Дәріс 7-8 Оқытушының деонтологиялық даярлығының құрылымдық сипаттамасы
жүктеу/скачать 208.79 Kb. Pdf көрінісі
|
| 8 дәріс
Ұстаздың деонтологиялық даярлығының іс-әрекеттік компонентіне педагогикалық технология мен педагогикалық техниканы жетік игеріп, ұтымды игере білуі жатады. Педагогикалық технология мен педагогикалық техниканы игеру деңгейі педагогикалық шеберлігіне тәуелді. Педагогикалық технология термині 60-жылдардан бастап кең қолданылуда. В. Беспальконың айтуы бойынша, «Педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибе жүзінде іске асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға қолданылатын әдіс-тәсілдер – оның құрамдас бөлігі ғана»[118]. Педагогикалық технологияның теориясы мен практикасының арасындаѓы дәнекерлігін өз еңбектерінде В. Монахов, К.Я. Вазина, Е.П. Ильин, А.С. Белкин, т.б. түсіндіреді. Онда кез келген ұстаздық іс-әрекеттің біртұтас төмендегідей технологиялық реті қарастырылған: 1) педагогикалық жағдаяттың диагностикасын жасау (танып білу, талдау), мақсаттар қою; 2) педагогикалық қарым-қатынасқа жәрдемдес болар мазмұн, әдіс-тәсілдер түрлерін таңдау; 3) педагогикалық қарым-қатынасты, өзара әрекеттестікті ұйымдастыру; 4) кері қатынас жасау, іс-әрекеттің барысындағы нәтижелік бағалау, түзетулер жүргізу; 5) қорытынды диагностика жасау, яғни талдап-таразылап педагогикалық өзара әрекеттестіктің қорытынды нәтижелерін бағалау; 6) жаңа мақсат, міндеттер қою. Сонымен, педагогикалық технологияға мұғалімнің гностикалық, болжау- жобалау, конструктивтік, ұйымдастырушылықтық, коммуникабельдік, рефлексивтік икемділіктер жүйесі кіреді. Ұстаздың меңгеруіне міндетті психологиялық, педагогикалық икемділіктердің толық тізімі жоғары оқу орындарының түлектеріне қойылатын талаптарда «біліктілік мінездеме» ретінде қолданылады. Педагогикалық үдерісті сауатты атқару икемділігі мұғалімнің педагогикалық техниканы игеру деңгейіне де байланысты. Педагогикалық техника ұғымын жан- жақты зерттеу барысында (Л.И.Рувинский, А.Кан-Калик, А.В.Мудрик ж.б.) «өзін-өзі басқарудың және оқушылармен педагогикалық мақсатқа лайық қарым-қатынасты ұйымдастыруға бағытталған ықпалды жасаудыњ әдістері мен амалдары» деген анықтама қалыптасты. Педагогикалық техника тек қызметтік рөл атқарады, сондықтан ол оқушылармен қарым-қатынасқа бейімделмейінше, терең кәсіби білім, педагогикалық қабілеттер мен икемділіктер болмайынша пайдаѓа аспайды. Ұстаздың деонтологиялық даярлығының компоненттері оның педагогикалық қызметіндегі дербестік іс-әрекет стилінде көрініс табады. Әрбір мұғалімнің педагогикалық қызметінің дербестік іс-әрекет стилін анықтау – оның деонтологиялық әлеуетінің, кәсіби шеберлігінің қалыптасуының маңызды шарты 5 болып саналады. Дербестік іс-әрекет стилі ұғымына адамның табиғи ерекшеліктеріне сәйкес табысты еңбекті қамсыздандыратын міндеттер, әдіс- тәсілдер, тактикалар жүйесі жатады. Мысалы, екі педагог бірдей жағдайда нақты бір әдісті қолданғанымен, нәтиже түрліше болады. Мұның өзі мұғалім мен оқушылардың қарым-қатынас стиліне байланысты. Қарым-қатынас стилі дегенді педагог пен оқушылардың әлеуметтік-психологиялық өзара әрекетіндегі дербес- психологиялық ерекшеліктері, деп түсіндіріледі. Ұстаздың жеке тұлғалық сипаты табиғатынан әртүрлі болуына байланысты оның іс-әрекетінде дербестік стиль байқалады, мысалы: − жүйке жүйесі жігерлі, жоғары ынталы ұстаздар айтарлықтай табысқа шешімдерінің шапшаңдығымен, экспромттылығымен, дербестігімен жетеді; − жүйке жүйесі жігерлі, бірақ ынтасы төмен, аса салмақты ұстаздар табысқа жету үшін өз шешімдерін тағайынды дайындықпен, асықпай, едәуір ойлана, ұстамдылықпен атқарады; − табиғатынан жүйке жүйесі әлсіз типті ұстаздар табысқа ерекше сезімталдығымен, тапқырлығымен, оқушылардың ішкі дүниесін түсіне білуімен жетеді. Ұстаздың іс-әрекет стилі педагогикалық қызметке қойылатын талаптарға оның мүмкіндіктерінің сәйкес келуіне байланысты ерекшеленеді. А. К. Маркова мен А. Я. Никонованың айқындаған оқыту іс-әрекетінің стилдерінің топтамасын: эмоционалды-импровизациялық, эмоционалды-әдістемелікті, парасатты- импровизациялық және парасатты-әдістемелікті. Бірінші мен төртінші өзара қарама- қарсы стильдер. Эмоционалды-импровизациялық стильге ие ұстаздардың іс-әрекетін жоғары деңгейдегі шапшаңдық, оқытудың көп әдістерін қолдана білуі, оқушылардың шығармашылықты, белсенді әрекеттеріне дем бере алуы сипаттайды. Мұндай ұстаз қайталау, пысықтау, білімді бақылау әрекеттерін «ұсақ-түйек» санап, мән бермейді, көбіне сабақта қызықты материалмен (жадыхат) шұғылданып, өзгесін оқушылардың өздеріне іздестіруді ұсынады. Ол өз іс-әрекетіне рефлексия жасауға, нәтиже шығаруға көп көңіл бөлмейді. Парасатты-әдістемелікті стильде жұмыс істейтін ұстаз оқытудың нәтижесіне бағдарланады, ол педагогикалық үдерісті анық жоспарлап, басқарып отырады. Қайталауға, пысықтауға, оқушылардың білім, дағды, икемділіктерін бақылауға көп көңіл бөледі. Жұмыс темпі баяу, оқыту әдістерінің спектрі шамалы, рефлексиялық қабілеті дамып жетілген болады. Эмоционалды-әдістемелікті және парасатты-импровизациялық стильдер жоғарыда жазған екеуінің орта аралығында болады. Деонтологиялық даярлығын асыру үшін ұстаз өзінің жүйке жүйесінің ерекшелігін біліп соған сәйкес дербес қарым-қатынас стилін қалыптастырғаны жөн. Сонымен қатар өзін-өзі жан-жақты танып-біліп, табысты қызметке сәйкес жетілдіруі қажет. Ұстаздың дербес стилін білу мектеп әкімшілігіне де пайдалы. Табиғатына сәйкестенбейтін іс-әрекет стилін мұғалімге зорлап міндеттеу ойлаған нәтижеге жеткізбейді. Сонымен, ұстаздың деонтологиялық даярлығы оның: 6 - жеке тұлғалық қасиеттеріне (Ж.Аймауытов, М.Жұмабаев, В.П. Битуев, Ю.Н. Кулюткин, В.И. Писаренко, Н.В. Кузьмина, К.Оразбекова, т.б.); - іс-әрекеттік сипатына (Платонов К.К., Щербаков А. И., Маслоу А., Кротов В.М., Добрович А.Б. Фридман Л.М, Леонтьев А.М. т.б.); - кәсібилігіне (Занков Л.В., Сластенин В. А., Хмель Н.Д., Калюжный А.А., Ш.Абдраман т.б.); - адами мінездемесіне (Сухомлинский В.А., Азаров Ю.П., Блага К., Шебек М.Я., Бейсенбаева А.А., Төлеубекова Р.К., т.б.) әсер етуге сүйенеді. Адамзат ұстазға арналған өте көп педагогикалық "кеңестердi", "рецептердi" сақтаған. Соның ішінде, ең маңызды кеңес – мұғалімнiң қоғамдағы өз орнын анықтай білу қажеттілігі. Қорыта келгенде, оқытушы өзінің сыртқы бейнесі арқылы да, өзінің ұстаздық ісі, адамгершілігі арқылы да, балалармен достық қарым-қатынас орнатуы арқылы да, өз оқушыларына ақылшы, тәрбиеші болу арқылы да үлгі болуы керек. Сонда ғана ол оқушылардың алдында беделді болады. Мұғалім бойында мұның бәрін болдыруға жетелейтін құдіретті күш – парыздылық сана-сезімі, деонтологиялық әлеуеті. жүктеу/скачать 208.79 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|