Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі


ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫ ХАЛҚЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ТҰРМЫСТЫҚ ӨМІР СҮРУ ДЕҢГЕЙІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ



бет5/8
Дата22.02.2016
өлшемі1.13 Mb.
#1741
1   2   3   4   5   6   7   8

2.2 ПАВЛОДАР ОБЛЫСЫ ХАЛҚЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК- ТҰРМЫСТЫҚ ӨМІР СҮРУ ДЕҢГЕЙІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Бұл тақырыпшада біздер облыс халқының әлеуметтік- тұрмыстық өмір сүру дәрежесінің көрсеткіштерін таблицалар (кестелер) түрінде негіздемекпіз. Бұл тұрғыда ең алдымен халықтың кірісіне, яғни еңбек ақыға көңіл аударған жөн сияқты.



Кесте 16.Территориялық кесіктер бойынша 1995-2002 жылдарға орташа айлық нақтылы еңбекақы көрсеткіші (85)





1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

Облыс

6768

8265

9585

10822

13044

15237

17631

19695

Павлодар

6638

8960

9828

10835

12530

14283

16806

19405

Ақсу

9666

11946

13783

16212

19519

22409

26760

28709

Екібастұз

10775

13109

13393

15341

14651

17751

20111

22163

Ақтоғай

2069

4354

4899

6122

6027

7172

8877

11052

Баянауыл

4527

5270

6791

8358

11220

11845

13620

16204

Железенка

1191

4020

4046

6164

6295

7257

7874

9963

Ертіс

2900

4355

4990

4963

6537

7197

7510

9758

Қашыр

2671

3821

4903

4284

6050

7130

9237

10972

Лебяжі

2284

4743

5221

5046

7409

6938

8095

10110

Май

2123

3521

4314

5181

7449

8487

8641

11110

Павлодар ауданы

3138

3830

4095

5079

7879

8296

7790

9661

Успенка

3101

4497

4772

4298

6150

6488

7278

9284

Щарбақты

2411

4719

3885

5017

5415

6553

7133

8822

Бұл кестеден біздер облыс және ірі қалалар мен аудандар бойынша орташа айлық, нақты еңбекақының жылма- жыл өсіп отырғандығын байқаймыз. Атап айт0анда 1995-2002 жылдар аралығында облыс бойынша орташа айлық жалақы 2,8 есе арса павлодар, Ақсу, Екібастұз сияқты ірі қалаларда да орташа айлық жалақы 2,5-3 есеге дейін артқан. Сондай –ақ, осы жеті жыл аралығында орташа айлық, нақты еңбекақы Ақтоғай ауданында 2069 теңгеден 11052 теңгеге, Баянауыл ауданында 4527 теңгеден 16204 теңгеге, Железенка ауданында 1191 теңгеден 9963 теңгеге, Ертіс ауданында 2900 теңгеден 9758 теңгеге, Қашыр ауданында 2671 теңгеден 10972 теңгеге, Лебяжі ауданында 22854 теңгеден 10110 теңгеге, Май ауданында 2123 теңгеден 11110 теңгеге,Павлодар ауданында 3138 теңгеден 9661 теңгеге,Успенка ауданында 3101 теңгеден 9284 теңгеге,Щарбақты ауданында 2411 теңгеден 8822 теңгеге артқан.

Мұның өзі сол бір нарықтық кезеңнің ең бір ауыр тұстарынан енді ғана өсе бастаған облыстың ірі қалаларымен аудан халқы үшін айтарлықтай табыс көзі еді. Ол тұстары мұндай еңбек ақыға 3-4 адамнан тұратын отбасын тамақпен, киіммен қамтамасыз етуге әбден болатын. Өйткені, әсіресе ауылдық жерлерде алдарына салған бір-екі малдары және бау-бақшалары болғандықтан киім-кешек болмаса, азық-түлікпен онша қинала көрмегентін.

Кесте 17. Экономикалық қызмет түрі бойынша бір жұмыскердің орташа айлық нақты еңбек ақысының көрсеткіші (86)







1998

1999

2000

2001

2002

Облыс бойынша

10822

13044

15237

17631

19695

Ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы

3872

5232

5813

6107

7417

Балық аулау, балық өсіру

-

-

-

-

8296

Өнеркәсіп

15494

17934

21044

24910

27131

Кен өндіру

19041

19054

22294

25646

27792

Өңдеуші

12740

16911

20130

24601

27384

Өндіріс және тарату электрқуаты газбен су

17819

18756

21905

24961

26317

Құрылыс

10365

11754

13750

16601

20858

Сауда, автомобиль және үйде қолданылатын бұйымдарды жөндеу

6937

7571

6670

8714

12971

Қонақ үйлер мен ресто-рандар

7408

9444

8037

8394

8160

Көлік және байланыс

12340

13797

18548

21763

24353

Қаржы қызметі

12135

15828

19544

19544

25351

Қозғалмайтын мүлікпен жұмыс, жалға беру және кәсіпорындарға қызмет көрсету

7395

8530

9280

11472

14717

Мемлекеттік басқару

10029

10331

11284

13892

15745

Білім

7521

8383

8610

9264

12127

Денсаулық және әлеуметтік қызмет

6666

7342

7327

7836

10573

Басқа да коммуналдық, әлеуметтік және арнаулы қызметтер

7315

7094

7552

8397

11088

Бұл кестеден де біздер халық шаруашылығының ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, сауда, құрылыс, көлік және байланыс, білім, денсаулық салаларында орташа, нақты айлық еңбек-ақының жылма- жыл көбейіп отырғынын байқаймыз.

Егер бұл кестедегі көрсеткіштерді нақты тарқатып көрсететін болсақ, онда облыс бойынша экономикалық қызмет түрі саласындағы бір жұмыскердің нақты еңбекақысының көрсеткіші 1998-2000 жж. аралығында 10022 теңгеден 19685 теңгеге, яғни 2 есеге артқан. Атап айтқанда, осы 5 жыл ішінде әр жұмысшыға шаққанда орташа айлық еңбекақы ауыл шаруашылығы ақшалық және орман шаруашылығы бойынша 3872 теңгеден 7410 теңгеге, балық аулау, балық өсіру 3872 теңгеден 8296 теңгеге, өнеркәсіп 15494 теңгеден 27131 теңгеге, кен өндіру 19047 теңгеден 27792 теңгеге, өңдеуші 12740 теңгеден 27384 теңгеге, өндіріс және тарату электр қуаты, газ бен су 17819 теңгеден 26317 теңгеге, құрылыс 10365 теңгеден 20858 теңгеге, сауда, автомобиль және үйде қолданылытын бұйымдарды жөндеу 6937 теңгеден 12971 теңгеге , қонақ үйлер мен ресторандар 7408 теңгеден 8160 теңгеге, көлік және байланыс 12340 теңгеден 24358 теңгеге, қаржы қызметі 12135 теңгеден 25351 теңгеге, қозғалмайтын мүлікпен жұмыс, жалға беру және кәсіпорындарға қызмет көрсету 7395 теңгеден 14717 теңгеге, мемлекеттік басқару 10029 теңгеден 15745 теңгеге, білім 7521 теңгеден 12127 теңгеге, денсаулық және әлеуметтік қызмет 6666 теңгеден 10575 теңгеге, басқа да коммуналдық әлеуметтік және арнаулы қызметтер 7315 теңгеден 11088 теңгеге артқан.

Бұдан біздер облыс көлемінде жыл өткен сайын экономикалық қызмет көрсету саласында оң өзгерістердің орын алып отырғандығын байқаймыз. Әсіресе өнеркәсіп және өндіріс салаларында. Себебі, облыс республика бойынша өнеркәсіп және өндіріс орталығы болып саналғандықтан мұнда ферроқорыту, мұнай өңдеу, көмір өндіру салаларының жұмысшыларының айлық еңбекақылары да біз қарастырып отырған 5 жыл ішінде екі есеге дейін көбейді.



Кесте 18.Өнеркәсіп қызметкерлерінің нақты орташа айлық еңбекақысы (87)





1998

1999

2000

2001

2002

Барлық өнеркәсіп

15390

17678

20911

25127

27314

Кен өндіру

18375

18593

22233

26994

28830

Көмір мен лингит өндіру

19516

19440

23545

28483

30870

Металл рударын өндіру

9067

1170

12127

12574

14722

Кен өндіру өнеркәсібінің басқа да салалары

10482

12980

15500

19954

16618

Өңдеуші

12807

16677

19785

24397

27215

Талшы өнімдерін өндіру

8873

10763

11337

11148

13774

Тоқыма бұйымдарын өндіру

6431

-

-

-

-

Киім шығару, тері өңдеу

2664

4994

7954

5897

5471

Тері, тері бұйымдарын шығару және аяқкиім шығару

1966

-

--

-

-

ағаш және ағаш бұйымдарын шығару

5740

7426

5630

5678

4889

Баспа және баспахана ісі

10142

11342

13124

15094

18065

Кокс шығару, мұнай оңдеу

20639

21153

27620

31567

33896

Химия өнеркәсібі

9662

8233

11364

12602

15320

Резина және пластмасса бұйымдарын шығару

7667

6852

7583

-

-

Басқа да металл емес минералды өнімдерді шығару

6687

8945

10657

12760

16093

Металлургия өнеркәсібі және металдарды өңдеу

19381

25192

26584

33097

34796





1998

1999

2000

2001

2002

Дайын металл бұйымдарын шығару

7216

8409

10525

14543

15271

Машина мен қондырғыларды шығару

4998

5703

6917

11884

16712

Электр машиналары мен қондырғыларды шығару

18720

13092

7033

23273

20025

Басқа да көлік қандырғынарын шығару

7611

12554

16839

19848

21540

Жиһаз шығару, өнеркәсіптің басқа да салалары

5685

2294

6265

7783

11885

Екінші қайтара өңдеу

8386

9584

16918

19920

22331

Электр қуатын, газбен суды өңдеу және бөлу

17812

18675

22023

24938

26311

Электр қуатын шығарып тарату

19472

20541

24251

27422

29465

Газ тәріздес отылды шығарып тарату

7011

-

-

-

-

Бумен және ыстық сумен қамтамасыз ету

16847

15581

15593

20143

21649

Суды жинау, тазалау және тарату

11715

12208

13732

14437

13791

Жоғарыда келтірілген кестеден 1998-2002 жылдар аралығында өнеркәсіп қызметкерлерінің түрлі сала бойынша негізінен орташа,нақты еңбекақылары үнемі өсу жағдайында болғандығын байқаймыз. Әрине, кейбір сала бойынша еңбекақының өспей сол қалпында қалуы немесе бұрынғыдан да құлдырап кеткені көрінеді.

Енді өнеркәсіп қызметкерлерінің кейбір сала бойынша нақты орташа айлық еңбекақылары өспей сол калпында қалды, немесе бұрынғыдан да құлдырап кету себебіне келсек, онда мұнда да барлық өнеркәсіп көрсеткіші бойынша ілгерілеу байқалса, шамамен екі еседей, бірақ тоқыма бұйымдарын өндіру, тері, тері бұйымдарын шығару және аяқ киім шығару, резина және пластмасс бұйымдарын шығару салалары бойынша алға ілгерілеушілік байқалмайды. Яғни бұл сала қызметкерлерінің орташа айлық еңбекақылары 5 жыл ішінде бір теңгеге де көбеймеген. Ал ағаш және ағаш бұйымдарын шығару, газ тәріздес отынды шығарып тарату саласы қызметкерлерінің орташа айлық еңбекақылары тіпті бұрынғыларынан да азайып кеткен. Мұны сол кездегі өнеркәсіптің бұл салаларының нарықтық экономика тұсында әбден тұралап қалғандығынан және облыста өнеркәсіптің бұл салаларының нашар дамығандығынан деп білуіміз керек.
КЕСТЕ 19.Өнеркәсіп жұмысшыларының нақтылы орташа

айлық еңбек ақысы (88)






1998

1999

2000

2001

2002

Барлық өнеркәсіп

13755

15933

18753

22862

24440

Кен өндіру

17203

17288

20357

25412

26651

Көмір мен лингит өндіру

18387

18012

21624

26871

28570

Металл рудаларын өндіру

8882

11213

11222

11551

13218

Кен өндіру өнеркәсібінің басқа да салалары

9901

13657

15834

19286

16632

Өңдеуші

11222

14906

17589

22121

24274

Талшық өнімдерін өндіру

7908

9729

10161

10032

11999

Тоқыма бұйымдарын өндіру

5285

-

-

-

-

Киім шығару, тері өңдеу

2235

3679

6936

5897

4726

Тері, тері бұйымдарын шығару және аяқкиім шығару

2012

-

-

-

-

Ағаш және ағаш бұйымдарын шығару

4930

7426

6068

5678

4889

Баспа және баспахана ісі

9622

11536

10805

9961

12742

Кокс шығару, мұнай өңдеу

18393

18771

24283

27284

29718

Химия өнеркәсібі

7995

6361

8962

10310

10107

Резина және пластмасса бұйымдарын шығару

6690

5966

5725

-

-

Басқа да металл емес минералды өнімдерді шығару

5184

7222

8509

10820

12862

Металлургия өнеркәсібі және металлдарды өңдеу

17333

22688

23589

29475

30432

Дайын металл бұйымдарын шығару

6625

6672

9400

13377

14684

Машина мен қондырғыларды шығару

3991

4230

5506

11723

17522

Электр машиналары мен қондырғыларды шығару

15923

11354

7167

18167

16069

Басқа да көлік қондырғыларын шығару

6323

12577

16419

18736

20271

Жиһаз шығару, өнеркәсіптің басқа да салалары

4677

2294

5916

7760

11880

Екінші қайтара өңдеу

7926

6851

11816

14205

17073

Электр қуатын, газбен суды өңдеу және бөлу

15881

16749

19803

22091

22881

Электр қуатын шығарып тарату

17332

18509

21831

24296

25615

Газ тәріздес отынды шығарып тарату

-

-

-

-

-

Бумен және ыстық сумен қамтамасыз ету

15088

13898

13939

17932

19171

Суды жинау, тазалау және тарату

10645

10893

12694

12936

12504

Бұл кестеден де біздер өнеркәсіп жұмысшыларының нақтылы орташа айлық еңбекақысының жылма- жыл өсіп отырғандығын байқаймыз. Әрине, жекелеген салалары жұмысшыларының еңбекақыларының өспей, бір қалыпта тұру, немесе кеміп кету фактілері мұнда да кездеседі.

Жоғарыдағы кестеде біз өнеркәсіп қызметкерлерінің нақтылы орташа айлық еңбек ақысын қарастырсақ, енді бұл кестеде өнеркәсіп жұмысшыларының нақтылы орташа айлық еңбекақысын талдап отырмыз. Мұнда да жалпы бес жыл ішінде өнеркәсіп жұмысшыларының орташа еңбекақыларының көлемі екі есеге жуық өскендігі байқалады. Әйтсе де жоғарыда көрсетілгендей өнеркәсіп жұмысшыларының тоқыма бұйымдарын өндіру, тері, тері бұйымдарын шығару және аяқ киім шығару, газ тәрізді отынды шығарып тарату саласы бойынша бес жыл ішінде еңбекақыларының ешқандай өсу жолы байқалмаған, сондай-ақ ағаш және ағаш бұйымдарын шығару саласы жұмысшыларының орташа айлық еңбекақылары бұрынғыға карағанда төмендеп кетсе, киім шығару тері өңдеу, электр машиналары мен қондырғыларды шығару, суды жинау тазалау, және тарату салаларыны жұмысшыларының айлық орташа еңбекақылары аз ақ мөлшерде, болмашы мөлшерде көбейген.(78, 1-45б). Мұның өзі облыс бұл салалар жұмысынң кең көлемде ұйымдастырмай ақсап жатқандығын немесе бұл салалар өніміне сұраныстың жоқтығынан деп түсінген абзал.

Кесте 20. Үй шаруашылықтары мен оның құрылымдарының ақшалай кірісі мен шығысының құрамы



(89)




1997

1998

1999

2000

2001

2002

Бір адамға шаққандағы барлық үй шаруашылығы

Ақшалай кіріс, барлығы

37050

38512

44613

53256

77458

75706

Оның ішінде:

Еңбек кірістері


29963

29934

36314

42158

52439

57007


Әлеуметтік көлік

4195

4129

3604

4984

16576

15065

Сатудан түскен кіріс

998

2042

1799

1104

3098

-

Басқа да ақшалай кіріс

1944

2407

2896

4710

5345

3634

Ақшалай шығын, барлығы

36687

37872

43789

53356

65057

64649

Оның ішінде:

Тұтыну шығындары


31649

33232

38391

45961

63406

62942


Азық- түлік тауарына

16133

15891

17939

20365

36309

32628

Азық-түлік емес тауарға

9062

6506

40728

13615

13325

16174

Ақылы қызметке

6464

7835

9724

11981

13772

14140

Салық, жинау, төлеу

2348

2121

2728

2860

868

576

Басқа да ақшалай шығын

2690

2519

2670

4535

783

1131

Қорытындыға пайыз есебімен

Ақшалай кіріс, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

Еңбек кірістері


80,9

77,7

81,4

79,2

67,7

75,3


Әлеуметтік көлік

11,2

10,7

8,1

9,4

21,4

19,9

Сатудан түскен кіріс

2,7

5,3

4,0

2,6

4,0

-

Басқа да ақшалай кіріс

5,2

6,3

6,5

8,8

6,9

4,8

Ақшалай шығын, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

Тұтыну шығындары


86,3

87,7

87,7

86,1

97,4

97,4


Азық-түлік тауарына

43,9

41,9

41,0

38,2

55,7

50,5

Азық-түлік емес тауарға

24,7

25,1

24,5

25,5

20,5

25,0

Ақылы қызметке

17,7

20,7

22,2

22,4

21,2

21,9

Салық, жинау, төлеу

6,4

5,6

6,2

5,4

1,4

0,9

Басқа да ақшалай шығын

7,3

6,7

6,1

8,5

1,2

1,7

Бұл кестеден біздер облыс шеңберіндегі бір адамға шаққандағы барлық үй шаруашылығының әлеуметтік тұрмыстың түрлі салаларындағы кіріс пен шығыстың теңгедей және пайыздық саластырмалы көрсеткіштерімен танысамыз. Бұдан біздер ақшалай кіріс пен шығын мөлшері бір- бірінен алшақтап кетпегендігін, содан да болар негізінен алғашқы тұтыну шығындарының теңгедей де, пайыздық көрсеткіштерінің тым жоғары екендігін байқаймыз. Соған қарамастан ақшалай шығын мен кіріс кейбір жекелеген саладан болмаса жалпы алғанда бір адамға шаққандағы барлық үй шаруашылығының шығындарын жазып отырған.

Егер 1997 -2002 жж. әр адамға шаққанда барлық үй шаруашылықтары мен оның құрылымдарының ақашалай кірісі мен шығыстарының мөлшерлерін есептейтін болсақ, онда барлық ақшалай кіріс 1997 жылы 37 050 теңге болса, 2002 жылы 76706 теңгеге жеткен, оның ішінде: еңбек кірістері бес жылдың ішінде 29963 теңгеден 57007 теңгеге, әлеуметтік көлік 4195 теңгеден 15065 теңгеге, сатудан түскен кіріс 998 теңгеден 3098 теңгеге, басқа да ақшалай кіріс 1994 теңгеден 3634 теңгеге артқан. Ал керісінше, барлық ақшалай шығын 1997 жылы 36687 теңге болса, 2002 жылы 64649 теңгеге жеткен, оның ішінде: тұтыну шығындары 1997 жылғы 31 649 теңгеден 2002 жылы 62942 теңгеге, азық-түлік тауарына 16133 теңгеден 32628 теңгеге, азық-түлік емес тауарларға 9062 теңгеден 16174 теңгеге, ақылы қызметке 6464 теңгеден 14140 теңгеге артқан. Тек қана осы сала бойынша бұл жылдары салық жинау мен төлеуге 2348 теңгеден 576 теңгеге, басқа да ақшалай шығынға 2690 теңгеден 1131 теңгеге азайған. Егер де бұл кіріс пен шығындарды пайыз түрінде есептесек екі аралықта онша алшақтық байқалмайтынын көреміз.

Кесте 21.Әр адамға шаққандағы қалалық жерлердегі үйшаруашылықтарының ақшалай кірісі мен шығысы

(90)





1997

1998

1999

2000

2001

2002

Ақшалай кіріс, барлығы

51352

49643

53727

66681

85075

88523

Оның ішінде:

Еңбек кірістері


44310

43075

46325

55363

63211

67986


Әлеуметтік көлік

4269

4096

3970

5366

15994

16731

Сатудан түскен кіріс

70

246

298

1031

510

-

Басқа да ақшалай кіріс

2703

2226

2634

5101

5360

3806

Ақшалай шығын, барлығы

51344

49392

51880

65895

78548

80644


Оның ішінде:

Тұтыну шығындары


44889

44580

46038

56845

76671

78585


Азық-түлік тауарына

21850

20786

20958

24095

43006

40293

Азық-түлік емес тауарға

12443

11529

12278

15972

15544

19574

Ақылы қызметке

10595

12265

12802

16778

18121

18718

Салық, жинау, төлеу

3522

3194

3578

3908

1033

575

Басқа да ақшалай шығын

2933

1618

2264

5142

844

1484

Қорытындыға пайыз есебімен

Ақшалай кіріс, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

Еңбек кірістері


86,3

86,8

87,0

82,8

74,3

76,8


Әлеуметтік трансферт

8,3

8,3

7,5

8,0

18,8

18,9

Сатудан түскен кіріс

0,1

0,5

0,6

1,6

0,6

-

Басқа да ақшалай кіріс

5,3

4,4

4,9

7,6

6,3

4,3

Ақшалай шығын, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

Тұтыну шығындары


87,4


90,2

88,7

86,3

97,6

97,5

Азық-түлік тауарына

42,6

42,1

45,5

36,6

54,7

50,0

Азық-түлік емес тауарға

24,2

23,3

23,7

24,2

19,8

24,3

Ақылы қызметке

20,6

24,8

24,7

25,5

23,1

23,2

Салық жинау, төлеу

6,9

6,5

6,9

5,9

1,3

0,7

Басқа да ақшалай шығын

5,7

3,3

4,4

7,8

1,1

1,8

Бұл кестеде әр адамға шаққандағы қалалық жердегі үй шаруашылықтарының кірісі мен шығысы теңгелей және пайыз есебімен де салыстырыла қарастырылды. Қарастырылып отырылған мерзім ішінде акшалай кіріс жылма- жыл өсіп отырғанымен, ақшалай шығын көлемі де одан қалыспай отырған. Мысалы, осы жылдар ішінде еңбек кірістерінен гөрі тұтыну шығындары басым болғандығы байқалады. Сондай- ақ әлеуметтік көлік, сатудан түскен кіріс, басқа да ақшалай түскен кірістен гөрі азық түлік тауарына, азық-түлік емес тауарға және ақылы қызметке төленген шығындардың әлдеқайда көп болғандығын есептеп шығару қиынға түспейді .

Ия, шындығында қашан болмаса калалық жерлердегі үй шаруашылықтарының ауылдық жерлердегі үй шаруашылықтарына қарағанда ақшалай кірісі мен шығысы әлдеқайда көп болатындығ белгілі. Себебі, қалалық жердегі тұтыну шығындары, әсіресе азық-түлік тауарларына деген, әрдайым жоғары болатындығы белгілі. Енді жоғарыда көрсетілген кестенің осы бір қажет тұстарына назар аударып көрейік. Алдымен барлық ақшалай кіріске тоқталсақ, онда 1997 жылы бұл көрсеткіш 51352 теңге болса, 2002 жылы 88523 теңгеге жеткен. Оның ішінде: еңбек кірістері 44310 теңгеден 67986 теңгеге, әлеуметтік көлік 4269 теңгеден 16731 теңгеге, сатудан түскен кіріс 70 теңгеден 510 теңгеге, басқа да ақшалай кіріс 2703 теңгеден 3806 теңгеге көбейген. Ал, керісінше барлық ақшалай шығын 1997 жылмен 2002 жылдар аралығында 51344 теңгеден 80644 теңгеге, оның ішінде: тұтыну шығындары 44889 теңгеден 78585 теңгеге, азық-түлік тауарлары 21850 теңгеден 40293 теңгеге, азық-түлік емес тауарлар 12443 теңгеден 19574 теңгеге, ақылы қызмет 10595 теңгеден 18712 теңгеге артса, салық жинау мен төлеу 3522 теңгеден 575 теңгеге, басқа да ақшалай шығындар 2933 теңгеден 1424 теңгеге кеміген.

Бұл көрсеткіштерден осы қарастырылып отырған әр адамға шаққандағы қалалық жерлердегі үй шаруашылықтарының ақашалай кірісіне қарағанда шығысы әлдеқайда көп болғандығын байқауға болады. Мұның өзі қалалық жерлерде азық-түлік тауарларының өндірілмейтініне тікелей байланысты фактор. Сондықтан да қала адамдары бұл өнімдерді сатып алуға ақшалай кірістерінің көп бөлігін жұмсайды.


Кесте 22. Әр адамға шаққандағы ауылдық жерлердегі үй шаруашылықтарының ақшалай кірісі мен шығысы (91)







1997

1998

1999

2000

2001

2002

Ақшалай кіріс, барлығы

20999

25659

26316

29638

67209

57884

Оның ішінде:

Еңбек кірістері


13862


14759

15051

19243

34277

41619

Әлеуметтік көлік

3995

4167

2827

4320

18819

12667

Сатудан түскен кіріс

2049

4115

4990

2046

8401

-

Басқа да ақшалай кіріс

1093

2618

3448

4029

5712

3588

Ақшалай шығын, барлығы

20238

24569

25863

31597

46903

42408

Оның ішінде:

Тұтыну шығындары


16290


20130

21407

26722

45555

41188

азық-түлік тауарына

10209

10411

10785

13519

27297

21972

азық-түлік емес тауарға

4252

6999

7436

9532

10339

11444

ақылы қызметке

1829

2720

3186

3671

7919

7772

салық жинау, төлеу

1013

900

921

1044

647

579

басқа да ақшалай шығын

2935

3539

3535

3831

701

641

Қорытынды пайыз есебімен

Ақшалай кіріс, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,

100,0

100,0

Оның ішінде:

еңбек кірістері


66,0

57,6

57,2

64,9

51,0

71,9


әлеуметтік көлік

19,0

16,2

10,7

14,6

28,0

21,9

сатудан түскен кіріс

9,8

16,0

19,0

6,9

12,5

-

басқа да ақшалай кіріс

5,2

10,2

13,1

13,6

8,5

6,2

ақшалай шығын, барлығы

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

оның ішінде:

тұтыну шығындары


80,5

81,9

82,8

84,6

97,1

97,2


азық-түлік тауарына

50,5

42,4

41,7

42,8

58,2

51,9

азық-түлік емес тауарға

21,0

28,4

28,8

30,2

22,0

27,0

ақылы қызметке

9,0

11,1

12,3

11,6

16,9

18,3

салық жинау, төлеу

5,0

3,7

3,5

3,3

1,4

1,3

басқа да ақшалай шығын

14,5

14,4

13,7

12,1

1,5

1,5

Бұл кестеден біріншіден, әр адамға шаққандағы ауылдық жерлердегі үй шаруашылықтарының ақшалай кірісі мен шығысы қалалық жердегімен салыстырғанда екі еседей кем екендігі көрінеді. Оның үстіне еңбек кірістерінен гөрі тұтыну шығындарына жұмсалатын ақша көлемінің де ортақтығы байқалады. Оның үстіне басқа да ақшалай кіріс пен ақшалай шығынның өзара шамалас болуы ауылдық жердегілердің әлеуметтік-тұрмыстық өмір сүру дәрежелерінің қаладағылармен салыстырғанда, әлі де болса артта қалып отырғандығын айғақтайды.

Бұл сөзімді төмендегідей деректермен айғақтаймын. Әр адамға шаққанда ауылдық жерлердегі үй шаруашылықтарының ақшалай кірісі 1997 жылы 2002 жылдар аралығында 20999 теңгеден 57884 теңгеге жетсе, оның ішінде еңбек кірістері 13862 теңгеден 41319 теңгеге, әлеуметтік көлік 3995 теңгеден 12667 теңгеге, сатудан түскен кіріс 2049 теңгеден 8401 теңгеге, басқа да ақшалай кіріс 1093 теңгеден 3588 теңгеге артқан. Әрине, бұл өнеркәсіп, өндіріс орындары мол қалалық жерлердегі үй шаруашылықтарының ақшалай кірісіне қарағанда әлдеқайда аз болса да , бірақ ауыл тұрғындарының азық-түлік тауарларының есебінен күн көріс нормасынан қалыспай келгендігі байқалады. Бір айта кетерлік жайт, осы жылдары барлық ақшалай шығын 20238 теңгеден 42408 теңгеге артып, оның ішінде: тұтыну шығындары 2013 теңгеден 41188 теңгеге, азық-түлік тауарына 10209 теңгеден 21972 теңгеге, азық-түлік емес тауарға 4252 теңгеден 11444 теңгеге, ақылы қызметке 1829 теңгеден 7772 теңгеге көбейген. Тек қана салық жинау мен төлеу 1023 теңгеден 579 теңгеге, басқа да ақшалай шығындар 2935 теңгеден 641 теңгеге кеміген. Мұның барлығы да қорытынды пайыз есебімен алғанда ауылдық жерлердегі адамдардың үй шаруашылықтарының ақшалай кірісі мен шығысы жоғарыда айтылғандай калалық жердегімен салыстырғанда екі еседей кем екендігін көрсететеді.

Кесте 23. Үй шаруашылықтарының тұтыну шығындары (92)






1997

1998

1999

2000

2001

2002

Әр адамға шаққандағы орташа тұтыну шығыны

31649

33232

38391

45961

63406

62942

Оның ішінде:

азық-түлік тауарлары


16123

15891

17939

20365

36309

32628


ішім- жем өнімдері

14531

13987

15450

18140

31857

28249

Олардың ішінде:

нан және нан өнімдері



4420

3893

4050

4434

8077

7069

ет, құс және балық

3504

3348

3792

4653

7637

6899

сүт өнімдері және жұмыртқа

2225

2065

2412

1862

2931

2927

сары және өсімдік майы

682

816

869

1500

2763

2687

жеміс және көкөніс

1174

1198

1480

2031

3916

1143

қант, шай, кофе, тәтті

2526

2667

2847

3660

3728

3015

алкогольді ішімдік

825

789

943

1094

1562

1439

темекі бұйымдары

350

448

719

824

1853

1835

азық-түлік емес тауар

9062

6506

10728

13615

13325

16174

олардың ішінде:

киім, мата, аяқкиім



4873

4137

4283

5912

4815

5731

жиһаз және мәдени тұрмыстық заттар

1053

1166

1191

1503

1194

3263

дәрі дәрмек

615

782

1015

1319

1227

1117

көлік құралдары

282

674

736

1150

2079

1491

құрылыс материалдары

227

260

269

319

134

164

Ақылы қызметтер

6464

7835

9724

11981

13772

14140

Олардың ішінде:

пәтер үй

коммуналды


3644

4148

4917

5379

7078

7373

қызметтер

326

751

983

1842

1583

1374

денсаулық сақтау қызметі

234

233

394

983

610

571

көлік және байланыс қызметі

1732

1869

2551

3058

3270

3536

Бұл кестеден біздер облыс халқының жеке үй шаруашылықтарының тұтыну шығындары жылма- жыл өсіп, біз қарастырып отырған бес жыл ішінде шамамен екі есеге дейін өскенін байқаймыз әсіресе азық- түлік пен ішіп- жем өніміне көп шығын кетеді екен. Сол сияқты азық-түлік емес тауарлар мен ақылы қызметке төленетін шығын көлемі де қомақты. Ақылы қызметтің ішінде пәтер үй коммуналды қызметі мен көлік және байланыс қызметтеріне төленетін қаражат көлемі де айтарлықтай.

Егер бұл кестедегі облыс бойынша үй шаруашылықтарының тұтыну шығындарын толығырақ бір-бірімен салыстыра қарастыратын болсақ, онда 1997 -2002 жж. әр адамға шаққанда орташа тұтыну шығыны 31649 теңгеден 62942 теңгеге жеткен. Оның ішінде: азық-түлік тауарлары 16123 теңгеден 32628 теңгеге, ішім-жем өнімдері 24530 теңгеден 28249 теңгеге, олардың ішінде: нан және нан өнімдері 4420 теңгеден 7069 теңгеге, ет, құс және балық 3504 теңгеден 6899 теңгеге, сүт өнімдері және жұмыртқа 2225 теңгеден 2927 теңгеге, сары және өсімдік майы 682 теңгеден 2867 теңгеге, темекі бұйымдары 350 теңгеден 1835 теңгеге өскен. Мұның өзі тұтыну шығындары, оның ішінде әсіресе азық-түлік тауарларына жұмсалатын шығындардың жыл сайын өсіп отыратындығын байқатады.

Азық-түлік тауарларымен салыстырғанда азық-түлік емес тауарларға жұмсалатын шығын әлдеқайда төмен. Осы жылдар ішінде азық-түлік емес тауарларға жұмсалатын жалпы шығын 9062 теңгеден 16174 теңгеге көбейді. Ал олардың ішінде : киім, мата, аяқкиім 4873 теңгеден 5731 теңгеге, жиһаз және мәдени тұрмыстық заттарға 1053 теңгеден 3263 теңгеге, дәрі-дәрмекке 615 теңгеден 1117 теңгеге, көлік құралдарына 282 теңгеден 1491 теңгеге артса, құрылыс материалдарына жұмсалатын шығын 227 теңгеден 164 теңгеге кеміп кеткен. Мұны бұл жылдары құрылыс жұмыстарының тоқталып қалғандығымен түсіндіруге болады.

Сондай –ақ, осы жылдар ақылы қызметтер шығыны 6464 теңгеден 14140 теңге көлеміне жеткен. Мысалы, олардың ішінде: пәтер үй коммуналды қызметтер 326 теңгеден 1374 теңгеге, денсаулық сақтау қызметі 234 теңгеден 571 теңгеге, көлік және байланыс қызметі 732 теңгеден 3536 теңгеге артқан. Осының барлығынан біздер облыс халқының жеке үй шаруашылықтарының тұтыну шығындарының нарықтық экономикалық заңына сәйкес жылма-жыл көп мөшерде өсіп отырғандығын байқаймыз.

кЕСТЕ 24.Үй шаруашылықтары тұтыну шығындарының құрылымы, қорытындыға пайыз есебімен (93)







1997

1998

1999

2000

2001

2002

Тұтыну шығындары

100,0

100,0

100,

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

Азық-түлік тауарлары


51,0

47,8

46,7

44,3

58,3

51,8


Азық-түлік емес тауарлар

28,6

28,6

28,0

29,6

21,0

25,7

Ақылы қызмет

20,4

23,6

25,3

26,1

21,7

22,5

[83]

Бұл кестеде тұтыну шығындарының басты түрлері азық-түлік тауарлары, азық-түлік емес тауарлар және ақылы қызметтің жыл өткен сайын өсіп отырғандығы көрсетіледі .

Кесте 25.Азық-түлік тауарларына тұтыну шығындарының құрылымы, қорытындыға пайыз есебімен (94)





1997

1998

1999

2000

2001

2002

Азықтүлік тауарлары

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Ішім- жем өнімдері

90,1

88,8

86,1

89,1

87,7

86,6

Олардың ішінде:

нан және нан өнімдері


30,4

27,8

26,2

24,4

25,3

21,7


ет, құс және балық

24,1

23,9

24,5

25,7

24,0

21,1

сүт өнімдері және жұмыртқа

15,3

14,8

15,6

10,3

9,2

8,9

сары және өсімдік майы

4,7

5,8

5,6

8,3

8,7

8,2

жеміс және көкөніс

8,1

8,6

9,6

11,2

12,3

3,5

қант, шай, кофе, тәтті

17,4

19,1

18,4

20,2

11,7

9,2

алкогольді ішімдік

5,1

5,0

5,3

5,4

4,3

4,4

темекі бұйымдары

2,2

2,8

4,0

4,0

5,1

5,6

Басқалар

2,6

4,2

4,6

1,5

2,9

3,4

Кестеде азық-түлік тауарларын тұтыну шығындары көрсетілген. Тұтынушының негізгі қаржылары ішіп -жем өнімдеріне: оның ішінде нан және нан өнімдері, ет, құс және балық, сүт өнімдері мен жұмыртқа және қант, шай, кофе, тәтті тағамдарға жұмсалған. Одан кейін: жеміспен көкөніс, сары май мен өсімдік майлары. Ал, алкогольды ішімдіктер мен темекі бұйымдарына 100 пайыз қаржыдан 2- ден 5 пайызға дейінгі аралықтағы бөлігі жұмсалады екен. Сондай- ақ, азық түлік тауарларының жоғарыда аталмаған басқа да түрлеріне 2,5-4,5 пайыз аралығындағы шығын шығарылады. Міне, қорытындылай келгенде Павлодар облысы халқының орташа есеппен алғандағы азық-түлік тауарларына тұтыну шығандарының көрсеткіші осындай.


Кесте 26.Азық-түлік емес тауарларға тұтыну шығандарының құрылымы, қорытындыға пайыз есебімен

(95)





1997

1998

1999

2000

2001

2002

Азық-түлік емес тауарлары

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Олардың ішінде:

киім, мата, аяқкиім


58,3

43,5

39,9

43,4

36,1

35,4


жиһаз және мәдени- тұрмыстық заттар

11,6

12,3

11,1

11,0

15,0

20,2

дәрі- дәрмектер

6,8

8,2

9,5

9,7

9,2

6,9

көлік құралдары

3,1

7,1

6,9

11,4

15,6

9,2

құрылыс материалдары

2,5

2,7

2,5

2,4

1,0

1,0

Басқалар

22,2

26,2

30,1

22,1

23,1

27,3

Бұл кестеде азық-түлік емес тауарларға тұтыну шығындарының есебі көрсетілген. Бірінші орында киім, мата, аяқиім тұр. Тұтынушы азық-түлік емес тауардың осы түріне 35-60 пайызға дейін шығын жұмсайды екен. Одан кейін

жиһаз және мәдени тұрмыстық заттар, соңғы жылдары бұнымен қатар көлік

құралдарына жұмсалатын шығын пайызы да артқан.

Кесте 27.Ақылы қызметке тұтыну шығындарының құрылымы, қорытындыға пайыз есебімен (96)





1997

1998

1999

2000

2001

2002

Ақылы қызмет

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

Оның ішінде:

пәтер үй, коммуналды қызметтер


56,4

52,9

50,6

44,9

51,4

52,1


білім қызметі

5,0

9,6

10,1

15,4

11,5

9,7

денсаулық қызметі

3,6

3,0

4,1

8,2

4,4

4,0

көлік және байланыс қызметі

16,8

23,9

26,2

25,5

29,8

25,0

Басқалары

8,2

10,6

9,0

6,0

8,9

9,2

Кестеде көрсетілген ақылы қызметке төленетін шығындар ішінде әсіресе,

пәтер үй, коммуналды және көлік пен байланыс қызметі пайыздық жағынан

алғанда 50 және 25 пайызды құрайды.Сондай- ақ соңғы жылдары білім беру қызметіне төленетін шығынның да көлемінің артқанының куәсі боламыз

.

Кесте 28 Күнкөрістің ең аз мөлшерінің көлемі, әр адамға шаққандағы теңге есебімен (97)


5000 4790

3797 4583

4094

4000 3530


3000

2000
1998 1999 2000 2001 2002

Кестеде көрсетілгендей күнкөрістің ең аз мөлшері бес жыл ішінде шамамен бір мың теңгеге өскен. Әрине бұл жоғары көрсеткіш емес. Әйтседе сол жылдар аралығында бұл қаржыға қанағат еткендер саны аз болған жоқ .

Кесте 29. шаққандағы орташа нақты ақша кірісі, теңге есебімен (98)

0 1998 1999 2000 2001 2002
10000
8629

8000 7833



6838

6000

3724

3210

4000


Бұл кестеден біздер облыс бойынша әр адамға шаққандағы нақты ақша кірісі 1998-2002 жылдар аралығында 3210-нан 8629 теңгеге өскендігінің куәсі боламыз.

Қорыта келгенде, жалпы халықтық әлеуметтік тұрмыстық өмір суру дәрежесінің көрсеткішін біздер олар тұтынатын халық шаруашылығы өнімдерінің бағасын сұрыптау арқылы есептеп шығара алады екенбіз. Оны біздер жоғарыда келтірілген кестелердегі нақты деректер арқылы жүзеге асырдық деп білеміз. Енді бұл тұрғыдағы бүгінгі таңдағы баға нарқына көңіл аударсақ, онда 2006 жылдың 1 тоқсанында өнеркәсіп өнімін өндіруші кәсіпорындардың баға индексі 101,8 пайызды құрады.

2006 жылдың қаңтар- наурыз айларында электр энергиясын, газ бен су өндіру және бөлуде баға көлемі 8,8 пайызға, кен өндіру өнеркісібінде 2,4 пайызға өсті, өңдеу өнеркісібінде баға өзгеріссіз қалды.

Ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында ауылшаруашылық тауар өндірушілерімен өткізілген өнімнің бағасы 4,7 пайызға өсті, соның ішінде өсімдік шаруашылығы өнімі 0,9 пайызға, мал шаруашылық өнімі 6 пайызға артты.

2006 жылдың 1 тоқсанында тұтыну бағасының индексі (инфляция деңгейінің негізгі көрсеткіші) 103,3 пайызды құрады. Азық- түлік тауарларының бағасы 4,9 пайызға, азық-түлікке жатпайтын тауарлардың бағасы 0,4 пайызға өсті. Ақылы қызмет құны 3,6 пайызға артты. Бағаның қарқынды өсуі қант өнімінде байқалды- 36,9 пайыз, көкөніс пен жеміс 15 пайызға қымбаттады. Тұз 19,9 пайызға, темекі өнімдері 8,3 пайызға қымбаттады. Тұрғындарға көрсетілетін ақылы қызмет түрлері едәуір қымбаттады: көлік қызметі 9,8 пайызға, атап айтқанда қала маңындағы тұрғындарға 51 пайызға, тұрғын үй коммуналдық қызметтер 3 пайызға (нақтырақ айтқанда электр қуаты 10,8 пайызға, қоқыс жинау 21,2 пайызға), медициналық қызмет көрсету түрлері 4,5 пайызға қымбаттады [99].

Бұл кестелерден біздер Павлодар облысы халқының әлеуметтік – тұрмыстық өмір сүру деңгейінің соңғы жылдары алдыңғы жылдарға қарағанда әлдеқайда жоғары дәрежеге көтерілгендігін байқаймыз. Кестелерде облыс және ірі қалалар мен аудандар бойынша халық шаруашылығының барлық салаларында жұмыс істейтін еңбекшілердің орташа айлық, нақты еңбекақыларының көрсеткіштерін және жан – жақты талдаудан өткізу арқылы олардың кірісі мен шығысының арасын ажыратуға мүмкіндік туды.

Атап айтқанда, біріншіден, Павлодар облысы халқының орташа есеппен алғандағы азық – түлік тауарларын тұтыну шығындары, тұтынушының негізгі қаржылары ішіп – жем өнімдеріне: оның ішінде нан және нан өнімдері, ет, тұз және балық, сүт өнімдері мен жұмыртқа және қант, шай, кофе, тәтті тағамдарға жұмсалған. Одан кейін: жеміс пен көкөніс, сарымай мен өсімдік майлары. Ал, алкогольді ішімдіктер мен темекі бұйымдарына 100 пайыз қаржының 2 – ден 5 пайызға дейінгі аралықтағы бөлігі жұмсалған. Сондай – ақ, азық – түлік тауарларының жоғарыда аталған басқа да түрлеріне 2,5-4,5 пайыз аралығындағы шығын шығарылған.

Екіншіден, азық – түлік емес тауарларға тұтыну шығындары бойынша бірінші орында киім, мата, аяқ кіим тұр. Тұтынушы азық – түлік емес тауарлардың осы түріне 35-60 пайызға дейін шығын жұмсайды екен. Одан кейін жиһаз және мәдени тұрмыстық заттар, соңғы жылдары мұнымен қатар көлік құралдарына жұмсалатын шығын пайызы да артқан.

Үшіншіден, ақылы қызметке жұмсалатын шығындар бойынша, пәтер үй, коммунальды және көлік пен байланыс қызметі пайыздық жағынан алғанда 50 және 25 пайызды құрайды екен. Сондай – ақ, соңғы жылдары білім беру қызметіне төленетін шығынның да көлемі артқан.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет