Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кіріспе
- 2. Тарау .Бастауыш сынып окушыларының тілдік корын дамыту
- Қорытынды 65 Пайдаланылған эдебиеттер тізімі 68 КІРІСПЕ
Пікір берушілер:
ф.ә.к., доцент С. Боранбаев № 26 мектептің «Қазақ тілі мен әдөбиеті» пәнінің мұғалімі (мерзімі) (мерзімі) 5? X Шымкент 2005 ж Мазмұны
1. Тарау . Бастауыш сынып оқулықтарының лексикалық қорын анықтау 9 Бастауыш сынып оқулықтарының лексикалық жүйесін зерттеуде статистикалық эдістерді қолдану 18 Оқулық мэтіндерінің жиілік құрылымының ерекшеліктері 30 2. Тарау .Бастауыш сынып окушыларының тілдік корын дамыту . Оқулық мәтіндеріндегі лексикалык жүйені реттеудің кейбір мэселелері 48 Бастауыш сынып оқулықтарының лексикалық минимумы 63 3. Қорытынды 65 Пайдаланылған эдебиеттер тізімі 68 КІРІСПЕ Соңғы жылдары тілдік қубылыстарды сандық және сапалық жақган анықгауда зерттеліп отырған матсриалдың бслгілі бір ықтимал статистикалық зандылықгарын ашуга мүмкіндік беретін лингвостатистикалык^ әдіс-тәсілдер қолданылуда (Қ.Бектаев, А.Жүбанов, Ә.Ахабаев, Қ.Молдабек т.б.). Бүл тәсілдерді әсіресе бастауыш сынып оқулык^ары (БСО) тілінің лексикасы мен морфологиясына қолданып (Қ.Молдабек), ондағы сандық және сапалық ерекшеліктерді айқындау, зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, сөздердің қолданылымындағы кейбір тіл заңдылықтарын түсіндіру жалпы тіл білімінде ерекше маңызға ие болып отыр. 1950 жылдардагы оқулық мәтшдерін зерттеу насынасы ретівде алу себебіміз - бслгілі бір мақсатқа орай Қ.Молдабек 70 жылдардағы БСО мәтіндерін, Қ.Мамаев 90 жылдарды, ал М.Ермекбаев 2000 жылдардағы БСО мәтіндері бойынша зерттеу жүргізіп келсді. Зерттеу бағытындағы орынды достүр жалғастығын қүптай отырып, осы оқулықтардың қүрастырылуы белгілі бір жүйегс түсіп, балалардың жас срекшеліктеріне қарай білім мазмүны сүрыптала бастаған 50 жылдарға соқпай өту мүмкін емес. Сондықтан да оқулықтар тілі жайында сөз қозғағанда, алдымен осы окулықгардың қүрастырылу, зерттелу тарихына қатысты материалдардан бастағанды жен санаймыз. Лингвостатистикалық әдістер тіддік фактілерді жадағай түрде санамалаудан гөрі оларды топтастырып, белгілі бір елшемдер негізінде ықтималды немесе дедуктивтік болжамдар жасауға мүмкіндік береді. Осы түрғыда XX ғасырдың соңында түрлі жастагы балалар тілін статистикалық әдіс-тәсілдермен зертгеудің алғашқы қадамдары жасалды (Н.А.Рыбников, Э.Штейнфельдт, А.Люблинская, М.Р.Львов т.б.). Баланыц ана тілді меңгеруінде оның мектеп-жасывдағы кезеңі ерекіде маңызды. Себебі, бүл кезде тілді үйренудің балалық кезеңі біртіндеп оны хмектепте оқытып-үйретудің жүйелі формасына көшеді. Осы жүйелі білім берудің бірден-бір көзі ретіндегі окулықгарды лингвостатистикалық әдіспсн зерттеушілердің бірі Қ.Молдабек 70 ж. БСО мәтіндері мен балалар әдебиеті (БӘ) мәтіндеріндегі сөз қолданыстарды қарастырса, Қ.Мамаев 90 ж. БСО мәтіндеріндеп сөз формалары мен сөз қолданыстардыд қолданылу жиілігі негізінде кейбір тілдік заццылықтарды ашуға тырысты. Соңғы жылдары "Атамүра" баспасынан шықкдн БСО мәтіндерін зерттеген М.Ермекбаев окулықтардағы сирек қолданылган сөздерді анықтап, олардың окушылардың тіл байлығын арттырудағы маңызын ескеріп, оны дамыту жолдарын қарастырды. Біздің зерттсу нысанымыз ретіндеғі 50 жылдардағы БСО мәтіндерін статистикалық әдіспен зсрттеуіміздің жоғарыда аталған еңбектерден ерскшелігі - осы зерттеулер негізінде әрбір 20 жыл аралығындагы БСО мәтіндеріндегі сөздік қорды анықтап, олардың өсу динамикасын ашу. Бүл да такырыптың өзсктілігін сипаттайды. НБІлім берудің компыотерлік қүралдары кеңінен іскс қосылып отырған біздің дәуірімізде "адамзаттың жасаган рухани-мәдени күндылықтары мен ашқан гылыми жаңалықтарын жеткіншек үрпаққа сатылап жеткізудің қолайлы қүралы"[1,8] окулықгардың лингвистикалық, стильдік сипаттарын анықтауда жәнс мәтіндерді формалық жүйеге келтіруде лингвостатистикалық әдіс-тәсіддердің айрықша маңызы бар. Өйткені оқулық жасайтын басты қүрал оның мәтіні десек, осы мәтіндердің балалардың жас срекшеліктеріне қарай лексикалық жагынан мақсатқа сай бөлінуі мен грамматикалық жағынан толыктығын арнайы зерттеу - бүгінгі таңдағы оқулық сапасын айқындайтын өзекті мәселенің бірі. 50 жылдардағы БСО мәтіндерін зерттеу нысаны ретінде алу мақсаты тарихи себептерге де қатысты. Үлггық оқулықгарымыздың іргесін қалаған Ы.Алтынсарин, А.Байтүрсынов пен М.Дулатовтардың жазған оқулықгарынан бергі ксзевдс қалыптасып кслс жатқан үрдісті 1918 жылғы "Шагын үлттардың мектептері туралы" қаулы бүзып жіберді. Таптық козқарасты басшылыққа алған үлтсыздық бағытындағы бір үлгщегі мектептерде орталықтан жіберген оқулықтар мен оку бағдарламалары басшылыкка алынды. Әсіресе "халық жауларын" талқандау секілді әйгілі нәубет жылдары үлтымыздын зиялылары жаипай кудалауға үшырап, окулық жазу ісі іркіліске үшырады[1,22]. Сондықтан да БСО мәтіндерін зерттеу жайындағы мәселеде алдымен осы оқулыктардың заман талабына сай, оқушылардың жас срекшелігіне байланысты белгілі бір ғылым негіздерін игерту мазмүнында қүрастырылуының бастамасы осы 50 жылдар болды деп * есептейміз. Сөз болып отырған кезендегі оқулықтардьің лексикасы мен морфологиясында бслгші бір дәуірлік сипатқа тон тілдік срекшеліктер мен сездік қолданыстардың болуы заңды. Зерттеу мақсаты осы талаптардан туындап отыр. Бүл айтылгандарға қоса оқулық мэтіндерінщ мазмұнын формалық жүйеге кслтіру секілді теориялық мәселелер де зерттеуіміздің басты мақсатыныц бірінен саналады. Сонымен бірғе 50 жылдардағы оқулықтар тілін статистикалық әдістермен зерттеп, ондагы сөз қолданыстарды 1970--000 жылдардағы БСО мәтіндерінід лексикасымен салыстыру нәтижесінде олардағы айырмашылықтарды ашу және оқушылардың әрбір кезеңге тән сөздік қорының есу динамикасын анықтау да -ісрттеу мақсатымыздың негізгі бағьғітарының бірі. Балаларға арналған 50 жылдардағы оқулыктар мәтіндерін квантитативтік әдіспсн зерттеу жәнс оны 1970-2000 жылдар аралығындағы оқулықтармен сглыстыру нотижесіндс түңгыш рст окулық мәтіндерінің лсксика-грамматикалық қүрылымы анықталып, бала тілінің сөздік қоры мен қурамының нсгіздерінс талдау жасалынды. Зерттеу тақырыбы бойынша тілдік материаддарға талдау жасау және эксперимент жүргізу барысында мынадай гылыми нәтижелер алынды: балаларға арналган 50 жылдардағы оқулық мәтіндері лингвостатистикалық әдіспен зерітеліп, олардың лексикалық қоры анықгалды; - окулық мәтіндерінің алфавитті-жиілік сөздіктерін алу нәтижесінде жиі және сирек қолданыстағы сөздердің лингвостатистикалық сипаттамасы берілді; - БСО мәтіндерін квантитативтік әдіспен зерттеу нәтижесіндс окулық мәтіндерінің лексика-грамматикалық қүрылымы анықталды; 50 жылдардағы оқулыктардың лексикасын 1970-2000 жылдардағы оқулықгармен салыстыру арқылы әрбір 20 жыл аралығындағы оқушылардың сөздік қорының осу динамикасы анықталды; окулықтар мәтіндеріндегі сирск кездесетін сөздерді нсгізге ала отырып, окушының тіл байлыгын арттыруда мағыналық қүндылыгы жоғары, жаңа мәнге мс сөздердің болашақта оқулықтар қүрастыруда кеңінен қамтылу мүмкіндігі статистикалық нәтижелср арқылы негізделіп, нақтыланды; лингвостатистикалық зерттеу нәтижесінде оқулықтардағы сездік қордың мәтін колемінс тәуелді екендігі анықталды; оқулық мәтіндеріндеғі лексика-грамматикалық топтардың қолданысы бойынша олардың корреляциялык байланысы эксперименттік және салыстырмалы әдістер арқылы дәлелденді. тандама көлемінің өсуіне қарай, сирек қолданылатын сөздер саны азая түсетшінс 1950-2000 ж.ж. БСО мәтііщерін салыстыра зерттеу негізінде кез жеткізуге болады; типологиялық сипаттағы айырмашылықтар тіддің морфологиялық қүрылымына да байланысты: тілдс неғүрлым аналитикалық қүрылым элементтері көбейген сайын, согүрлым сөздердің орташа қайталануы да өсе түсетіні түрлі күрылымдағы тілдерді салыстыру нәтижссіндс айқындалады; оқулықтарды лингвостатистикалық түрғыда зерттеу мәтіндердің сөзбен қамтылуындағы айырмашылык тілдің типтік белгілеріне қарай емес, мазмүндау стилі мен тақырыптық ерекшеліктеріне байланысты болатындыгын керсетсді; сөз таптарының қолданылымы бойынша салыстырылған мәтіндер арасындағы өзара байланысгарды анықтауға болады. ІМәтіндердің кейбір сапалары осы шамаларға байланысты; әрбір кезең окулықтарыныц лексикалық материалы мен 6 грамматикалық қүрылымын салыстыра зерттеу нәтижесіиде окулыктардағы лексикалық қордың өсу динамикасы анықталады; - окулық мәтіндеріндегі соз қолданыстарды анықгау әрбір сынып бойынша меңгерілуге тиісті материал колемінің жаңа қолданыстармсн толығып отыруын реттестіруге мүмкіндік береді. Мәтінге типологиялық, стилистикалық және статистикалық зерттеулер жүргізуге қажетті материал болып табылатын БСО мӨтіндерініқ лексикалық және морфологиялық қүрылымы анықгалып, жиілік сөздіктсрі алынды. Бүл қолданбалы тіл білімі саласына, лингвостатистикалық әдіспен зерттеушілерге, компьютермен тіл үйренушілерге езіндік үлес қосары анық. Зерттеу жүмысының негізгі түжырымдары мен алынган сөздіктерді мектепте окушылардың создік қорын молайту жонс ана тілімізді меңгерту мәселелсрінде пайдалануга болады. Соңғы 50 жыл аралығындағы оқулық мәтіндерінің лексикалық қоры анык^алып, олардағы сөздердің қолданымы көрсетілді. Бүл түрғыда зерттеу жүмысы тіл тарихына да қажетті материал бола алады. Зерттсу жүмысының үсынған тсормялық негіздемелері мсн алынған нәтижелерін: БСО мәтіндерін қүрастырудың теориялық-әдіснамалық негізін анықтауда; мәтіндердің лексикалық байлығы мен ондағы сөз қолданыстар негізіндс тіл табиғаты жөншдсгі теориялық мәселелерді қарастыруда; - мәтін мазмунын формалык жүйеге келтіру бағытындағы зерттеулерде; - бала тіліндсгі қолданымы ескерілгсн оқулықтардың жиі және сирек қолданыстағы сөздермен кдмтылуын реттестіру мәселелерінде пайдалануға болады. Зерттеу жүмысының нсгізгі түжырымдары мен нәтижелері республикалық ғылыми басылымдарда 20 мақала түрінде жарык коріп, 4-уі халықаралық конференция материалдарында баяндалды. Атап айтқанда "Орта Азия - тіл мен мәдениеттің достық ошағьГ', "Түркі тілдерінің компыотерлік қоры" атты халықаралык конференциялар (Шымкснт, 1995 ж.); Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған "Руханият мәселелері жонс діннің қазіргі қоғамдағы орньГ' агты ғылыми-практикалық конференция (Шымкент, 2001 ж.); ф.ғ.д., профессор М. Оразонтың 60 жылдығына арналған 'Түркітаным жоне қоғамдық пәндер" атгы халықаралық ғылыми-теориялық конфсренция (Шымкент, 2002 ж.). Диссертация тақырыбы бойынша 1 жиілік сөздік, 2 оқу-әдістемелік қүрал жарияланды. Зерттеу материалы рстіндс 50 жылдардағы БСО мәтіндсрі алынды. Алынған нәтижелср 1970-2000 жылдардағы БСО мәтіндсрі 7 мен Б| мотіндеріне жүргізілгсн лингвостатистикалық зерттсу қорытындыларымен салыстырылып, әрбір 20 жыл аралыгындагы лексика-грамматикалық ерекшеліктер айқындалды. Зерттеу нысанасы 50 жыддардагы ЬСО мәтіндсрінің лексикасы мен морфологиясының лингвостатистикалық ерекшеліктері болып табылады. Зерттеу барысында лингвостатистикалық жәнс мотінгс лексика-грамматикалық талдау жасау, дәстүрлі салыстырмалы—сипаттама, эксперименттік әдістер қолданылды. жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|