Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУЛЫҚТАРЫНЫҢ ЛЕКСИКАЛЫҚ
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
| БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУЛЫҚТАРЫНЫҢ ЛЕКСИКАЛЫҚ
ҚОРЫН АНЫҚТАУ Тілді, оның дамуы мен жскс адамның кдлыптасуындағы ролін зерттеу - адамның бүкіл таным қызметінің қалыптасуын қарастыруда ерекше маңызға ис болып отырган гылымның басты мәселесінс айналды [2,35]. Ал танымдық қызмет баланың өзін көрмеген ортамсн кдрым-кдтынас жасауы, ягни ұрпақтан-үрпаққа бүрынгылардыц тәлімі мен тәрбиесі, іс-тәжірибесінің берілуі процссінде қалыптасады. Балғын шактан есейіп, сресектер қатарына өту барысында баланың психикалық дамуының негізгі бір формасы - өзара сөйлссу, пікірлесу арқылы өзгелердің іс-тәжірибесін бойына сіңіру болып табылады [2,36]. Жеке адамнын қалыптасып, дамуындағы балалар тілінің ролін, олардың сөйлесу қызметін зерттеу ғылымның басты міндеттерінің бірі болып отыр. Заттар мен қүбылыстарды және олардың арасындағы байланыстар мен қарым-қатынастарды атау жоне түсіндіру барысында ересектер баланыц оз бетінше қалыптасатын таным-түсінігінен гөрі күрделі әрі терең танымдык байланыстарды қалыптастырады. Ырықсыз ес, срікті әрекет пен қызығушылық секілді барлык. жоғары психикалық процестер таным әрекетінің формалары ретінде өзара бірлікте іскс асады да, содан кейін ғана бала тілі арқылы таным қызметінің психоло.иялық формасына көшеді. Алғашқы кездегі жоғары психологиялық қызмет екі адам арасындағы өзара беліскен әрекетке келіңкірейд;. яғни, бір адам екіншісінің іс-әрекетін арнайы тітіркендіргіштер аркьглы, әсіресе сөйлеу арқылы рсттсп отырады. Өз зерттеулеріі: ғылыми түрғыда негіздей отырын, бала тілін зерттеуге алғаш ден қойған психологтар болды. 40 жылдары О.Моурер фонологиялық даму тсориясының негізін қалаушылардың бірі болды. Р.Якобсонның болжамы бойынша, балада алғашқы фонологиялық дағдылардың қалыптасуы алғашқы он-он екі айлык кезеңде басталады. Яғни, бүл бастапқы фонетика баланың өзін қоршаған ортаға, үл-:ендерге тән тілдің бастапқы бастапқы негізі болып табылады [3,3)2]. Кейбір теорстиктер (Р.Якобсон 1969; Б.Московиц 1971) баланың тілін туа бітті мсханизмнің, япш сөйлеу қабілетінің дамуына немесе оның жан-жақты дамуының бір бөлшегі рстінде кдрастырса , енді біреулері (Д.Ольмстел 1971; Д.Стэмп 1969) бала тілінің дамуын оның. өзін қоршаған орт.імен қарым-қатынас жасауына байланысты қалыптасатындығын дәлелдеуге тырысады. Б.Московицтің пікірінше, бала бірте-бірте айкындала түсетін дыбыстық бірліктсрді айтуды үйрене бастайды, яғни СГ, ГС немесе СГС формасындағы буындардан ол өз бетінше дыбыстық қүрылымдар түзугс (сөздср қурастыруга) бейімделсді [3,312]. Әдетте балаларға өзіндік сөйлеу әрексті тән. Кейбір идеалистік бағыттағы психологтардың (Д.Элиасберг, Э.Клапаред, К.Бюлер) пікірі бойынша, баланың сөйлсу әрекеті бірден пайда болады. Өз тіліндегі сөздік қорға қанағаттанбаған екі жасар бүлдіршін өзінше тілдесуге кажет сөздер ойлап табады. Ол сөздер тск озінің айналасындағы азғана ортаға түсінікті болады [4,284]. Бұл теорияның тиянақсыздығы кезінде кеңестік психологтардың кажырлы еңбегінің нәтижесінде (Ф.И.Фрадкина, Т.Е.Конникова, Г.Л.Розенгарт-Пупко) дәлелденген болатын. Бүлардың зерттеуінде баланың жаңа сөздерді үйрену, тілінің дамуындағы бірден-бір қажетті нәрсе - үлкендерге еліктеу, олардың айтқанын қайталауға үмтылу екендігі айтылған. Улкендермен қарым-қатынас жасау баланың тілін тез дамытады. Оның түсінетін және айта білстін сөздік қорыныд дамуы үлкендермен және өзін қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауына байланысты. Ол үлкендерден көмек сүрауы, оз ойын жеткізгісі келуі т.б. мүмкін. Немесе үлкендердің сүрағына жауап берумсн қатар, озі де сүрақ қоя бастайды. Ол алашқы мынау не? мынау калай аталады? секілді сүрақтары арқылы үлкендсрдің өзіне назар аударуына жагдай туғызады. Әрбір сүрағына тиісті жауап алу арқылы бала әрбір заттың, нәрсенің өзіне тән атауы бар екендігін паііымдайды. 1 жыл 8 аи жастан кейін баланың сөздік қоры жедел дамиды. Егер 1,5 жастағы баланың сөздік қоры 18-25-тен аспаса, 3 жастан кейін ол 1000-1200 сөзге жетеді. Мүның ішіндс сездік қордың басым болігін зат есімдср (60%), етістіктер (25-27%), сын есімдер (10-12% ) қүрайды [4,284-285]. Н.А.Рыбников, Н.А.Менчинская, А.М.Гвоздев секілді зерттеушілердің айтуы бойынша, 1 жыл 6 айдан 2 жыл 6 аііға дейінгі жас кезеңінде баланың сөздік қорындагы зат есімдер саны 4 есе. етістіктер 8 есе, сын есімдер 5-6 есе өссді. Сонымен бірге жоғарыда аталған ғалымдар әрбір жас кезеңіндегі сөздік қордыц қалыптасуындағы балалардын. өзіндік ерекшеліктері мен сөздерді қабылдау және қолдану ерекшеліктеріне дс баса назар аударады [4,285]. Ал баланың алғашқы граммматикалық формаларды, япш сөйлемдегі сөздердің өзара байланысын меңгеруге бейімделуі жалгіы Динамикалық стереотиптің калыптасу заңдылығы негізінде жүзсгс асады. Әртүрлі заттар мен қүбылыстар арасындағы түрлішс кзтынастарды білдіретін грамматикалық күрылымдар баланын бойында әңгімені тындау және қайталау барысында қалыптасады " әрі жетіліп отырады. Сонымен қатар тілдің грамматикасын меңгеру баланың жалпы дамуымен де (ақыл-ой қызметінің кеңеюі, өз бетінше ізденістері) сабақтас дамиды. Сондықтан да түрліше әрекет жасау барысында баланың мазмүнды өмір сүріп, ой-өрісін дамытуы, үлкендермен тілдік қарым-қатынас жасауы оиың тілінің дамуына жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|