнiң жұмыс орнындағы еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жағдайларын тексеру туралы өтiнiш жасауға, сондай-ақ еңбек жағдайларын, қауiпсiздiгiн және еңбектi қорғауды жақсартуға байланысты мәселелердi тексеру мен қарауға өкiлдiкпен қатысуға;
      22) жұмыс берушiнiң еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау саласындағы iс-әрекетiне (әрекетсiздiгiне) шағым жасауға;    

  23) бiлiктiлiгiне, еңбектiң күрделiлiгiне, орындалған жұмыстың саны мен сапасына, сондай-ақ еңбек жағдайларына сәйкес еңбегiне ақы төленуiне;

      23-бап. Жұмыс берушiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi