Дипломдық ЖҰмыс 5B030100 «Құқықтану»
жүктеу/скачать 70.49 Kb.
|
1 2
Жалғасбеков Б.Б БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР- Бұл бет үшін навигация:
- ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАПСЫРМАСЫ
|
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Еуразия гуманитарлық институты ЖАЛҒАСБЕКОВ Б.Б Тақырыбы: «Бағалы қағаздардың түсінігі және түрлері» ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС 5B030100 - «Құқықтану» бағдарламасы Нұр-Сұлтан 2022 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Еуразия гуманитарлық институты «Қорғауға жіберілген» «29» сәуір 2022 ж. Кафедра меңгерушісі: __________Ыдырысов Қ.З ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС «Бағалы қағаздардың түсінігі және түрлері» тақырыбына 5B030100 - «Құқықтану» бағдарламасы Орындаған: Жалгасбеков Б.Б Ғылыми жетекші: Абдилов К.С PhD, доцент Нұр-Сұлтан 2022 ЕУРАЗИЯ ГУМАНИТАРЛЫҚ ИНСТИТУТЫ Заң пәндер кафедрасы «Бекітемін» 5B030100 - «Құқықтану» мамандығы Кафедра меңгерішісі з.ғ.к., профессор Ыдырысов Қ.З ____________ «1» қазан 2021 ж. ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСТЫҢ ТАПСЫРМАСЫ Студент Жалғасбеков Бақұлан Бисембайұлы 1. Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Бағалы қағаздардың түсінігі және түрлері», институт бойынша «27» қазан 2021 ж. № 629 бұйырығымен бекітілген. 2. Студенттің жұмысты тапсыру мерзімі: 1 бөлім 23 желтоқсан 2021 ж. 2 бөлім 2 ақпан 2022 ж. 3 бөлім және қорытыңды 3 наурыз 2022 ж. 3. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі: 16 наурыз 2022 ж. 4. Жұмысқа арналған бастапқы деректер: ҚР Азаматтық кодексі, нормативтік құқықтық актілер, арнайы әдебиет. 5. Студенттің әзірлеп жатқан сұрақтары немесе дипломдық жұмыстың қысқаша мазмұны: 1) Бағалы қағаздардың түсінігі. 2) Бағалы қағаздардың түрлері. 3) Бағалы қағаздар нарығы. 6. Ұсынылған әдебиеттер тізімі: 1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім), 1994 жылы 27 желтоқсанда Жоғарғы кеңеспен қабылданған. 2. Көшенова Б. А. Бағалы қағаздар нарығы Тапсырманы берілу күні «7» қазан 2021 ж. Ғылыми жетекшісі PhD, доцент Абдилов К.С. Тапсырманы орындауға алған студент Жалғасбеков Б.Б. МАЗМҰНЫ КІРІСПЕ…………………….………………………………………………………...4 1. БАҒАЛЫ ҚЫҒАЗДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ………………………………………….6 2. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ…………………………………………...8 2.1. Акциялар…………………………………………………………………………9 2.2. Облигациялар…………………………………………………………………...12 2.3. Вексельдер……………………………………………………………………...16 2.4. Чектер…………………………………………………………………………...20 2.5. Банк сертификаты……………………………………………………………...23 2.6. Опциондар………………………………………………………………………25 2.7. Варранттар……………………………………………………………………...27 2.8. Коносаменттер …………………………………………………………………30 2.9. Фьючерстік келісімшарттар…………………………………………………...34 3. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ……………………………………………….38 ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………………………47 ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ………………..……………………………………..50 3
Қазіргі уақытта нарықтық экономика бағалы қағаздардың дамыған айналымынсыз және оны қамтамасыз ететін құрал – бағалы қағаздарсыз өмір сүре алмайтынын дәлелді негіздеуге қазірдің өзінде айтуға болады. Бұл жұмыс «бағалы қағаздар» түсінігін ашуға және қазақстандық қор нарығында айналыстағы бағалы қағаздардың негізгі түрлерін қарастыруға арналған жұмыс. Бағалы қағаздардың пайда болу тарихы ежелгі дәуірден бастау алады. Акциялар ежелгі заманнан келе жатқаны белгілі болды. Ежелгі Римде бағалы қағаздардың алыс прототипі пайда болды деп атауға болатын алғашқы құжаттар пайда болды. Шыныменде, олар сауда-саттық саласында емес, былайша айтқанда, «құл» капиталы саласында пайда болады. Әдетте, бұл бір құл иесінің екіншісіне - құлдың иесіне немесе құлдар тобына бірінші кезекте жұмыс істеу үшін, ең алдымен, ауылшаруашылық латифундиясы бойынша берілген қолхат болды. Бұл қолхат құлдар берілген құл иесінің осы құлдарды пайдалануға берген адамға олардың көмегімен өндірілген өнімнің белгілі бір бөлігін заттай немесе ақшалай бөлу міндетіне кепілдік берді. Бұл үлесті барлық өндірілген өнімге пайызбен де, заттай немесе ақшалай түсімдердің белгілі бір белгіленген көлемі ретінде де көрсетуге болады. Әлеуметтік капитал 18 ғасырда Англияда заманауи түрге ие болады. Қазіргі мағынадағы алғашқы акционерлік қоғамдар Британдық Ост-Индия және Батыс Үндістан компаниялары болып табылады. Олардың өздерінің эмиссия проспектілері, акционерлер кеңестері мен директорлар кеңестері бар болған. Қатысушылар жиналысын өткізудің қажетті мерзімділігі әзірленіп отырған. Бірақ ең бастысы, бұл компанияларда іс-әрекеттің өзі оның иесінің салымын, оның компанияны басқаруға қатысу дәрежесін белгілейтін және оның салымы арасындағы сәйкестік принципін белгілейтін қатаң белгіленген қағаз үлгісі ретінде көрінеді және оған тиесілі дивидендтің мөлшері де көрсетілген. 19 ғасырдың 60-жылдарында Германияда әмбебап инвестициялық банктер пайда болды, олар ең алдымен ауыр өнеркәсіп мүддесі үшін бағалы қағаздармен делдалдық операциялардың барлық кешенін өз қолдарына алды. Дәстүрлі емес капитал көздерін дамыта отырып және тұтастай дерлік өндірістерді құра отырып, олар АҚШ, Германия, Швеция сияқты елдерді индустрияландыруда көрнекті рөл атқарды. 4 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі бағалы қағаздардың келесі анықтамасын береді: бағалы қағаз-мүліктік құқықты куәландыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің жиынтығы. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің бағалы қағаздарына мыналар жатады: акциялар, мемлекеттік облигациялар, облигациялар, вексельдер, чектер, депозиттік және жинақ сертификаттары, ұсынушыға арналған банктік жинақ кітапшалары, коносамент, жекешелендіру бағалы қағаздары және бағалы қағаздар туралы заңдармен жіктелген басқа да құжаттар. Бағалы қағаздардың санына олардың құқықтарын білдіретін ресурстарға сәйкес келетін әртүрлі үлгідегі құжаттар кіреді. Бағалы қағаздардың экономикалық мәнін ашу үшін қосымша сапаларды қарастыру қажет, онсыз құжат бағалы қағаз мәртебесін талап ете алмайды. Біріншіден, бағалы қағаздар – бұл құжат иесінің несиесінің оны берген тұлғаға қатынасы ретінде меншік құқығы немесе мүліктік құқық түріндегі мүліктік құқықты куәландыратын ақшалай құжаттар. Екіншіден, бағалы қағаздар қаражатты инвестициялауды куәландыратын құжат ретінде әрекет етеді. Олар инвестицияның ең жоғары нысаны ретінде үлкен рөл атқарады, ақшалай табыс болмаған жағдайда да ол қандай да бір артықшылықтар, жеңілдіктер немесе басқа да материалдық игіліктер түрінде бар. Үшіншіден, бағалы қағаздар – бұл нақты активтерге (акциялар, чектер және т.б.) және бағалы қағаздардың өзіне қойылатын талаптарды көрсететін құжаттар. Төртіншіден, бағалы қағаздардың экономикалық мәнін түсінудің маңызды сәті олардың табыс әкелетіндігі болып табылады. Бұл олардың иесіне капитал етеді. Алайда мұндай капиталдың нақты капиталдан айырмашылығы бар: ол өндіріс процесінде қызмет етпейді. 5
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮСІНІГІ Бағалы қағаздар - мүлікті иемденуге құқық беретін ақшалы құжат немесе қарыз беруші мен қарыз алушының арасындағы қарыз міндеттемесі туралы құжат деп санауға болады. Бағалы қағаз толтырылуы мен жазылуы жөнінен екі түрлі болады. Біріншіден, заң жүзінде бекітілген жеке құжат болып келеді, екіншіден, есепшотқа жазу түрінде болу мүмкін. Егерде бағалы қағазды басқа адамға беретін болсақ, заң жүзінде бекітіп сертификат арқылы беріледі. Сертификат - бұл кез келген тұлғаға иемдену құқығын беретін құжат. Бағалы қағаздар екі түрлі болып шығарылады: Нарықтық шығарылуы. Нарықтан тыс шығарылуы. Нарықтан тыс бағалы қағаздар - әлеуметтік қатынастарды реттеудің негізінде пайда болған ерекше түрі болып саналады. Оларға мыналар жатады: Жинақ облигациялары. Зейнетақы қорларының облигациялары. Депозиттік облигациялар және т.б. Бұл бағалы қағаздарды заң бойынша иемденуші - заңды немесе жеке тұлғалар, оларды басқа иемденушіге беруге құқығы жоқ. Бірақ бұл бағалы қағаздар нарықта еркін айналымға түсе алмайды. Егерде бағалы қағаздар айналысқа түсетін болса, оларды нарықтық бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздарды шығарып, оларды орналастырушыны эмитент деп атайды. Эмитент дегеніміз - мемлекет, мемлекеттік кәсіпорындар, ұйымдар, акционерлік қоғам, жеке кәсіпорындар, мемлекеттің резиденттері еместер. Қазіргі әлемдік стандарттарға сәйкес эмитенттер коммерциялық құрылымдар және мемлекеттік органдар болып саналады. Олар бағалы қағаздарды шығару және орналыстыру үшін өздері шешім қабылдай береді. Эмитенттер бағалы қағаздарды шығару барысында, белгілі мәліметтерді көрсетуі шарт: Шығарылу мөлшерін көрсету. Эмиссия проспектісін дайындау және ақпарат құралдарындай жариялау. Шығарылымды тіркеу. Бағалы қағаздарды толтыратын бланкісін дайындау. 6 Бағалы қағаздарды шыққаны туралы хабарландыруды жариялау. Бағалы қағаздардардың мөлшері кез келген мекеменің жарғылық капиталының мөлшеріне сәйкес шығарылып отырады. Бағалы қағаздар Қазақстан Республикасының Заңдары негізінде реттеледі. Бұл негізінен “Акционерлік қоғамдар туралы” және “Бағалы қағаздар нарығы туралы” заңдар. Бағалы қағаздар туралы әңгімен қозғағанда “эмиссия” деген сөзді көп қолданамыз. Мысалы үшін бағалы сөздің эмиссиясы деген сөзді көп пайдаланамыз. Бағалы сөздің эмиссиясы дегеніміз эмитенттің бағалы қағаздарды орналастыру әрекетің айтамыз. “Бағалы қағаздар нарығы туралы” заңға сәйкес, эмиссия процедурасы бірнеше процедурадан тұрады. 1. Эмитент бағалы қағаздарды шығару туралы шешім қабылдайды. 2. Өкілетті органдарда бағалы қағаздар эмиссиясын тіркейді. 3. Инвесторлар арасында эмиссия туралы жазылған мәліметтерді ашып айтып береді. 4. Эмиссиялық бағалы қағаздарды, эмитент шығарып, оны орналастыруымен айналасады. 5. Эмитент осы жүргізілген жұмыстары туралы, қорытыңды есеп беруге міндетті. Эмитент бағалы қағаздарды орналастып болғаннан кейін, отыз күнде өкілеттік органдарға өз жұмысын қорытындысы бойынша есеп береді, ондай болмаған жағдайда эмиссия жүргізілмеген деп есептеленеді. Эмитент бағалы қағаздарды алғаш иемденушілерге бірдей бағада сатуға міндетті болады. Бағалы қағаздардың эмиссиясын мемлекеттік органдар тікелей бақылап отырады. Эмитенттің бағалы қағаздарды шығару туралы шешімі міндетті түрде тіркеуден өткізіледі. Мемлекеттік тіркеу дегеніміз бағалы қағаздарға ұлттық бірыңғай нөмір беру деген сөз боп саналады. Қазақстанда мемлекеттік тіркеуде Орталық депозитарий жүргізеді. Бағалы қағаздарды тіркеушіні регистратор деп атайды, ал тізімді реестор деп атайды. Бағалы қағаздардың бірнеше түрлері бар. Олар акциялар, облигациялар, вексельдер, чектер, опциондар, варранттар, коноссаменттер және басқада түрлерде көрінетін капитал деп атаған. Бағалы қағаздарды капитал (жалған) деп атайды, себебі өңдірілген тауар табыс көзі болып табылады. Сондықтан, бағалы қағаздардың пайда болуы, өңдірістік капиталмен тікелей байланыста болады. 7 Екіншіден, бағалы қағаздарды капитал деп атайтын себебіміз, оларды сатуға болады. Жалған капиталдың бағасы өседі, егерде капиталға сұраныс оның ұсынысынан жоғары болса. Жалған капиталдың пайда болуын Карл Маркс капитализация деп атаған. Жалған капиталдың мөлшері, одан түсетін табысқа байланысты болады. Ол табыс дивиденд немесе процент түрінде түседі. Қазақстанда Азаматтық Кодекстің нормаларына сәйкес Президент бағалы қағаздар нарығын дамыту үшін бірнеше жарлықтар шығарды Бірінші “Қазақстан Респубуликасының Банкі туралы”. Екінші “Лицензиялау туралы”. Үшінші “Бағалы қағаздар және қор биржасы туралы”. Бағалы қағаздар шығарылым нысаны бойынша бірнеше түрге бөлінеді: 1. Құжатты және құжатсыз 2. Эмиссиялы және эмиссиялық емес 3. Атаулы, ұсынбалы және ордерлік бағалы қағаздар болып бөлінеді Құжатты бағалы қағаздар арнайы құжатпен бекітіліп шығарылған қағаздар. Олардың мазмұнын тікелей оқып түсінуге болады. Ал, құжатсыз бағалы қағаздар – олар элкетрондық жазба түрінде шығарылатын бағалы қағаздар. Эмиссиялық бағалы қағаздар – ол бір рет шығарылатын және айналымда болатын, белгісі мен реквизиті бар бағалы қағаздар болып саналады. Атаулы бағалы қағаз – ол куәландырылған, белгілі бір тұлғаға тиісті бағалы қағаз. Ұсынбалы бағалы қағаз – ол куәландырылған және ұсынушыға тиісті бағалы қағаз. Ордерлік бағалы қағаз – ол белгілі бір тұлға құқықтарын куәландыратын, ал осы құқықтар заң бойынша белгілі бір тәртіппен берілген жағдайда, басқа тұлғаға тиесілігін растайтын бағалы қағаз. 2. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ Экономикалық табиғаты бойынша бағалы қағаздардың негізгі түрлері: Акциялар – белгілі бір адамның үлесін және меншігін куәландыратын бағалы қағаз. Бұл белгілі бір адамға (иемденуші) мекеменің капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне меншік құқын растайтын құжат. 8
Вексельдер – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем міндетемесі болып саналатын бағалы қағазды айтамыз. Чектер – заңды түрде қабылданған ақшалы құжат болып саналады. Банктік сертификаттар – әлемдік тәжірибеде коммерциялық банктердің қосымшалай ақша ресурстарын тарту мақсатында эмиссияланатын құнды қағаздың түрі болып саналады. Опциондар – шартқа енгізілген мерзімді көрсететін құнды қағаз болып саналады. Варанттар – тауардың сақтауға қабылданғаны туралы тауар қоймаларын беретін куәлік немесе сатушының кепілдігі болып саналады. Коносамент – бұл сыртқы саудада қолданылатын және оны жеткізгеннен кейін тасымалдаушы жүк иесіне беретін және жүкке меншік құқығын куәландыратын ресми құжат. Фьючерстік келісімшарттар – биржада жасалатын базалық активті сату-сатып алу шарты. 2.1 Акциялар Акция дегеніміз – белгілі бір адамның үлесін және меншігін куәландыратын бағалы қағаз. Бұл белгілі бір адамға (иемденуші) мекеменің капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне меншік құқын растайтын құжат. Акция ұзақ мерзімге беріледі, бірақ акцияның иесі сан рет өзгеру мүмкін. Акцияда жазылған сома оның көрсетілген құны деп аталады немесе оны номинал деп те атайды. Акцияның нақты бағасын тек қана нарық айқындап бере алады, яғни ол дегеніміз акцияның бағасы өзгеріп отырады деген сөз. Нарықтағы акцияның сатып алу – сату бағасын акцияның бағамы (курсы) деп атайды. Акционер акцияны шығарған мекемеге қайтаруға ешқандай құқығы жоқ, 9 тек қана оны сатуға құқығы бар. Акцияны шығаруға төмендегідей жағдай әсер етеді: 1. Егерде акционерлік қоғам құратын болсақ (меншікті акцияландыратын болсақ). 2. Бар компанияны акционерлік қоғам ретінде қайта құратын болсақ. 3. Компанияның жарғылық капиталын көбейтетін болсақ. жүктеу/скачать 70.49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2