Дәріс № 8 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

1. 
   Ұнтақтармен қандай өрттерді сөндіреді?
   
2. 
   Газдармен қандай өрттерді сөндіреді?
   
3. 
   Инертті газбен өрт сөндіретін қондырғының қандай проблемасы бар?
   

1. Комбинирленген қоспалармен сөндіру

2. Хладондардың өрт сөндіру механизмі
1 Комбинирленген қоспалармен сөндіру

Ингибирленген қасиетке ие өрт сөндірудің жаңа эффективті әдісін жасау оңай емес. Қолда бар өрт сөндіргіш құрылғылар өндіріс ғимараттарының үлкен ауданда-рымен, өрт қауіптілігі бар заттар мен материалдардың көп мөлшерде жиналып қалуымен сипатталатын қазіргі таңдағы өндірістердің талаптарына сәйкес келе бермейді. Сондықтан жоғарғы эффективті өрт сөндіру құрылғысын жасау мәселесі қиын болып келеді.

Түрлі газды толтырғышты сулыгазды көбіктердің сипаттамалары

Кесте-6

Осы мәселелерді шешудің ең тиімді жолы болып бойына түрлі өртсөндіріш заттардың қасиетін бойына жинаған комбинирленген өртсөндіргіш қоспаларды дайындау болып табылады. Ең көп қызықтыратын қоспа күшті жанғыш ингибиторы бар арзан қолжетімді тасымалдаушы комбинация сияқты болып келетін қоспалар болу керек. Ондай қоспаларға жататын сугалогендікөмірсутекті эмульсиясы және бромхладондары бар ауалы-механикалық көбік комбинациясы жатады.

Сугалогендікөмірсутекті эмульсиялар суытатын әрекеті бар судан және сугалогендікөмірсутектің ингибирленген қасиетінен тұрады. Алайда, осындай қоспалардың кемшілігі болып сугалогендікөмірсутектің су эмульсиясымен тұрақтылығын ұстап тұру және жоғарғы коррозиялық активтілік болып табылады. Осы себептерге байланысты бұл қоспалар практикада көп қолданылмайды.

12В1 хладон қоспасынан тұратын сулыгазды көбік ауалы-механикалық көбікпен салыстырғанда біршама эффективті болып табылады. ВНИИПО-да дайындалған көлемді сөндіруге арналған комбинирленген азотты-хладонды және көмірқышқыл-хладонды қоспалар назар аудартады. Бұл қоспалар қымбат және дефицит болып табылатын бромхладон шығындарын бірнеше есе қысқартуға мүмкіндік береді. Сонымен қоса, бұл қоспаларды қосқан кезде хладонның булану шарты жақсарады және оларды пайдалану коэффициенті жоғарылайды.

Өртсөндіргіш құрылғылардың эффективтілігін арттырудың тағы бір жолы – бір уақытта әр түрлі өртсөндіргіш қоспаларды қолдану. Соңғы кезде көп қолданылатыны көбік және ұнтақпен сөндірудің комбинирленген әдісі.

Өртсөндіргіш құралдардың эффективтілігіне олардың қолданылу шарттарын және анықталатын нормативтік параметрлерді: беріліс интенсивтілігін I, кг*м^-3*с^-1; сөндіру уақытын τ_Т, с; меншікті мөлшерін G кг*м^-3 оптимизациялау арқылы қол жеткізуге болады.

Жарылыс пен өрт сөндіру үшін галогенкөмірсутектерін қолдану тәжірибесі жоғары және зерттеу бағыты зор болғанына қарамастан, бұл қосылыстармен өртсөндіру механизмі түсініксіз және де мамандар пікірлері сәйкес келмейді. Бұл жану процесі мен ингибирлеудің өте күрделілігіне байланысты.

Көптеген зерттеушілер галогенкөмірсутектермен жандану процесін ингибирлеуді радикалды үрдіс деп санайды. Бірақ активті центрлер (АЦ) механизмдерінің бұзылуы жөнінде бірыңғай түсінік жоқ. Кейбір зерттеушілер RX әсерін оның алдын ала пиролизімен байланыстырады, ал өзгелері бромды сутек түзілуімен RX атомдарының крекингі бастапқы акт екенін айтады. Сондай ақ, өрттің қай бөлігінде ингибирлеу жүргізілуі жөнінде нақтылы мағлұмат жоқ. Әдетте, ингибирлеу өрттің қолданған зонасында жүреді деп санайды. Г.И.Ксандопуло ойынша, жаңармайдың өзгеру процесі, тотығу мен ингибирлеу, төмен температуралы зонада жүреді, онда өрттің ыстық фронтынан сутегі атомдары барады. Сонымен қатар, X галоген атомдарының тотығу мен жандану қасиеттері көптеген ингибирлеу жөніндегі зерттеулерде RX ескерілмейді.

Аталған ерекшеліктерді ескере отырып галогенсутектерімен өрттендіруді ингибирлеу А.Н.Баратов пен оның серіктестерінің зерттеулерінде іске асырылды. Олар есептеу тәжірибелі зерттеулерде RX-тің жандану ошағын және өрттің таралу жылдамдығын, сутегінің, көміртегі оксидінің және кейбір көмірсутектердің өздігінен жандануын ескерген.

Галогенкөмірсутектердің сутегінің тотығуына өздігінен жандану ошағынан бөлек бөлек жерде әсері өзгеше.

Көміртегі оксидінің тәжірибелерінде екілік, үштік қоспалардың өздігінен жандануы 950 К температурада, яғни RX промотирлеу әсері жүрмейтін сутегінің тотығуының жоғары температуралы облысында жүреді. Сондықтан да бұл тәжірибелерде қисықтың, ln – (1/Т) байланысының, RX қоспаларымен промотирлеу әсерлері байқалмаған. С₂F₄Br₂ қосқанда СО тотығуының ингибирлеуін байқаған.

Жоғарыда аталған сутегінің жоғары температурадағы өзгерісін бұл шарттарда тотығу механизміндегі басты рольды НО₂ пероксидінің радикалы алады. Осы зерттеулер негізінде атмосфералық қысымда сутегінің тотығу схемасы ұсынылған. Мұндағы басты реакциялар болып НО₂ түзілу реакциялары, осы радикалдардың Н₂О₂ алумен қатар квадратты әсері және реакциясы бойынша Н₂О₂ ыдырауы кезінде гидроксидті радикалдардың түзілуі.

Осы кезде тотығу процесі көптармақты болып, қоспаларда тізбектері қысқа болғандықтан ингибирлеу бәсеңдейді. Бұл жалынның таралу жылдамдығы мен облысқа RXтің әсерінің зерттеу нәтижелерімен ұқсас екені мәлім. Осы көрсеткіщтерді ескере отырып атмосфералық қысымда сутегінің жануын ингибирлеу үшін келесі реакцияларды қабылдауға болады:

Айтылған жайттарды ескере біз хладондардың өрт сөндіруін жоғарылату үшін келесі жолдарды ұсынамыз:

1.RX-ті енгізумен қатар бір уақытта тотықтырғыш мөлшерін азайту, яғни қоспаны жанармаймен байыту, мысалы, оны хладон мен инертті еріткіш комбинациясы арқылы мақсатқа жетуге болады. 114B2 хладонның шығыны мен азотты-хладонды жиынтық құрамды[114B2 хладонның 98% (об) және 2% (об)] салыстыруы көлемді өрт сөндіру үшін төменде келтірілген:

Жанғыштар 114B2 хладондағы	Жиынтық құрам	114B2 хладоны	Барлығы
Сутегі	35,0-40,0	0,5-1,2	16,0
Мұнай өнімдері	7,7-10,0	0,2-0,4	2,2-3,0

2.Буланған сумен суытылған және тепе-теңдіктегі атомдардың мазмұнын төмендетіп, RX эффектілігін өрт сөндірудің жоғары бетінен жоғарылатуға болады. Орындалған жаңа әдіс дайындау үшін осындай құрам ұсынылған. Бұл жинақталған заттардың жеке шығыны өрт сөндірудің сынақты өртінде 0,8; ал 114B2 хладондағы шығын 0,16 құрады. Өрт сөндіруде тек қана хладқнның шығыны 2,5-23,0 өседі

3. Синергизм эффектісін қамтамасыз ету, яғни құрамында оттегі бар АЦ эффективті әрекеттесе алатын RX заттарын қосу арқылы ингибирлеу әсерін күшейту. RX қоспасы кезінде бұл мақсат үшін этилферроцен (0,1%) немесе фосфор хлороксиді (1%- ға дейін) бола алады.

Негізі хладон болатын құрамдар әр түрлі газтәрізді, сұйық және қатты материалдар үшін жануды эффективті сөндіреді. Бұл құрамдар жоғары беттік керілуге ие және су немесе көміртек диоксидіне қарағанда жақсы суландыру қасиеті бар. Сол себепті оларды талшықты материалдарды беттік сөндіруде қолданады. Бірақ терең өрттерді сөндіруде хладондарды пайдаланудың эффективтілігі аз.

Хладоны бар өрт сөндіру құрамдарын мұражайларды, машиналық залдарды, есептеу орталықтарын,бояғыш камераларда жиі қолданады.

Нормаға сай хладондардың берілу уақыты ғимараттардың ерекшеліктеріне байланысты 60-120с болып қабылданады. Ескеретін жағдай жоғарыда келтірілген мәліметтерде экстрималды өзара байланыс үшін өрт сөндіру заттарының шығыны мен оның берілу интенсивтілігі арасындағы сөндіру уақыты осындай байланыс экстримумына сәйкес келу керек. ВНИИПО жүргізген арнайы зерттеулерде хладондармен сөндіру уақыты 10 с жуық екені бекітілді.

Көлемдік өрт сөндіруде хладондардың шығымы олардың өрт сөндіру эффективтілігіне ғана байланысты емес, сонымен қоса өрт сөндіру ортасының құрылуына да байланысты. Өрт сөндіру концентрациясының жету шарты хладондардың булану жылдамдығына, хладон қоспаларының ауада жіктелу мүмкіндігіне де байланысты. Бұл сұрақтар бойынша белгілі мәліметтерден келесілерді айқындауға болады: 114B2 хладонның жоғары ұшпалылығына қарамастан кейбір жағдайларда оның толық булануы болмаған кездерде байқалған. Сол себепті дәл сондай өрт сөндіру эффективтілігіне ие 13B1 хладонын жылытылмайтын бөлмелерді қорғауда қолдану перспективті болып табылады.

Тағы бір ескеретін жай, оттегі мөлшерінің жоғарылауынан хладонның шығыны күрт өседі сол себепті ауадағы мұнай өнімдерінің жануын сөндіру үшін, 114B2 хладонның мөлшерін 30%, ал 13B1 хладонын мөлшерін – 46%-ға дейін жеткізу керек. Бұл екі себептермен түсіндіріледі: активті орталықтар асқын тең құрамдарының олардың тең құрамдарының айтарлықтай қатынастарының төмендеуімен, екіншіден оттегі мөлшерінен ингибитор концентрациясының тура тәуелділігімен.

Хладондарды өрт сөндіру ұшін қолданған кезде улағыштықтың үш түрі байқалады: хладондардың өздері, олардың термиялық таралу өнімдері, газ тәрізді жану өнімдері.

Бұл өнімдердің адам организміне уландырғыш әсері тері арқылы немесе дем алу кезінде түсуі мүмкін. Бромхладондардың термиялық бөліну өнімдері газтәрізді заттар болып табылады. Хладондар – ұшқыш заттар, сұйық күйде олар адам терісімен ірекеттесуі азғантай уақытта болады сол себепті олар аса қауіптілікті туғызбайды. Тек қана адам организміне улағыш өнімдер дем алу жолдары арқылы түскен жағдайда кауіпті деп саналады.

Есептеулер нәтижесі көрсеткендей, 114B2, 13B1 және 12B1 хладондарын қолдану кезінде өрт аймағында қалыптасатын уландырғыш өнімдердің концентрациясы леталдылықтан барынша төмен. Берілген хладондармен өртті сөндіру кезінде құрылатын жалпы ортаның уландырғышы аз уран диоксидін, бромдық этилді және хлорбромметанды қолданғанға қарағанда. Есте сақтайтын жай, шын өрт кезінде қалыпты мөлшерде қос қышқылды және көміртегі оксиді (ПДК CO-0,5%, ПДК CO- 0,02 л) сонымен қатар хладонға қарағанда адам өміріне үлкен қауіп төндіретін синтетикалық материалдардың таралу өнімдері құрылуы мүмкін.

Көптеген зерттеулер мәліметтеріне сәйкес, жабық көлемде хладонмен сөндіру кезінде құрылатын ортаның уландырғышы жану кезіндегі сөндірусізге қарағанда төменірек. Ортаның уландырғышының төмендеу дәрежесі жану ошағының тез арада сөндірілуіне тәуелді.

Зерттеулер нәтижелері хладондардың коррозиялық активтілігі төмен және металдарға әсері аз болатындығын көрсетті. Алайда, ылғалдылық болған кезде коррозиялық әсер артады.

Көптеген металл емес материалдар үшін хладондар еріткіштер сияқты әсер етеді. Резіңке, полиэтилен сияқты басқа да материалдар хладондарда толысуы мүмкін. Сонда да жоғарыда көрсетілген мәліметтерге қарасақ, хладондардың металл емес материалдарға көрсететін әсері аз болып келеді.

Осылайша, бромхладондар жоғарғы эффективтілігімен сипатталады және коррозиялық қасиеттері әлсіз заттар болып табылады.

2. Хладондардың өрт сөндіру ерекшеліктерін түсіндіріп беріңіз?

1. Өрт қауіпсіздігіне қажетті құралдардың сипаттамасы

2. Дабыл беру, хабарлау автоматты құрылғыларының жіктелуі.
1. Өрт қауіпсіздігіне қажетті құралдардың сипаттамасы

Өрт қауіпсіздігіне қажетті құралдар – өрттің белгілерін қабылдау үшін өрттік дабылдағышты орнатудың элементі және алдағы тасымалдау үшін ол жайлы ақпаратты өндіру. Ол қадағаланып отырған өрттің белгілерін бейнелейді, ереже бойынша, электрлік дабылға, осы дабылдың бірінші өңдеуін айқындайды және өрт жайлы мәліметті береді.

Өрт қауіпсіздігіне қажетті құрал автоматиканың элементі ретінде сипаттамаларға ие болады. Құралды электрлік емес параметрлерді электрлік дабылға бейнелеуші ретінде қарастырайық(сурет). Құралдың кірісіне v шығатын өлшемге бейнеленетін х параметрі келіп түседі.. Дабылдың бейнеленуі үшін нақты энергияны жұмсау керек:сонымен қатар, у дабылын белгілі бір қашықтыққа беру керек. Құралдар жабық алаңда орнатылады және оған әртүрлі кедергі әсер етуі мүмкін. Кедергілер қадағаланған өрттің параметрлері төзгергенде де болуы мүмкін және сәйкесінше өрттің белгілеріне айналуы мүмкін. Сондықтан құралда құрылымды түрде немесе сызба түрінде кедергіден қорғаушының нақты дәрежесі белгіленеді.

Құралдар күзетілетін нысананың жағдайы жайындағы ақпаратты жинақтаудың қарапайымдылығы мақсатында дискретті және релейлік шығындарға ие болады(иә,жоқ).

Құралдың құрылымдық сызбасын келесідей көрсетуге болады(сурет). Сезімтал элемент (СЭ) қадағаланған параметрді электрлік дабылға аналог-


Сурет. Бейнелеу ретіндегі құрал.

ты бейнелеуші болып табылады. Бұл алдын-ала жоғарылатылады (У) және дабылдың өңдеу сызбасына келіп түседі, мұнда дабылдың «өртке» қалыптасуы жүзеге асырылады.

Сурет. Құралдың құрылымдық сызбасы.

және оны релейлік құралға жолдайды (РУ). Құрылымдалған дабыл құралдың байланыс желісіне өрт дабылдағышының станциясынан келіп түседі.Дабылдың өңделуінің сызбасы өрт пен кедергілердің параметрлерінің айырмасын көрсетеді.
2. Дабыл беру, хабарлау автоматты құрылғыларының жіктелуі.

Өрттің алдын-алу шараларының ең маңыздысы – өрт дабылы және өрт туралы хабарды жеткізу автоматты қондырғыларын тиімді пайдалану болып табылады.Олар әртүрлі қасиеттеріне байланысты төмендегідей жіктеледі:

• 
  Әрекетке келтіру тәсілі бойынша:
  
• 
  өрт хабарландырушылары автоматты және қолмен басқарылатын болып бөлінеді.
  
• 
  Электр қоректену тәсілі бойынша өрт хабарландырушылары:
  
• 
  1) шлейф бойынша қоректенетін;
  
• 
  2) жеке сым бойынша қоректенетін;
  
• 
  3) автономды болып бөлінеді.
  
• 
  Адресінің қондырғысының мүмкіндігі бойынша өрт хабарландырушылары:
  
• 
  1) адрестік;
  
• 
  2) адрестік емес болып бөлінеді.
  
• 
  Өрттің бақылау белгісінің түрі бойынша автоматты өрт хабарландырушылары мынадай типтерге бөлінеді:
  
• 
  1) жылулық әсерден іске қосылатын;
  
• 
  2) түтін әсерінен іске қосылатын;
  
• 
  3) жалын әсерінен іске қосылатын;
  
• 
  4) газ әсерінен іске қосылатын;
  
• 
  5) құрама болып бөлінеді.
  

• 
  Жылулық хабарландырушылар температураның өсу жылдамдығына реакциясы бойынша:
  
• 
  1) максималды;
  
• 
  2) дифференциалды;
  
• 
  3) максимал-дифференциалды болып бөлінеді.
  
• 
  Максималды жылулық хабарландырушылар өрт туралы хабарды қоршаған ортаның температурасы белгілі бір шекке жеткенде береді; дифференциалдыжылулық хабарлауыштары өрт туралы хабардықоршаған ортаның температурасының өсу жылдамдығы белгілі бір шектен асқан сәтте береді; максимал-дифференциалды жылулық хабарлауыштары осы екі міндетті қатар орындайды.
  
• 
  Максималды, максимал-дифференциальды жылулық хабарландырушылар іске қосылу температурасы және уақытына байланысты он класқа (А1, А2, А3, В, С, D, Е, F, G, H), ал дифференциалды жылулық хабарландырушыларR1,R2 кластарға бөлінеді.
  
• 
  Өлшеу аймағының конфигурациясы бойынша жылу өрт хабарландырушылары:
  

2) көпнүктелік;

3) сызықтық болып бөлінеді.

Өрт кезінде қызған ауа жоғары көтеріледі, сол себепті хабар берушілерді төбеге орнатады. Жылулық дабыл беруші құрылғылар азаматтық, өнеркәсіп ғимараттарында, тұрғын үйлерде, сауда орындарында, көпшілік қызмет орындарында қолданылады.

1) сәулеленудің ультракүлгін спектрі;

2) сәулеленудің инфрақызыл спектрі;

3) сәулеленудің көрінетін спектрі;

4) көп ауқымды спектрдеіске қосылатын болып бөлінеді.

Оттан ара қашықтық бойынша, жалын әсеріне жауап беруіне байланысты жалындық хабарландырушылар 4 класқа бөлінеді:

1- ші класс – ара қашықтық 25 м;

2-ші класс – ара қашықтық 17 м:

3-ші класс – ара қашықтық 12 м;

4-ші класс – ара қашықтық 8 м.

Олардың іске қосылу уақыттары түрлеріне байланысты әрқалай, бірақ 30 секундтан аспауы керек.

Жалындық хабарландырушы (СИ-1 АИП-М, ДПИД және т.б.) құрылғылары инертсіздікпен сипатталады және үлкен (600 м2 дейін) бақылау зонасымен ерекшеленеді. Олардың жұмысы фотоэффектінің пайда болуына негізделген. Құрылғыға орналастырылған фотоэлемент жалынның спектрінің ультракүлгін немесе инфрақызыл бөліктері әсерінен іске қосылады. Яғни, автоматты дабыл беруші ИО-1, 0,3*10... 2*10 м толқын ұзындығымен берілген инфрақызыл сәулелерді сіңіріп, одан қайта электр энергиясын шығарады, бұл энергия қабылдау бөліміне түсіп, дабыл береді.

СИ-1 жарықпен хабарлаушысы мына элементтерден тұрады: электрлік схемадан, сигналдық реледен және фотондардың есепшісінен тұрады.

Фотондардың есепшісі құрылғысының кішігірім жалын ошағын таба алу мүмкіндігі бар (мысалы,сіріңке шиінің жануы). Оның өте сезімталдығына қарамастан, бұл хабарлаушы терезеден түскен жарықтан, сондай-ақ электрлік жарықтандырудан жұмыс істей алмайды, өйткені, ультракүлгін сәулелердің бір бөлігін терезелер мен лампалардың шынылары сіңіреді. Жарықпен хабарландырушы құрылғылар қағаз өндіру цехтарында, сілтілік металдар,метал ұнтақтары, натуралды каучук шығарылатын және сақталатын орындарда қолданады.

Әрекет принципі бойынша өрт түтін хабарландырушылары:

1) ионизациялық;

2) оптикалық болып бөлінеді.

Оның ішінде түтін ионизация хабарландырушылары:

1) радиоизотопты;

2) электриндукциялық болып бөлінеді.

Ал, өлшеу аймағының конфигурациясы бойынша, түтін оптикалық өрт хабарландырушылары:

1) нүктелік;

2) сызықтық болып бөлінеді.

Өрт хабарландырушылары көрсетілген газдардың біріне және олардың концентрациясы төмендегі көрсеткіштер шегінде болған кезде іске қосылады:

С0-20...80 ррm;

С_хН_у -10...20 ppm.

СО-ға сезімталдығы бойынша хабарландырушыларекі класқа бөлінеді:

1-ші класс - 20...40 ppm;

2-ші класс - 41 ...80 ppm.

Ескерту. Газды өрт хабарландырушылары, аспаптың техникалық жағдайында көрсетілген, жану көзіне тән басқа газдарға да сезісталдығы бар.

Шығатын сигнал түріне байланысты хабарландырушылар екі типке бөлінеді:

а) Шығатын сигналы дискретті (ерекше);

б) Шығатын сигналы аналогты (ұқсас).