Хан билiгiн жоюдың себептерi мен алғышарттары - Бiрiншiден, қазақ хандары халықтың басым көпшiлiгiнiң алдында өз беделiнен айырылды. Жергiлiктi халық патша үкiметi тағайындаған хандарды көбiнесе Ресей империясының шенеунiктерiнiң бiрi деп қабылдады.
- Екiншiден, бұл кезде патша үкiметi Кiшi жүздi де, Орта жүздi де бiрнеше әкiмшiлiкке бөлшектеген едi. Сөйтiп, Орта жүз бiрi – Ертiстiң оң жағалауы, екiншiсi – Ертiстiң сол жағалауы болып екiге бөлінді.
- Үшiншiден, ХIХ ғ. басында Шыңғыс ұрпақтары патша үкiметiнiң әкiмшiлiгiне белсендi қарсылық бiлдiрген оқиғалары көбейiп кеттi. Ал ақыр соңында, патша үкiметi Франциямен соғыс аяқталғаннан кейiн жеткiлiктi әскер күшi мен адам ресурстарына ие болды.
- Мұның өзi оның тәуелсiз қазақтардың заңды билiгiн – хан билiгiн бiржола жоюға итермеледi
1822 жылғы «Сiбiр қырғыздары (қазақтары) туралы Жарғы» - Орта жүзде Бөкей хан мен Уәли хан қайтыс болғаннан кейiн патша үкiметi жаңадан хан тағайындап жатуды қажет деп таппады.
- 1822 жылы жасалған реформа: «Сiбiр қырғыздары (қазақтары. – авт.) туралы Жарғы»
- Реформа авторы: Батыс Сiбiр генерал-губернаторы М.М. Сперанский
- Реформаны бекіткен Ресей императоры: I Александр
- Реформаның мақсаты: Орта жүзде хан билігін жою
- Орыс ғалымы Н. Коншин: «Сiбiр әкiмшiлiгi орталық үкiметтiң нұсқауымен Дала өлкесiне қазақтарды жаңа құрылымды қабылдауға көндiру үшiн арнайы агенттер жiбере бастады»
М.М. Сперанский
Ауыл старшындарын сайлады: көшпелiлердiң өздерi, оларды бұл лауазымды қызметке округтiк мекеме бекiтетiн. Сайлау үш жылда бiр рет өткiзiлiп тұрды. Болыс лауазымына сайланды: сұлтандардың қатарынан Болыстар өздерiнiң қолындағы өкiмет билiгiн қалдыра алды: балаларына мұра етiп Қарапайым қазақтар сайлана алған лауазым: болыс Аға сұлтанды сайлады: тек сұлтандардың өздерi
Достарыңызбен бөлісу: |
