Гісторыя беларускай літаратуры (ХІХ ст. – 1970-я гады ХХ ст.)

Якуб Колас

Біяграфія

а) 1896–1991; г) 1893–1938;

б) 1887–1920; д) 1893–1943;

в) 1882–1956; е) 1882–1942.

а) прырода роднага краю; г) прыродныя здольнасці;

б) школьныя настаўнікі; д) багатая бібліятэка бацькі;

в) сям’я; е) навучанне ў Нясвіжскай семінарыі.

а) Яна дала аснову ведаў, навучыла яго працаваць з кнігай, каб пазней самастой­на атрымаць вышэйшае навуковае званне акадэміка.

б) Тут быў адлучаны ад кнігі, ад сапраўдных ведаў.

в) У Нясвіжскай семінарыі пачалася творчая дзейнасць пісьменніка, сфармірава­лася цікавасць да фальклору і этнаграфіі роднага краю, тут пачалося захапленне тэат­ральнымі відовішчамі.

г) У гэтай навучальнай установе Якуб Колас выразна зразумеў, што яна рыхтуе такіх настаўнікаў пачатковай школы, якія былі б русіфікатарамі беларускіх дзяцей.

д) У семінарыі пісьменнік быў далучаны да такіх відаў мастацтва, як опера, балет, жывапіс, музыка.

а) Юравічы; д) Пінкавічы; і) Столін;

б) Добруш; е) Хойнікі; к) Пінск;

в) Мікашэвічы; ж) Васілевічы; л) Сінкевічы;

г) Люсіна; з) Лунінец; м) Целяханы.
5. Які год лічыцца пачаткам літаратурнай дзейнасці аўтара «Новай зямлі»?

а) 1921; г) 1915;

б) 1923; д) 1902;

в) 1906; е) 1904.

а) набыццё Беларуссю дзяржаўнасці і імкненне пісьменніка спрыяць развіццю культуры свайго народа;

б) спрыяльная грамадска-палітычная атмасфера ў краіне;

в) неабходнасць забяспечыць сабе і сваёй сям’і матэрыяльны дабрабыт;

г) страх трапіць у няміласць да ўладаў;

д) набыццё мастаком слова творчай сталасці і пісьменніцкага майстэрства.

а) «Адшчапенец»; е) «Сымон-музыка»;

б) «Дрыгва»; ж) «На прасторах жыцця»;

в) «Суд у лесе»; з) «У палескай глушы»;

г) «Новая зямля»; і) «Рыбакова хата»;

д) «У глыбі Палесся»; к) «Рак-вусач».

а) пісьменнік вычарпаў свае творчыя мажлівасці;

б) ён пераключыўся на іншыя віды дзейнасці, якія цалкам захапілі яго, і для літа­ратурнай творчасці не засталося часу;

в) мастаку слова не было дзе публікавацца;

г) жорсткая цэнзура не прапускала яго твораў у друк;

д) пісаць, як хацеў, не мог з-за пагрозы фізічнай расправы;

е) мала пісаў з-за нізкай аплаты сваёй творчай працы;

ж) нездаровая атмасфера ў літаратурным асяроддзі, беспадстаўныя нападкі на пісьменніка і яго творы таксама не спрыялі актывізацыі творчай дзейнасці.

а) пісьменнік страціў любую жонку і сына;

б) не спраўдзіліся надзеі мастака слова на змены ў адносінах уладаў да беларус­кай мовы, гісторыі і культуры;

в) яму не пісалася;

г) траціўся час творчага чалавека на непатрэбшчыну, пустуго гаварыльню;

д) не праяўлялі да старога і хворага чалавека належнай увагі сыны і сваякі;

е) ён вельмі часта хварэў;

ж) мастак слова зняверыўся ў сябрах.

Трылогія «На ростанях»

І. «У палескай глушы»: II. «У глыбі Палесся»: III. «На ростанях»:

а) 1921–1922; а) 1924–1929; а) 1930–1939;

6) 1920–1923. б) 1923–1927. б) 1948–1954.

а) Якуб Колас аддаў свайму герою гады дзяцінства і юнацтва, навучанне ў «да­рэктара», вучобу ў Нясвіжскай семінарыі.

б) Андрэй Лабановіч у трылогіі фактычна паўтарае шлях, пройдзены пісьмен­нікам: настаўніцтва на Палессі, удзел у сялянскіх хваляваннях, перавод у Верхань, удзел у настаўніцкім з’ездзе, звальненне з працы і інш.

в) Лабановіч падобны да Якуба Коласа не толькі сваёй знешняй, але і ўнутранай біяграфіяй, складам сваёй душы, схільнасцю да аналітызму.

г) Большасць герояў трылогіі «На ростанях» мае сваіх прататыпаў, якія выступа­юць у творы пад сваімі ці зменнымі імёнамі. Якуб Колас дакладны ў перадачы мясцо­вых назваў Палесся, дзе ён працаваў, і Наднямоння – сваёй малой радзімы.

3. Якія агульначалавечыя праблемы раскрываюцца пісьменнікам у гэтым творы?

а) сэнсу жыцця;

б) інтэлігенцыі і інтэлігентнасці;

в) местачкоўства і яго згубнага ўплыву на духоўны свет чалавека;

г) пошукаў чалавекам годнай прысутнасці ў гэтым свеце;

д) кахання і сямейнага шчасця;

е) вайны і міру;

ж) улады зямлі над чалавекам;

з) рэвалюцыйнага і эвалюцыйнага шляхоў развіцця грамадства.
4. Як у творы раскрываецца праблема сэнсу жыцця?

а) Чалавек, на думку Якуба Коласа, не павінен жыць бяздумна і бязмэтна. Ён не можа быць абыякавым да пытання, навошта ён з’явіўся на гэты свет, што яму неаб­ходна тут здзейсніць.

б) Змарнаваць жыццё лёгка. Яго можна патраціць на карты, п’янкі, на распусту. У такім разе твая прысутнасць у свеце была непатрэбнай. Кожнаму трэба помніць, што местачкоўства агрэсіўнае, таму неабходна выпрацоўваць здольнасць заўсёды заставац­ца «жывой крыніцай», не даваць сябе зацягнуць «балоту».

в) Чалавек павінен культываваць у сабе толькі патрэбу ў фізіялагічных задаваль­неннях, імкнуцца да дабрабыту амаральнымі спосабамі, развіваць у сабе хцівасць, зла­слівасць, непавагу да іншых, уладарнасць над імі.

г) Якуб Колас перакананы, што кожны чалавек жыве для таго, каб мець больш карыснага і прыемнага для сябе. Справа, аднак, у тым, што з’яўляецца для чалавека ка­рысным і прыемным. Аўтар трылогіі выступае за тое, каб чалавек меў высокія ідэалы.

д) Грамадская актыўнасць, далучэнне да навукі і прагрэсу, сумленнае выкананне прафесійных абавязкаў, пазнанне чалавека ва ўсёй яго глыбіннай сутнасці, захапленне прыродай, хараством увогуле, у тым ліку і дзявочым, – вось тыя крытэрыі, якія ў ас­ноўным, на думку пісьменніка, акрэсліваюць вартасны ідэал жыцця чалавека.

е) Якуб Колас не прымае тых людзей, у чый ідэал не ўваходзіць любоў да Баць­каўшчыны, гонар за свой край і народ, хто саромеецца роднай мовы і сваёй нацыяналь­насці, асяроддзя, з якога выйшаў, сям’і і нават маці, хто не здольны паглядзець на сябе крытычна, прызнаць свае памылкі.
5. Андрэй Лабановіч паказаны ў духоўным станаўленні. Вызначыць асноў­ныя этапы гэтага станаўлення і іх уплыў на яго асобу.

а) Гэты працэс пачаўся з усведамлення сваёй сутнасці і свайго прызначэння на гэтым свеце. Лабановіч, сялянскі сын, стаў інтэлігентам. Таму асяроддзю, з якога ён выйшаў, жывецца цяжка. Трэба яму памагчы. У гэтым герой бачыць сваё асноўнае прадвызначэнне. Другім этапам духоўнага станаўлення можна лічыць той перыяд, калі малады настаўнік усе свае спадзяванні звязваў з развіццём цывілізацыі і асветай, асве­тай дзяцей і дарослых. Рэвалюцыя 1905–1906 гг. уцягнула галоўнага героя ў вір такіх падзей, якія памянялі яго погляды. Пачаліся пошукі той партыі, якая здольна стаць вы­разнікам інтарэсаў сялянства. Такой партыі Лабановіч не знайшоў і застаўся на роста­нях, што падкрэсліваецца назвай трылогіі.

б) У сваіх пошуках «сонца» Лабановіч ішоў ад асветнай дзейнасці да рэвалю­цыйнай, прыняў апошнюю, выказаў прыхільнасць да той партыі, якая дэкляравала разбурэнне зробленага папярэднікамі, – да бальшавікоў. Пра гэта сведчаць апошнія радкі твора, што Лабановіч пакідаў турэмныя сцены, помнячы запавет бальшавіка Галубовіча.

в) Толькі стаўшы на шлях рэвалюцыйнага змагання, Лабановіч поўнасцю рэалі­заваў свае прыродныя задаткі, выявіў арганізацыйныя здольнасці, ажыццявіў ідэалы.

г) Духоўныя пошукі Лабановіча, прыняцце ім рэвалюцыйных ідэалаў згубным чынам уплывалі на яго асобу. Чалавек мнагалучных інтарэсаў, высокай духоўнай куль­туры, сын свайго народа і Бацькаўшчыны, натура самакрытычная і дзейсная, Лабановіч ад кнігі да кнігі губляе лепшае, што было ў ім.
6. Андрэй Лабановіч – малады чалавек, таму зусім натуральна, што ён неа­быякавы да дзяўчат. Што цэніць ён у іх?

а) 3нешняе хараство, вясёлы характар, каб было прыемна з імі бавіць час.

б) Яго прывабліваюць тыя дзяўчаты, якія ўмеюць паказаць сябе: выдаваць чала­векам адукаваным, патрабаваць да сябе ўвагі, кампліментаў з боку хлопцаў.

в) Лабановіча хвалюе знешняе дзявочае хараство, але яно не з’яўляецца вызна­чальным. Юнака прывабліваюць тыя дзяўчаты, якія характарызуюцца багатым духоў­ным светам, вызначаюцца мнагалучнасцю інтарэсаў і запатрабаванняў.

а) Маладыя людзі пакахалі адзін аднаго, праглі сустрэчаў, раўнавалі (Ядвіся – Лабановіча да Людмілы, той – дачку падлоўчага да Сухаварава).

б) Ядвісю і Лабановіча збліжалі агульныя погляды, крытычнае стаўленне да ася­роддзя інтэлігентаў, сярод якога жылі, імкненне жыць змястоўна. Яны ўсяго аднадум­цы, сябры, а не каханкі.

в) І Лабановічам, і Ядвісяй кіраваў разлік, а не каханне. Для Лабановіча, мужы­чага сына, – гэта была мажлівасць увайсці ў новае, больш высокае ў сацыяльным плане, асяроддзе. Для Ядвісі – магчымасць пакінуць ненавісны бацькоўскі дом, каб не бачыць дзікунства бацькі, каб яно не нагадвала пра маці, якая з-за яго паводзінаў без пары сышла ў магілу.

а) Яны былі маладыя і эгаістычныя, не ўмелі шанаваць каханне, больш думалі пра тое, каб адпомсціць адзін аднаму няўвагай, зрабіць назло.

б) Тут не было ўзаемнага кахання. Кахала толькі Ядвіся, Лабановіч – не. Таму ён і не прапанаваў ёй руку і сэрца.

в) Яны абое баяліся, што сям’я стрымае, калі зусім не згасіць, парывы да высокіх ідэалаў, паўнавартаснага грамадскага жыцця.

г) Перашкодай да шчасця Лабановіча і Ядвісі былі іх бацькі. I з таго, і з другога боку не хацелі радніцца, не бачылі шчаслівай сямейнай перспектывы для маладых.

д) У Лабановіча было толькі захапленне Ядвісяй, а не было глыбокага кахання. Толькі страціўшы дзяўчыну, ён зразумеў, кім яна была для яго, як збеднілася яго жыц­цё, бо не стала побач таго, хто актывізаваў у ім усё лепшае, перад кім хацелася жыць годна, узвышацца над затхлым балотам местачкоўства.

е) Лабановіч – мужычы сын. Ён баяўся прызнацца Ядвісі ў каханні і пачуць ад яе адмову, бо ён ёй не пара.
9. Які сэнс заключаюць назвы аповесцей, што склалі кнігу, і трылогіі ў цэлым?

а) Першая аповесць мае назву «У палескай глушы», бо дзеянне адбываецца са­праўды ў вельмі глухой, аддаленай ад цывілізаваных цэнтраў вёсачцы Цельшына сярод лясоў і балот.

б) Назва першай кнігі заключае шырокі сэнс, бо аўтар мае на ўвазе не толькі геа­графічную, але і духоўнуго глуш, калі жыццё марнуецца на карты, п’янкі, нікчэмныя запатрабаванні, калі чалавек не можа сябе рэалізаваць як грамадзянін, калі яго чакае грамадзянская смерць.

в) Духоўная глуш агрэсіўная, чалавеку цяжка ёй супрацьстаяць, ён міжволі трап­ляе пад яе ўладу.

г) Геаграфічная глуш давала магчымасць самарэалізавацца Лабановічу як педа­гогу, як інтэлігенту, як маладому чалавеку з клопатамі і захапленнямі юначай пары.

д) «У глыбі Палесся» – так назваў Якуб Колас другую кнігу. Глыб Палесся – зу­сім не глуш, бо вёска, дзе настаўнічае Лабановіч, ля Пінска – важнага эканамічнага, па­літычнага і культурнага цэнтра Палесся, таму тут Лабановіч мог задаволіць не толькі прафесійныя, але і грамадзянскія запатрабаванні.

е) У час лёсавызначальных для народа падзей яго сын заўсёды і ў любым месцы, нават у глыбі Палесся, здолее пры жаданні выявіць сваё грамадзянскае «я», быць па­трэбным народу.

ж) Лабановіч трапіў з агню ды ў полымя. Глушшу было Цельшына, нічым не ма­гло парадаваць настаўніка і новае месца працы.

з) У трэцяй кнізе Якуб Колас сутыкае Лабановіча з рознымі палітычнымі пар­тыямі. Герой спрабуе знайсці тую з іх, якая з’яўляецца выразнікам інтарэсаў свайго на­рода, аднак не знаходзіць таго, што шукае.

і) У апошняй з трох аповесцей апісваюцца пошукі галоўным героем той палітыч­най сілы, якая адпавядала б яго асабістым інтарэсам, давала б перспектыву на заможнае жыццё.

к) Хоць твор і заканчваецца радкамі, якія сведчаць пра тое, што Лабановіч пакі­дае турму з думкамі пра запавет бальшавіка Галубовіча, назва трылогіі падкрэслівае, што і бальшавікі не з’яўляюцца той палітычнай сілай, якая будзе выразнікам памкнен­няў беларускага народа. Лабановіч усё яшчэ ў пошуку выбару далейшага шляху, адным словам, на ростанях.
10. Якая розніца паміж жыццёвай і мастацкай праўдай?

а) Розніцы паміж мастацкай і жыццёвай праўдай няма: інакш бы людзі не пла­калі над кнігамі, чытаючы пісьменніцкую выдумку.

б) Мастацкі твор – гэта не рэальнасць, перанесеная на паперу. Хоць у аснове твора і рэальнасць, асабліва ў рэалістычных творах, але гэтая рэальнасць пададзена з аўтарскай пазіцыі.

в) Мастацкая праўда дасягаецца не толькі за кошт узнаўлення мастаком слова рэчаіснасці, але пры ўдзеле пісьменніцкай фантазіі, выдумкі, таму ў мастацкім творы можа апісвацца не толькі тое, што было, але і тое, што магло быць.

г) Мастацкая праўда дасягаецца пісьменнікам сродкамі літаратуры, якія скірава­ны на тое, каб апісанае набывала жыццёвае праўдападабенства.
11. Што разумеецца пад характарам у мастацкім творы?

а) літаратурны характар – гэта дзейная асоба ў мастацкім творы;

б) характар – гэта вобраз літаратурнага героя з ярка выражанымі індывідуаль­нымі рысамі.
12. Што разумеецца пад тыпам у мастацкім творы?

а) літаратурны тып тое ж самае, што i літаратурны характар;

б) мастацкі вобраз, у якім сканцэнтраваны, адлюстраваны характэрныя рысы пэў­най групы людзей, выражана сутнасць той ці іншай з’явы.