Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет56/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   62

И. Ильина



ТЮВÖ; ТювэЭжва катыдса фольклорса герой, вына тöдысь.

Тювö вöлöма зэв вына тöдысьöн. Сiйö ыджыдалöма ва вылын. Öтчыд сылöн вöралан артельлы колöма вöлöк вуджны. Тювö тшöктöма кык вежöн чöж зэрны. Юыс ойдöма и ыджыд ва кузяыс вöралысьяс кокниа вуджöмаöсь вöлöксö. Тювö вермис ветлыны сиктысь сиктö ва увтiыс. Вöрса моз жö сiйö вермöма “гуны туй”. Öтчыд вöравны мунiгас Тювöлысь артельсö орддьöдöма мöд артель, а тадзи вöчнысö оз позь. Тювö овмöдчöма ёртъясыскöд матыса вöр керкаö да вöралан кад чöжыс найö шахматасьöмаöсь. Гортас мунiгас мöд артельыс войколалöма Тювöлöн вöр керкаын да кыкысь петлöма туйö, но косöма бöр. Коймöдысьсö юралысьыс корöма найöс лэдзны. Тювö лэдзöма найöс, но кыйдöстöг да юрнуöдысьтöгыс. Сэсся сiйö ловпу пуляöн лыйöма вöрö да тшöктöма мöд юралысьыслы корсьны пулясö. Мöдыс мунöма да бöрсö абу и волöма.

Тювö кужöма и телепортируйтны. Сылöн артельыс вöралöма пöшти Рöштвоöдз и вöралысьясыс пондöмаöсь гажтöмтчыны. Тювö шуöма, мый узясны вöр керкаас нöшта öти вой да сэсся мунасны гортас. Водöмаöсь узьны, а садьмöмаöсь Тювö ордын нин. Вöралын кöлуйыс да кыйдöсыс вöлöма сэнi жö. Вöлöмкö, став вöралысьыс вöталöма öтитор: быттьöкö шöр öшиньöдыс лэбзьöма вöр керкасьыс Тювö керкаö да водöма паччöрас узьны.

Тювö понда пö Нивсер вылын абу олöмаöсь крысаяс: ю вомас Тювö пуктöма крысаясысь мыджöд. Кутшöмкö караб кö пырö Нивсерö, крысаясыс пыр жö пышйöны. Сэтчöс олысьяс чайтöны, мый Нивсерын крысаясыс абуöсь сы вöсна, мый сэнi быдмö уна яда турун, шуам, марья моль (Paeonia).

Паськыда тöдса Тювöлöн да сэтчöс вына Наста Мати тунлöн вензьöм йылысь висьт. Кор туныс кувсьöма, Тювö шуöма, мый войнас сiйö кöсъяс вины Тювöсö, но Тювöлöн Бадзе нима понйыс оз сет сылы вуджны вильыд кер кузя ю вомöныс, код сайын сулалö сылöн керкаыс. Тадзи и лоöма: Наста Мати вуджöма сöмын ю катыдас, но сэк кежлö тунасян кадыс помасьöма нин.

Кор Тювö кылöма ассьыс кулöмсö, сiйö тшöктöма гöтырыслы не кольччыны кулöмаыскöд керкаас, а мунны узьны орчча сиктö. Тювö тöдöма, мый вына тунъяс кöть öти вой кежлö, но ловзьöны да лоöны зэв öпаснöйöн. Сiйö и ачыс сöмын понйыс отсöгöн мынтöдчис ловзьöм Наста Матиысь. Но гöтырыс думыштöма, мый ветымын во чöж нин олiсны öтлаын да, оз нин коль верöссö öтнассö вой кежлас. Кулöм Тювööс сiйö водтöдöма лабичö, а ачыс кайöма паччöрö. Вой шöрнас Тювöлöн кокыс усьöма лабичсьыс. Гöтырыс чайтöма, мый лёка водтöдöма Тювöсö, лэччöма да бöр ладмöдöма коксö, но кокыс бара усьöма. Тювö ловзьöма да пондöма вöтлысьны гöтыр бöрсяыс. Найö дыр пышъялöмаöсь лабичьясöд. Бöрыннас сэсся Тювö вöтöдöма гöтырсö да удитöма йирны пельсö, но сэсся горöдöмаöсь петукъяс и Тювöлöн кадыс помасьöма. Тювööс дзебöмаöсь увлань чужöмöн, “медым сiйö йирис-пырис пытшлань, а эз ортсыö”. Öнiя коми фольклорын висьтавсьö, мый Тювö тöдлöма и водзö олöмсö. Шуам, сiйö водзвыв висьталöма кöрт вöвъяс (тракторъяс), кöрт лэбачьяс (самолётъяс) да кöрт вез (ток проводъяс) йылысь.



Литература: Рочев 1984, Рочев 1972б, Сидоров 1928.

Н. Конаков



УДОРАСА ÖКСАНЬ

Удораса öксань йылысь висьтавсьö дзик öти рочöн гижöм преданиеын. Перымса Степан корö Удораса öксаньсö сетны пыж, вуджöдны сiйöс мöдарас да пыртчыны. Мöдыс öтдортчö. Перымса Степан вуджö Удораса öксань дорö из вылын. Удораса öксань вöйтчö. Преданиеыс пырö “Перымса Степанлöн из вылын ватi ветлöм” сюжет циклö, но сылöн эм кутшöмсюрö аслыспöлöслунъяс: героинялöн вылi статусыс, Степанлöн корöм пыртчыны, нывбабалöн вöйтчöм. Татшöм сяма жö текстын, кодöс гижöма Эжва катыдын, героиняыс нинöмöн торъявтöм нывбаба, сiйö песласьö Эжва дорын, оз вуджöд Степанöс асладорас и Удораса öксань моз оз вöйтчы, кор Степан вуджö сы дорö.



Литература: Доронин 1947, АЧМ.

О. Уляшев
УЛЛЯНА – Эжва катыдса преданиеясса героиня.

Улляна вöлi пыртчöмаöн, яра сулалiс Перымса Степан дор. Сiйöс гуис печораса Кыска тун, кодi вöлi Степанлы паныд. Улляна эз кöсйы öтдортчыны выль эскöмсьыс да вöйтчис. Предание серти, Улляналöн вöйтчанiнас Степан лэптiс Троицкöй Степан-Улляна манастыр. Но збыль вылас вöлi эз тадз, сы вöсна мый манастырыс лои ёна сёрöнджык да сiйöс нимтiсны матыса Улляна сикт серти. Улляналöн вöйтчöм йылысь сюжетыс лоö мöдара сюжетöн нывлöн вöйтчöм йылысь, кодi эз кöсйы пыртчыны. Видзöд Удораса öксань да мукöд.

Улляна йылысь преданиеыс – О. Уляшевлöн “Енколаяс йылысь поэма” нима драма подулын. Драмасö медводдзаысьсö ворсiсны Коми Республикаса Канса фольклор театрын 1990. воын.

Литература: Доронин 1947, Рочев 1984, АЧМ.

О. Уляшев
УЛЫС МУ ем., уэ., печ., скр.; улiс му вэ.; увдор му быдлаын; улдор му вэ., вс., шс., лл.; горув му уд., вэ.; горул му вс., шс., лл., вэ.; горуу му изь., вэ.; му ув п.-к., уд.; му увт вэ.; му ул вс., вэ.; му улт сыкт., вэ.

Коми мифологияын космосыс сувтса да куим юкöна. Улыс муыс шöр муюгыд улын. Чайтлiсны, мый улыс муыс шöр муюгыд кодь жö, сöмын сэнi шондiа, кор вылiас вой. Сэнi олöны сэтшöм жö йöз, муыс сэнi чужтö зэв бура. Колö пасйыны, мый абумойда фольклорын геройяс гежöда ветлöны му улö. Мойдса герой лэччö му улас сюмыс гез кузя сьöд вöр шöрын сулалысь керка гöбöч розьöд либö джуджыд горс пыдöсса розьöд. Сылöн кык ёртыс кольöны му вылас. Улiас геройыс веськалö мувывса кодь жö муюгыдö: сэтшöм жö вöръяс, юяс, тыяс, видзьяс, вöвъяс, мöсъяс, керкаяс да с.в. Сэкжö тайö муыс мойдса, сы вöсна мый сэнi олöны уна юра гундыръяс либö лёк да вына кузь тошка мутлак. Герой вермö вöрöгъяссö да мездö куим мича нылöс. Сэсся сылöн ёртъясыс лэптöны сiйöс нывъясыскöд му вылö. Ёнджыка паськалöм вариантын ёртъясыс лэптöны нывъяссö, а сэсся вундöны гезсö, и геройыс кольö улi муас. Сэтысь сiйöс петкöдö ыджыд лэбач (кутш, Нагай лэбач) либö бордъя кöр. Сiйö накажитö ёртъяссö да гöтрасьö öти ныв вылын.

Геройлöн “куимöкмыса му сайö куимдаса сармуö” ветлöмыс, кöнi сiйö вермö змейöс да кытысь вайö мича гöтырöс, ёна паськалöм сюжет. Öтл. медводз роч мойд “О трех царствах”. Тайö сармусö торйöдö сук вöр, саридз, биа ю либö пыдöстöм гуран. Мукöддырйиыс сiйö му улын.

Роч йöзкостса традицияын моз жö коми чайтöм-гöгöрвоöмъяс улыс му йылысь вöлi йитчöмаöсь чайтöм-гöгöрвоöмъяскöд ад йылысь.



Литература: Климов 1990, Налимов 1903, Пропп 1986, Рочев 1991.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет