І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


Ң әрпі (дыбысы) кейін шыққан. Мұның теңі (баламасы) нк-нг



Pdf көрінісі
бет9/151
Дата22.03.2024
өлшемі1.97 Mb.
#496308
түріЛекция
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   151
. Қазақ тілі грамматикасының

Ң әрпі (дыбысы) кейін шыққан. Мұның теңі (баламасы) нк-нгңқ-нғйағмұр 
– жаңбыр; миңа – маған; маған – минға (н аяққа кеткен). Бұрынғы заманда ң 
дыбысының нк болып жазылуы да содан.
ﺍﻟﻑ– өгіз басы деген сөз. Бұрынғы қалпы мынау –
кішкенесі А-аБ бік – 
үй (ебуй) арабша ﺒﯾﺕ (бәит).
(ү) көз.
Дыбысты таңбалау арабтан, гректен, римнен қалған және осылардан 
таралған. 
Дыбысты түгел таңбалайтын ешбір ел жоқ. Тіпті кей ел авантюр деп жазып 
аважур деп оқиды, а-дан нт оқылмайды, оу қатар келсе, ув болып оқылады; «й» 
«оу»-дан бұрын тұрса ж болады. Орыстардың ю әрпі – иуя әрпі – йа
* * * 
Созылу. Дауыстыны созылады, дауыссызды созылмайды деу қате, бұл 
екеуінің айырмасы – басқаша.
Дауысты. Дауыс – дыбыс шымылдығының желбіреуі (физиология жағынан); 
дыбыстардың гармонды түрде байланысуы; дауыс – ән, ән – дыбыс. Дауысты 
дыбыста да ән жағы басым; дауыссызда салдыр жағы басым. Таза дауысты
дауыссыз жоқ. Дауыстылар түрлілігі – ауыз қалыбының түрлілігі. Дыбысты басым 
жағының атымен айтамыз.


а/е, ә, ы. Мұның екі түрлі болуы ауыздағы кедергілердің түріне қарап қанаә-
ні айтқанда тіл арты көмейге жақындайды.
ы-і; и-у. Бұларды «глухой гласный» дейді. ы-і әнделгенде «е»-ге айналады, 
и-у әнделгенде «о»-ға айналады. Осы келте дыбыстар бұрын орыста фонема болған 
(естество, лошадь).
Сыбырлағанда. Дауыс шымылдығы сыбырлағанда дірілдемейді.
ху. (Бұл дыбыстарға анықтама берілмеген. Е. Ж.) 
ей. Бұрынғы ей тіркестері бүгінде ій болған (Бұл бірақ біріндеген заң).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   151




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет