Дәріс сабағының құрылымы: Дәріс №1,2 Тақырып

1. 
   Орын ауыстыру процессінің негізгі оптимизациясы.
   
2. 
   Қозғалмалы құрамды таңдаған кезде негізгі жағдай.
   
3. 
   Қозғалмалы құрамды таңдаған кездегі негіздеуші.
   
4. 
   Қозғалмалы құрамның арнайы, эффекті қолданылуы.
   
5. 
   Жүк көтеруші оптимизациялық әдісі.
   
6. 
   Орын ауыстыру маршрутының алдын ала клиентпен келісіп массалық жүкті рационалды ұйымдастыру.
   

Автомобильді транспорттегі жылжымалы құрам аспасының таңдау есебі мынадай болып шешіледі:

• 
  стадияны жасау кезінде АТП жылжымалы құрам аспасының сұрағын шешуде толықтырылады, яғни шығарылған өнеркәсіпті таңдау немесе шығаруға дайын автомобильдер;
  
• 
  практикалық жұмыста АТП – таңдау сұрағы берілген шарттың эксплутациясы үшін шешіледі.
  

Жылжымалы құрам аспасын таңдау кезінде АТП шартына сәйкес екі өзара байланысқан есептер шешіледі: жылжымалы құрам аспасының маманданғанын анықтау және жүккөтергіш түрлері.

Мамандығы арқылы түсіндіруге болады, яғни жылжымалы құрам аспасының берілген жүктің түріне тасымалдауына қабілеттілігін.

Жылжымалы құрам аспасының таңдау типі сол немесе басқа жүкті тасымалдау негізгі таңдау шанағына сәйкес келеді, тасымалданған жүк сәйкес келеді, себебі шанақтың мамандануы жылжымалы құрам аспасының рациональді қолдану сферасын анықтайды.

Сәйкес шанақ типтері таңдалғаннан кейін, жылжымалы құрам аспасының таңдауында нақты модельге ауысады.

Жылжымалы құрам аспасының таңдауын қамтамасыз ететін негізгі факторларға мыналар жатады: жүктің сипаты және түрі, жүктің тәсілі, партиялық жүктің мөлшері, жүкті пункттердің күйі, жеткізу жүгінің жылдамдығы, жолды-климаттық шарты.

Жылжымалы құрам аспасының таңдауына ықпал ететін өзара әрекеттескен факторлардың схемасы 12-суретте көрсетілген:



Сурет 12. Берілген жүктің түрін тасымалдау үшін арналған жылжымалы құрам аспасының таңдауына ықпал ететін өзара әрекеттескен факторлардың схемасы.

Автомобильдердің эксплутациялық сапасын ескере отырып, жылжымалы құрам аспасының керекті маркасын таңдауға болады. Осыдан болжау жаңа конструкциялық автомобильдерді, маманданған жылжымалы құрам аспасының автопоездарын пайдалануға береді.

Жүкті автомобильдердің негізгі пайдалану сапасы болып табылатындар: жүктің сыйымдылығы, жылдамдықты қасиет, қозғалыс қауіпсіздігі, жанармайды үнемдеу, мәңгілік, мықтылық және сенімдлік, өтімділік және пайдаланудың ыңғайлылығы және басқалары.

Жүктісыйымдылық – жүктің максималды есептегіш массасы, ол автомобильдерді бірмезетте тасымалдауға мүмкіндік береді.

мұндағы q-жүктің тығыздығы, т/м³ (көлемді салмақ);

V₃-шанақтың көлемі (м³);

в – платформаның ішкі ұзындығы (м);

а – платформаның ішкі ені (м);

h – кемердің ішкі биіктігі (м);

h₁ – кемердік платформаның жоғарғы бөлігінен рұқсат етілген жүктің шартына дейінгі арақашықтық (м).

Жүктісыйымдылық – жүккөтергішпен, кемердің ішкі өлшемімен және жүк тығыздығымен шектеледі.

Отандық автомобильдерде qj номиналды жүккөтергіш автомобиль моделі көрсетіледі.

Жүкті көлемнің салмағы (q, т/м³) белгілі болсын дейік. Тасымалданатын жүктің түріне байланысты үш мүмкін нұсқаулар бар:

1. 
   q < q – шанақтың сыйымдылығы толықтай қолданылады, ал жүккөтергіш толықтай қолданылуы мүмкін емес.
   
2. 
   g = q – толықтай қолданылған жүккөтергіш және шанақтың сыйымдылығы.
   
3. 
   q > q шанақ сыйымдылығы толықтай емес қолданылған кезде жүккөтергіш толықтай қолданылады.
   

Автомобильдің жүктерге деген қабілеттілігі мынадай болып анықталады: шанақтың жүктік биіктігі – жерден жабылған борттағы шанақтың өрісіне дейінгі арақашықтық (ол орташа жүккөтергіш автомобильдер үшін 1200-1400 мм құрайды); жүкті мүмкіндігінше бір жағынан, екі жағынан, үш жағынан және жоғарыдан, мөлшері бойынша, фургондағы шанақ есігінің құрылғысымен және орналасуымен шығарады; автомобиль құрылғысына, жүктің үдеуін немесе оның сыйымдылығының түсуін қамтамасыз етеді. Жылжымалы құрам аспасын таңдау негізі:

Жылжымалы құрам аспасының типін таңдау кезінде оның шешуші факторларына автомобильдің шығарылуы және тасымалдаудың өзіндік құны жатады.

Әртүрлі жүккөтергіш автомобильдер арасынан таңдау жасаған кезде жылжымалы құрам аспасының қолданылуы – үлкен жүккөтергіштік болуы мүмкін, оның шығару уақыты салыстыру жолымен дәлелденеді, яғни мына формулада есептелген:

Салыстыру үшін шығару маршруты таңдалады, көбінесе маятникті, мұндағы /З_м = 0,5.

Жылжымалы құрам аспасын таңдау кезіндегі біршама объективті бағалы параметрі транспорттық жұмыс бірлігі болып табылады. Себестимость тасымалдауы маңызды көрсеткіш болып табылады. Экономикалық жылжымалы құрам аспасы болады, егер оның себестимость шамасы минималды болса. Y_cm(Y_ин) ^по берілген кезде себестимость тасымалдауы нақты шарттар үшін есептеледі, яғни мына формула, тенге/т:

мұндағы q_H – жылжымалы құрам аспасының номиналды жүккөтергіші, т;

у_сш – жүккөтергішті қолданудағы коэффициенті;

І_n – ездкуға дейін жүкпен жүгіріс;

у – жүгірісті қолданудағы коэффициенті;

V_ni – техникалық жылдамдық;

t – жүктің қарапайым уақыты;

S – 1 км жүгіргендегі ауыстырылған шығын, руб. (жанармайға деген шығын, шиналар, ТО және ТР және амортизацияға, капиталды ремонтқа);

S – ездку үшін төленген жалақы шығыны, руб;

S_пост – 1 сағ жұмысқа кеткен тұрақты шығын, руб. (жылжымалы құрам аспасын қалпына келтіру үшін арналған жапсырма шығыны және амортизациялық шығару);

Жылжымалы құрам аспасын қолданудағы екінші эффективті бағаның көрсеткіші болып, тасымалдау тиімділігі жатады.

мұндағы Д – тасымалдан тапқан пайда, әсер ететін тарифпен және ережемен есептелген, руб/т;

5_Э – эксплутациялық шығын, руб/т;

Жылжымалы құрам аспасының соңғы рационалды таңдауы жасалғаннан кейін, оның сұраныс мөлшері мына қатынаспен анықталады:

мұндағы IP™ - жүкайналымының жоспарланған тапсырысы;

W^см – автомобильді шығарғандағы ауыстырылым.

Маманданған жылжымалы құрам аспасын пайдаланудағы әсері

Маманданған жылжымалы құрам аспасының автомобильді транспортына біржақты автомобильдер және автопоездар жатады, ол анықталған жүктің түрін тасымалдауға немесе қосымша жабдықталған механизмдердің қабілеттілігі үшін арналған. Ол дегеніміз жылжымалы құрам аспасының мамандығы оның арнайы платформаның жабдықталған жолымен немесе жабылған шанақтармен (фургондар, цистерналар), сонымен қатар жүкті механизммен.

Жеке жүктердің түрлерін тасымалдау қабілеттілігі үшін маманданған жылжымалы құрам аспасы мынадай болып бөлінеді:

• 
  самосвалдың ортақ тағайындауы,құрылыстық, ауылшаруашылық, карьералық және басқалар.
  
• 
  универсалды фургондар, изотермиялық, рефрижераторлық, нан өнімдері, жануарларды және өнеркәсіптік тауарларды тасымалдауға арналған.
  

- мұнай өнімділігіне, сусымалы жүктерге, сұйытылған газдарға,белсенді химиялық заттарға арналған цестерналар; құрылыс конструкцияларына арналған автопоезда; ауыр, ұзын емес жүктерді тасуға арналған автопоездар; ұзын көлемді жүктерді тасуға арналған автопоездар; өзі жүктеушілер және контейнерлер т.б.

Мамандандырылған жылжымалы құрамның артықшылығы: жүктің санын және сапалығын қамтамасыз ету; ережеге сай, жүкті тиеу және түсіну процесінің механикаландырылуы жоғарылайды; жүктердің орамасына деген шығындар азаяды; тасмалдың санитарлық – техникалық шарттарды жақсартады және қауіпсіздігі жоғарылайды.

Кемшіліктеріне жататындар: жылжымалы құрамның үлкен құндылығы; ТО және Р жүк көтерімділігінің төмендеуі; жүріп өту кезінде қолданылатын коэффициенттің азаюы; жоғары мамандандырылған жүргізуші құрамы қажет.

Мамандандырлған құрамның нәтижелі облысын өзі жүктеуші автомобильдерді таңдау үлгісіне қарап шығамыз.

Автомобильдердің осы типтерін қолдануда ескеру: жүк түсіретіндердің еңбек көлемінің төмендеуі; бір уақытта жүк көтерімділігі төмендейді және жылжымалы құрамның құны мен оның эксплуатациясына кеткен шығындары көтеріледі.

Мақсатқа лайықта өзі жүктеуші автомобильдерді қолдану облысы жүкті тасудың тең бағалы ара қашықтығымен анықталады, яғни ара қашықтықпен, қайсында әмбебаб және мамандандырылған автомобильді салыстырғандағы нәтиже белгілері бірдей.

Белгі ретінде тасмалдың өнімділік немесе өзіндік құны таңдалады.

Белгі болып өнімділік алынсын, сонда тең бағалы ара қашықтық анықталады, бірақ жылжымалы құрамның өнімділік формуласында. Әмбебаб автомобильдің сағаттық өнімділігі


8.4.07

мамандандырылғанның сағатық өнімділігі

8.4.08

Ад – автомобильдің жүк көтерімділігінің айырмашылығы.

Анықтаушы WJ" және W_Q^cn айтылуларын тегістеп, 1_ге теңдеуін шегіп, тең бағалы ара қашықтықты табамыз. 'cm үшін 'ст.с'. Осыдан д_и, At, V_m, j3 үлкен болған сайын және Aq, t_n кіші болған сайын, тасмалдың тең бағалы ара қашықтығы үлкен болады.

Тең бағалы ара қашықтықты график құру арқылы да табуға болады. Әмбебаб автомобильді өндіру қисығы мен өзі жүктемелі автомобильді өндіру қисығының түйіскен нүктесі тең бағалы ара қашықтықты анықтайды. (13 сур.)

Жүк ағындарын ықшамдау әдістері.

Жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасында бар жүк ағындарын матрица түрінде береміз.

[О..] – транспортық байланыстың матрицасы;

Көлік байланысының матрицасын сәйкесінше қоюға болатынын белгілейміз: жүкті жеткізу ара қашықтығының матрицасы - [I.], жүкті жеткізу уақытының матрицасы - [1], жүк бірліктерін жеткізу өздік құнның матрицасы - [с ].

Бұл матрицалар жүкті тасмалдау тиімділігінің белгілер тиімділігінен тәуелділігі жайлы сұрақтарды шешуге пайдаланылады: жылжымалы құрамның минималды жүруі, жүкті жеткізгенге дейінгі минималды уақыт; көлік үдерісінің минималды шығыны.

Әдетте тиімді критери ретінде, көлік шығынының жүкайналым мен жүкті жеткізу уақытын анықтайтын жылжымалы құрамның жүріп өтуін қабылдайды.

Тасмалдауды тиімділеу жайлы сұрақтарды шешу кезінде көлік балансының анализі өңделеді, ол (12) матрицада көрсетілгендей: ажыратылмалы және жиналмалы бағыттағы ұйымдар үшін ұсақ партиялы тасмалдарға арналған транспорттық байланыстар орнатылады; айналмалы бағыттағы ұйымдар үшін жүкті бір ғана жылжымалы құраммен тасмалдауға арналған транспорттық байланыстар орнатылады; бірдей жүктерді жеткізуші мен тұтынушы арасында транспорттық байланыс орнатылады.

Мейлі, бірдей жүктерді жеткізуші мен тұтынушы арасында транспорттық байланыс орнатылсын және критери тиімділігі ретінде жылжымалы құрамның минималды жүріп өтуі алынсын. Осыдан транспортты есепті алуға болады.

Шартты түрде молтасмалды жүкті тасмалдаудың рационалды үдерісін әзірлеу.

Жүкті тасмалдаудың біртіндеп әзірленген рационалды бағытын нақты үлгіде қарастырамыз.

Бастапқы деректерді пайдалана отырып: өтініш бойынша тасмалдаудың тәуліктік көлемі (5 кесте); жүк бекеттерінің арасындағы ара қашықтық (6 кесте); автомобиль жұмысының көрсеткіштері (7 кесте).