Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- “Өзiңнен өзiң безбе жұрт»
| Бiрауызды болмаған,
Тозуды тосқан бiздiң жұрт...» Бұл шумақта жырау халықтың арасындағы бiтпейтiн алауыздықты, бiр орталық билiкке бағынбай оның әлсiз болып қалғанын, сол себептi әрбiреудiң сiлтеген жағына ауытқып, өз-өзiн жоғалтқанына тоқтала келе “Өзiңнен өзiң безбе жұрт»,- деген терең нақыл сөздер айтады. Сол себептi де, Бұқар жырау барлық жан-тәнiмен Абылай ханның бүкiл халықтың басын бiрiктiруге бағытталған саясатын қолдап, өзiнiң жыр-толғауларында оның тұлғасын мақтаныш етедi: “Басыңа бiткен кұнiңiз, құтты болсын ұлыңыз. Хан Абылай атандың... Алтын тақтың ұстiнде Үш жұздiң басын құрадың. Жетiм менен жесiрге Ешбiр жаман қылмадың. Әдiлетпен жұрдiңiз, Әдептi iске кiрдiңiз. Арманым бар ма, хан ием «,- деп өзiнiң қанағат еткенiн бiлдiредi. Сонымен қатар, жырау Ел басының кемшiлiктерiн әшкерлеп, саяси батылдық көрсетiп, адал ниетпен кейбiр уақытта оны қатты сынай бiлген: Ай, Абылай, Абылай, Ал тiлiмдi! Аласың, Егер тiлiмдi алмасаң, Жалғыз жәутiк қаласың...» Абылай хан өлгенде, жырау қазақ халқының орны толмайтын қазаға ұшырағанын терең түсiнiп, оны жоқтады: Қайғысыз ұйқы ұйықтатқан, ханым-ай, Қайырусыз жылқы бақтырған, ханым-ай... Үш жүздiң басын қосқан, Абылай ! Үш жүзден үш кiсiнi құрбан қылсам, Сонда қалар ма екен қайран жаның-ай ?!,-деп зар жылады. Таңқаларлық нәрсе, Бұқар жыраудың тарихи көрегендiгi, төмендегi жолдар оны айқын дәлелдейдi: “Күнбатыстан бiр дұспан Ақырда келер сол тұстан. Өзi сары, көзi көк, Дiндәрiнiң аты поп...». Егер сол кезде тiптi қазақ жерiнде Ресей мемлекетiнiң суық желi байқалып тұрған деп есептесек те, боданданған халықты олардың қалай өз еркiне көндiрiп, басқаратыны жөнiнде айтқан жыраудың сөздерi өзiнiң асқан көрегендiгiмен адамның жан-дүниесiн дүр сiлкiндiредi: “Жемқорларға жем берiп, Азды көпке теңгерiп, Ел қамын айтқан жақсыны Сөйлетпей ұрар ұртына ! Бауыздамай iшер қаныңды, Өлтiрмей алар жаныңды, Қағазға жазар малыңды, Есепке салар барыңды...». Тарих беттерi соңынан толығымен бұл болжаудың даналығын көрсеттi. Мына жыраудың гео-саяси көзқарастарына көз жiберсек, ол бұгiнгi қазаққа да үлкен ой тастайды: “Шүршiтпенен құлақтас, Қырғызбенен жұбаптас. Ортасында ұйлығып, Кетпейiн десе, жерi тар, Кетейiн десе, алды-артын Қоршап бiр алған кәуiр бар. Ұйлыққан қойдай қамалып, Бүйiрiнен шаншу қадалып, Сорлы бiр қазақ қалды, ойла !». Әрине, бұгiнгi таңдағы егемен қазақ елi Дүниедегi ең беделдi iрi мемлекеттерден өзiнiң дербестiгi жөнiнде кепiл алды. Сонымен қатар, бiз екi бұйiрде жатқан екi алып мемлекет бар екенiн ұмытпай, соған сәйкес ақылды да икемдi саясат жұргiзуiмiз керек, сонда ғана бiз жыраудың өсиетiн орындаймыз. Ендi Бұқар жыраудың әлеуметтiк-саяси көзқарастарынан өтiп оның болмыс, адам жөнiндегi ойларына келер болсақ, ол бұл Дүниенi өтпелi жалған ретiнде қарайды. Ешнәрсе бұл дұниеде мәңгi емес, сонымен қатар өмiрге келген құбылыс өзiнiң белгiлi бiр заңды сатыларынан өтiп барып дүниеден кешедi: “Он екi айда жаз келер, құс алдында қаз келер. Айтып-айтпай немене, Дәуренiңiз аз келер...». Жыраудың ойынша, адам да басқа құбылыстар сияқты өз өмiрiнiң саты-сатыларынан өтедi. Оны ол ғажап шеберлiкпен, қазiргi тiлмен айтқанда, экзистенциалды түрде қарайды: “Балалық он жасыңыз Балғын өскен құрақтай. Жиырма деген жасыңыз Жарға ойнаған лақтай. Отыз деген жасыңыз Таудан аққан бұлақтай. қырық деген жасыңыз Ерттеулi тұрған құр аттай. Алпыс деген жасыңыз Кұзгi соққан жел екен. Жетпiс деген жасыңыз Жетiм қалған күн екен...». Жырау дүниенiң қайшылықты екенiн, олардың бiр-бiрiне өтiп жататынын басып айтады: “...Айнала iшсе таусылмас Көл суалмас демеңiз. Құрсағы құшақ байлардан Дәулет таймас демеңiз...». Жыраудың ойынша, бұл дүниеге келiп, уақыты келгенде бәрi де кетiп жатыр. Сонымен қатар өлместiк дәрежеге жететiн бiр-ақ нәрсе бар. Ол - адам: “...Ай мен күннiң өлгенi - Еңкейiп барып батқаны. Айдын шалқар өлгенi - Мұз болып тастай қатқаны. Қара жердiң өлгенi - Қар астында жатқаны. Өлмегенде не өлмейдi ? Жақсының аты өлмейдi, Ғалымның хаты өлмейдi» ,-деп қорытады ұлы ойшыл. Тек адам ғана өзiнiң шығармашылығымен, жақсы iстерiмен, өмiрде өзiнiң iзiн қалдыра алады. Сонымен қатар, адам - өзiнiң өмiрiнiң соңы болатынын бiлетiн пәнде болғандықтан, ол өмiрге ешқашанда тоймайды, оның арман-қиялдары, үмiтi таусылмайды - ол шексiздiкке ұмтылған жан: “Аруды таңдап сүйсе де, Алтынды ұйге кiрсе де, Аспанда жұлдыз аралап, Ай нұрын ұстап мiнсе де, жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|