Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының

63 
ӘОЖ 677.019.023 
МАТАДАҒЫ ЖІПТЕРДІҢ ДИАМЕТРІН АНЫҚТАУ ЖОЛДАРЫ 
Лес Ш.Қ. – ЖТ-20-4к1 тобының студенті 
Ешжанов А.А. – PhD доктор, аға оқытушы, Елдияр Г.К. - PhD доктор, аға оқытушы 
Кесу әдісімен матадағы жіптердің өзара орналасуын зерттеу көптеген жағдайларда матадағы жіптердің көлденең 
қимасы эллипстің осьтерінің әр түрлі қатынасы бар элипсоидке жақын екенін анықтауға мүмкіндік берді, бұл шикізат 
түріне, жіптердің құрылымына және матаның құрылымына байланысты. 
Кейбір жіптер (мақта және зығыр иірілген жіптер, біртекті және аралас жүннен жасалған иірілген жіптер, сондай-
ақ монофиламенттер) шеңберге жақын көлденең қима түрінде болады. 
Қаптамадағы жіптің диаметрі d
n
Ашенхерст формуласы бойынша анықталады: 
𝑑𝑑
𝑛𝑛 
= 0,1𝐶𝐶√0,1𝑇𝑇; (1) 
𝐶𝐶 = 1,13/√𝛿𝛿, (2) 
мұнда 𝐶𝐶 − пайдаланылған шикізаттың түріне, жіптің құрылымына және оны алу тәсіліне байланысты 
коэффициент; T - жіптің сызықтық тығыздығы, текс; 𝛿𝛿 − жіп тығыздығы, мг/мм
3
. 
Кесте 1. Әр түрлі жіптер мен иірімжіптердің тығыздығы 𝛿𝛿 мен 𝐶𝐶 коэффициенті 
Жіптер мен иірімжіптер 
Тығыздығы 𝛿𝛿, 
мг/мм
3
𝐶𝐶 коэффициенті 
Иірімжіптер 
зығыр 
0,8-1 
1,13-1,26 
мақта 
0,8-0,9 
1,2-1,26 
вискозды штапельді 
0,8 
1,26 
камвольды жүн 
0,75-0,8 
1,26-1,3 
аппаратты жүн 
0,7-0,75 
1,3-1,35 
жібек 
0,7-0,8 
1,26-1,35 
Жіптер 
вискозды 
0,8-1,2 
1,05-1,26 
ацетатты 
0,6-1 
1,13-1,46 
капронды 
0,6-0,9 
1,2-1,46 
лавсанды 
0,7-1,1 
1,08-1,36 
Жібек шикізаты 
1,1 
1,08 
Шыны жіптер 
0,7-2 
0,8-1,35 
Егер қоспаның құрамына әр түрлі талшықтар кіретін болса, онда С коэффициентін қоспадағы әр талшықтың 
үлесі және жіптің (иірілген жіптің)тығыздығы бойынша анықтауға болады: 
𝐶𝐶 = 0,1/�𝑛𝑛
1
𝛿𝛿
1
+ 𝑛𝑛
2
𝛿𝛿
2
+ ⋯ . +𝑛𝑛
𝑚𝑚
𝛿𝛿
𝑚𝑚
, (3) 
мұнда 𝑛𝑛
1
, 
𝑛𝑛
2
,...
𝑛𝑛
х
- 
жіптегі немесе иірімжіптегі әрбір талшық құрамының үлесі. 
Егер матадағы жіптің көлденең қимасы шеңбер түрінде болса, онда жіптің диаметрін келесі формула бойынша 
мыжу коэффициентін 𝜏𝜏 ескере отырып анықтауға болады 
𝑑𝑑 = 0,1𝐶𝐶𝜏𝜏√0,1 𝑇𝑇. (4) 
𝜏𝜏 коэффициенті 0,8-0,98 аралығында ауытқиды. Мысалы, бір ішекті мақта жіптері үшін бұл коэффициент 
иірілген жіптің екі қосындысына қарағанда аз болады, ал үлкен сызықтық тығыздығы бар иірілген жіптер-аз сызықтық 
тығыздығы бар иірілген жіптерге қарағанда көп. 
Матадағы біртекті аппараттық жүннен жасалған иірілген жіптің деформациясы қоспадағы химиялық 
талшықтардан тұратын иірілген жіптерге қарағанда аз болады (таза жүннен жасалған иірілген жіп үшін х коэффициенті 
көп). Химиялық талшықтардың салыну пайызы өскен сайын жіптердің деформациясы артады. 
Тығыздығы бойынша теңестірілген, яғни квадратқа жақын құрылымы бар матада жіптер тығыздығы бойынша 
теңдестірілмеген және құрылыс фазаларының VII—VIII тәртіптеріне ие (х коэффициенті үлкен) матаға қарағанда 
көбірек (𝜏𝜏 коэффициенті аз) деформацияланады. Жіптердің деформациясына, сондай-ақ, мата жасау кезінде тоқу 
машинасындағы негізгі және үйрек жіптерінің жұмысының сипаты және оларды тоқуға дайындаудың әртүрлі тәсілдері 
әсер етеді. Тоқуға дайындық процесінде негіз жіптері көбінесе шлихталауға және эмульсиялауға ұшырайды, ал тоқу 
машинасында олар циклдік қайталанатын кернеудің әсерінен болады. Жүктеме — түсіру — демалу циклдерінің саны 
тоқу машинасының жылдамдық режиміне, күзу мөлшеріне және матаның құрылымына (арқау тығыздығы) байланысты 
минутына 5000-нан 20000-ға дейін. Сондықтан матаның қалыптасу аймағына жақындаған кезде иірілген жіптер мен 
монофиламенттердегі талшықтар созылып, жақындайды және олардың жіптің көлденең қимасында орналасуы 
реттеледі. Күзуге енгізілген кезде арқау жіптері соққы жүктемесіне жақын болады, өйткені қазіргі заманғы жоғары 
жылдамдықты машиналарда жіпке жүктеме уақыты өте аз. Сонымен қатар, беткі қабатта мата элементін қалыптастыру 
кезінде матаның көп бөлігі негіз жіптерге қарағанда арқау жіптерінің кернеуіне ие. Сондықтан, матадағы жіптердің 
диаметрін анықтаған кезде, негіз жіптері үшін сыну коэффициенті арқау жіптеріне қарағанда үлкен болуы керек, өйткені 
негіз жіптері арқау жіптеріне қарағанда аз деформацияланған. 
Күзуге арқау жіпті енгізудің жаңа принциптері бар қазіргі заманғы тоқу станоктарында, шөрнекті машиналармен 
салыстырғанда, матаның пайда болу шарттары анағұрлым шиеленіседі (негізді толтыру кернеуінің жоғарылауы, арқау 

64 
төсеу жылдамдығының жоғарылауы, анықталған жіпке аз жүктеме уақыты). Сондықтан, осы машиналардағы жіптердің 
деформациясы негіз жіптері үшін де, арқау жіптері үшін де үлкен болады (х коэффициенті аз). 
Тоқу алдында жіптердің диаметрін анықтау үшін (паковкада) келесі теңдеулерді жазуға болады: 
𝑑𝑑
𝑜𝑜.п
+ 𝑑𝑑
у.п
= 2𝑑𝑑
ср.п
; (5) 
𝐾𝐾
𝑑𝑑
= 𝑑𝑑
о. п
/𝑑𝑑
у. п
, (6) 
мұнда 𝑑𝑑
𝑜𝑜.п
- 
қаптамадағы негіз жіптерінің диаметрі, мм; 𝑑𝑑
у.п
- 
орамадағы арқау жіптерінің диаметрі, мм; 𝑑𝑑
ср.п
- 
қаптамадағы негіз және арқау жіптерінің орташа диаметрі, мм;𝐾𝐾
𝑑𝑑
- 
диаметрлердің арақатынас коэффициенті. 
Осы теңдеулерді бірге шеше отырып, 
𝑑𝑑
о.п 
= 2𝑑𝑑
ср.п
𝐾𝐾
𝑑𝑑
/(𝐾𝐾
𝑑𝑑
+ 1); (7) 
𝑑𝑑
у.п 
= 2𝑑𝑑
ср.п
/(𝐾𝐾
𝑑𝑑
+ 1). (8) 
Матадағы негіз және арқау жіптерінің сәйкесінше диаметрлері
𝑑𝑑
о
= 𝑑𝑑
о.п
𝜏𝜏
о
= 2𝑑𝑑
ср.п
𝐾𝐾
𝑑𝑑
𝜏𝜏
о
/(𝐾𝐾
𝑑𝑑
+ 1); (9) 
𝑑𝑑
у
= 𝑑𝑑
у.п
𝜏𝜏
у
= 2𝑑𝑑
ср.п
𝐾𝐾
𝑑𝑑
𝜏𝜏
у
/(𝐾𝐾
𝑑𝑑
+ 1). (10) 
мұндағы 𝜏𝜏
о
және 𝜏𝜏
у
- 
матадағы негіз және арқау жіптерінің сәйкесінше деформациясын ескеретін 
коэффициенттер. 
Матадағы жіптердің деформациясы неғұрлым жоғары болса, матаның қалыптасу шарттары соғұрлым күшті 
болады, жіптердің физика-механикалық қасиеттері неғұрлым ұтымсыз пайдаланылады, бұл сайып келгенде матаның 
физика-механикалық қасиеттерінің нашарлауына әкеледі. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: