Д. Н. СӘрсекова, Е. М. ҚАспақбаев орманшылық Алматы, 2008
Сүрекдіңдердің сипатты белгiлерi
жүктеу/скачать 1.52 Mb.
|
| 1.2.4 Сүрекдіңдердің сипатты белгiлерi. Орман бiр-бiрiнен бiршама табиғи белгiлерiмен ерекшеленетiн алқа ағаштардың жекелеген учаскелерiнен тұрады. Сүрекдіңдердің негiзгi, аса сипатты белгiлерiне мыналар жатқызылады: тегi, пiшiнi (формасы), құрамы, жасы, бонитетi, толымдылығы, түйісуі мен жиі орналасуы, тауарлығы, орман типi және өсiп-өну орнының түрi (типі).
Тегі – алқа ағаштардың көбею тәсiлiн сипаттайтын белгi. Сүрекдіңдер тұқымнан өскен, вегетациялық көбейген, аралас, сондай-ақ, табиғи және жасанды тектi болып бөлінеді. Тұқымды себу немесе арнайы өсiрiлген жас өсiмдiктердi отырғызу арқылы пайда болған сүрекдiңдердi жасанды тектіге, ал тұқымның желмен таралуы немесе вегетациялық көбеюі арқылы құралғандарды табиғи текті сүрекдiңдерге жатқызады. Табиғи сүрекдiңдер шыққан тегi бойынша тұқымдық немесе вегетациялық болуы мүмкiн. Тұқымдық деп – тұқымнан өсiп шыққан сүрекдiңдер аталады, ал вегетациялық немесе түбірөркендiк деп түбiрлерден, тамыратпа бұтақтары мен сұлатпа сабақтар өскiндерiнен шыққандарды атайды. Тұқымдармен барлық ағаш түрлері, ал түбірөркендер арқылы көбiне, жалпақ жапырақтылар көбейедi. Түбірөркендермен қайың, емен, шаған, үйеңкi, жөке және басқа ағаш түрлері, тамыратпа бұтақтарымен көктерек, ақ қараған, қарағаш, терек және басқалар қайта көбейедi. Топырақпен жанасып, төмен орналасқан бұтақтар тамырлана отырып, жаңа өркен – сұлатпа сабаққа бастау бередi. Сұлатпа сабақтармен (көбiне, олардың таралуы солтүстiк шекарасында) шырша және майқарағай көбейе алады. Тұқымнан өскен сүрекдiңдер алғашында түбірөркендерден ақырын өседi, бiрақ кейiннен оларды қуып жетiп биiктiгi, сондай-ақ, диаметрі бойынша да үлкен мөлшерге жетедi. Сондықтан тұқымнан өскен сүрекдiңдерді биiк дiңдi, ал түбірөркендерден өскен сүрекдiңдерді аласа дiңдi деп атайды. Пiшiн (форма) – ағаш желегінің сүрекдiңде түйісуі түрiн сипаттайтын белгi. Көлденең түйісу – қарапайым немесе бiр сатылы сүрекдiң; тiк түйісу – күрделi немесе екi-үш, көп сатылы сүрекдiң болып келедi. Қарапайым сүрекдiңдер, мiндеттi түрде құнарсыз орман өсiмдiктерi жағдайында, күрделiлер шұрайлы жағдайда, әсiресе, климаты қолайлы аудандарда құралады. Әдетте жоғарғы сатыда тез өсетiн және жарық сүйгiш ағаш түрлері, ал екiншi және үшiншiде көлеңкеге шыдамдылар орналасады, олар өмiрiнiң алғашқы жылдарында ақырын өседi. Күрделi алқа ағаш мысалы ретiнде, жоғарғы сатыда қайың, төменде шырша өсетiн сүрекдiңді айтуға болады. Сүрекдiң сатыларын бөлу мына жағдайларда: егер әр сатының толымдылығы 0,3-тен кем болмаса, ал орташа биiктiгiндегi айырмашылығы – 20 пайыздан кем болмағанда жүргiзiледi. Биiктiк 4-тен 8 м-ге дейiн болғанда, оның орташа биiктiгi жоғары саты биiктiгiнiң 1/4 құраған жағдайда сатыға (ярусқа) бөлiнедi. Барлық басқа жағдайларда алқа ағаштың төменгi шымылдығы өскiн ретінде бағаланады. Құрамы – сүрекдiңде ағаш түрлерінің араласу белгiсi. Құрамы бойынша сүрекдiңдер таза және аралас болып бөлiнедi. Егер сүрекдiң бiр ағаш түрінен тұратын болса немесе басқа ағаш түрінің қоспасы жалпы қордың 5 пайызынан аспаса, ол таза болып аталады. Сүрекдің құрамында бiрнеше ағаш түрлері (екi немесе одан көп) болғанда, ол аралас деп аталады. жүктеу/скачать 1.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|