Құқықтық-ұйымдастыру және нормативтік-техникалық құжаттарды талдау

1930 ж. бастап осы уақытқа дейін эмпериялық негіздегі нормативтер қолданылып, олар өз тиімділігін беріп тұрған, алайда түпкілікті мәселені толықтай шешуге мүмкіншілік болмаған.[6].

1926 жылдан бері Совет үкіметінің өрттен қорғау күзетінде өртсөндіргіш автокөліктер болған, олардың қамту радиусы 2,5 қашықтыққа ұзартылған (бұл жағдайда өртсөндіргіш көліктің оқиға орнына келу уақыты нормативтер бойынша көліктің орташа жылдамдығын 30 км/сағ есепке алған). Алайда, 1930 ж. РСФСР ВСНХ Совет Үкіметінің НКВД және НКПС бірлесіп ат арбалармен қамтылған қалалық өрт сөндіру құрамдарының аумақтық шығу радиусын 1,5 км бекітіп және өртсөндіргіш автокөліктерімен қамтылған құрамдарының радиусы 3 км ұзартылған. Кейінгі 3 км норматив қалалық өрт сөндіру деполарында осы уақытқа дейін бірегей көрсеткіш болып 75 жылдан астам сақталып келеді.

1950 жылдардың басында осы нормативке өрт сөндіргіш машинарға қатысты тағы бір норматив қосылды. Алайда тәжірибеде осы екі нормативтер қолданылмаған, атап айтқанда, көпшілік жағдайларда қамту радиусын сақтауға мүмкіншілік болмаған (бернеше себептерге байланысты), ал өртсөндіргіш автокөліктердің сандары туралы нормативі қалаларда көпшілікте көбейтілген.

Алайда, осы бағытта жергілікті атқару органдары тарапынан тиісті нәтижелер байқалмайды. Аталған жағдайда заңқұрастырушыға, жергілікті атқару органдарының функцияларына, өрт сөндіру қызметтері жоқ ауылдық мекен-жайлардың өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақстында, өрт сөндіру бекеттерін құруды жүктеу қажет.[6].

2. 
   Техникалық регламеттер.
   

Өртке қарсы қызметінің бөлімшелерінің қала және елд-мекендерді орналасуы келесі негіздерден бекітіледі, мысалы қалада алғашқы өрт сөндіру бөлімшенің оқиға жеріне жету уақыты 10 минуттан аспау қажет, ал елд-мекенде ол – 20 минуттан аспау қажет. Аталғанда, елді-мекенде жедел іс-қимылының нормативтік уақыты (20 минут) бір жағынан елді-мекеннен өрт сөндіру бөлімшенің орналасу алысытығын есепке алынады, ал екінші жағынан объектілердің өртке қауіптігін есепке алмайды, осы жағдай ауылдық мекен-жайларда оншақты жылдан астам (ағаштан, қамыстан) салынған және тез өртену ескі баспана орналасуы, осымен қатар, жаңғыш заттар орналасуы мүмкін. Аталған факторлар өрттен келген залал мөлшеріне түбінде әсер етеді.

Қалалар мен елді-мекендерде өрт сөндіру деполардың және өртсөндіргіш автокөліктердің саны, Қазақстан Республикасының аймағында қолдануға рұқсат берілген, құрылыс нормалардың талаптарына сай бекітіледі.

Өнеркәсіптік мекеменің аймағында объектілік өрт сөндіру қызметінің бөлімшесінің орналасуы, объектінің қорғалуы және өрт сөндіру бөлімшенің өртті сөндіруге шығу мақсаты бойынша есептеледі.

Объектілерді өрттен қорғау бағытталған өрт сөндіру депоның қамту радиусы «Объектілерді қорғауға арналған өртсөндіргіш техникасының талаптары» ҚР-ның Техникалық Регламенттің талаптары бойынша бекітіледі.[4].

Объектілік өртке қарсы қызметінің бөлімшесінің жеке құрамы және өрт сөндіргіш автокөліктердің саны өнеркәсіптік мекеменің әкімшілігімен өртке қарсы қызметінің саласының өкілетті органымен келісіліп, Қазақстан Республикасының заңнамаларына сай, бекітіледі.

Аталмыш Техникалық Регламетінің 16 және 17 тармақтарына сай, [4].

келесі бекітілген:

16). Өртке қарсы қызметінің бөлімшелерінің қала және елді-мекендер аймағында орналасуы, өрт сөндіру автокөліктерінің және бөлімшелерінің жеке құрамының саны «Өрт қауіпсіздігінің талаптары» Техникалық Регламенттің талаптары бойынша бекітіледі.

17). Объектінің өрт сөндіру қызметі өрт сөндіру машиналарымен келесі жағдайларда қамтылу қажет:

1). объектінің (өнеркәсіптік мекемелері категориясына жататын) жергілікті мемелекеттік өртке қарсы бөлімшесінен орналасу жерінен ең алыс орналасқан, құрылысқа дейін, объектінің құрылыстарының жалпы қолданыстағы жолдардың бойындағы немесе оларға жету ара қашықтығы:

2 км астам – ол атылу-өртену және өрт қауіпті А, Б жәнен В1-В4 категорияға жататын, құрылыстануы 50% астам ауданы бар өнеркәсіп орындарының болуы;

4 км астам - ол атылу-өртену және өрт қауіпті А, Б жәнен В1-В4 категорияға жататын, құрылыстануы 50% дейін ауданы бар өнеркәсіп орындарының болуы, осымен қатар, Г және Д категориясына жататын өнеркәсіптік мекемелері;

Жалпы ауданына қарағанда өнеркәсіптік мекеменің орналасу ауданында өртке қарсы ІІІ, ІІІб, IV, IVа және V деңгейіндегі ауданы 50% астам құрылыстар мен ғимараттары орналасқанда, өрттік деполарының қамтамасыз ету радиусын 40% азайту қажет.

2). объектінің (өнеркәсіптік мекемелері категориясына жатпайтын) жергілікті мемелекеттік өртке қарсы бөлімшесінен орналасу жерінен ең алыс орналасқан, құрылысқа дейін, объектінің құрылыстарының жалпы қолданыстағы жолдардың бойындағы немесе оларға жету ара қашықтығы:

2 км асатын – биіктігі 100 м аспайтын ғимараттары бар;

1 км асатын – биіктігі 100 м дейін және одан биік ғимараттары бар;

3). жергілікті МӨҚҚ бөлімшесінің қолданысында, биік деңгейден өрт сөндіруге және адамадарды құтқаруға өртті сөндіруге арналаған қажетті су көлемін қамтитын арнайы өрт сөндіргіш автокөліктердің болмауы.

Өртті сөндіруге қажет су көлемін талап ететін өртсөндіргіш автокөліктердін санын анықтайтын есептеу Методы аталмыш техникалық Регламетінің 3 Қосымшамасында көрсетілген.

«Өрт қауіпсіздігі жалпы талаптары» Техникалық Регламентті (осыдан әрі-қарай Регламент) қабылдауы, объектінің өрт қауіпсіздігі деңгейін бағалауға көзқарасты өзгертіп және өрт қауіпсіздігін бақылауды жүргізу методттарын қолдануға мүмкіншілік береді. Оның ішінде регламент бізге өрт тәукелі туралы ұғымды береді.

Өрт тәуекелі – өрт қауіпсіздігінің мүмкіншілігі мен оның адамдарға және бағалы материалдық заттарға қатысты нәтижелері санды мінездемесі. Регламент өрт тәуекелді - жеке және әлеуметтік түрлеріне бөледі.

Жеке өрт тәукелі (өрт алған жағдайда адам ажалы тәуекелі) – өрттің қауіпінің әсерінен адам ажалы орын алу мүмкін жағдайдың санды мінездемесі.

Әлеуметтік өрт тәуекелі (өрт орын алған жағдайда бір топ адам ажалы орын алуы тәуекелі) – өрттің қауіпінің әсерінен он немесе оннан астам адам ажалы орын алу мүмкін жағдайдың санды мінездемесі.

Аталған ұғымдардан көрсетілгендей, барлық өрт тәуекелдері объектілердің өртке қауіпті жағдайының санды бағасына негізделген.

Регламентпен алғашқы рет нормативтік түрде өрт қауіпсіздігін қамтамасыз етуін келесі шарттар бекітілген:

1). Регламетпен, осымен қатар, Қазақстан Республикасының өрт қауіпсіздігін мәселелерін реттейтін басқа да нормативтік-құқықтық актілері және нормативтік құжаттарымен бекітілген өрт қауіпсіздігінің талаптарын толық сақтау;

2). Өрт тәуекелі ықтимал мағыналарынан аспайтын жағдайларды, ол жағдайлар келесі 3.2 Кестесінде нормативтік түрде бекітілген әр-түрлі объектілерінің өрт тәуекелдердің критериялық мағыналары есептелген, түпкілікті сақтау.

3.2 Кестесі – объектілердің функционалдық бағытына байланысты тәуекелдердің типтері мен есептік көрсеткіштері.

Тәуекелдің типтері	Объектінің функционалдық бағыты
	Қоғамдық ғимараттар	Өнеркәсіптік ғимараттар	Өнеркәсіптік объектілерінің селитебтік аймақтары
Жеке	10-6 жылына	10-6/10-1 * жылына	10-8 жылына
Социальды			10-7 жылына
Ескертпе: * - технологиялық процестердің жүруінің айрықшылытарына байланысты, жеке өрт тәуекелінің мағыналарын жылына 10-4 дейін көбейтуге жол беріледі, осымен қатар, өрт жағдайларда жеке құрамды және жұмыскерлерді әлеуметтік қорғау мақсатында, олардың жоғары тәуекел жағдайларда жұмыс атқаруын байланысты, тиісті өтем шараларды қолдану қажет.

Аталмышқа сай, өртке қарсы қорғауға және өрт қауіпіне сай, осымен қатар, өрттің орын алуы мен мүмкін уақыттарына және техника-экономикалық негіздеменінің сәйкестіктерін және өртке қарсы шараларының шығындары мен залал көлемінің сәйкестіктерінің, есептелген сценарийлерді басшылық етіп, тиісті құралдар мен жабдықтарды қолдану қажет.

Аталған есептерді орындау үшін, ғимараттар мен құрылымдарда өртке қарсы қауіпсіздікті қамтамасыз ететін, арнайы мамандардың ұсыныстары мен арнайы әдістемеліктер қолданылу қажет.

Өрт қауіпсіздігі өртті алдын алу және өрттен қорғау жүйелерімен, осымен қатар, ұйымдастыру-техникалық іс-шараларды іске асыру барысында қамтамасыз етіледі.

Өрт қауіпсіздігі жүйелері, адамдардың өрт қауіпсіздігі мен материалдық құндылықтарды қорғау, осымен қоса, материалдық құндылықтардың экономикалық критерияларының тиімділігінің жүйесімен, атап айтқанда, объектілерді жүргізуінің барлық сатыларындағы (ғылыми зерттеу, жобалау, құрылыс, қолдану) деңгейімен мінезделінеді.

Сондықтан, қауіпсіздіктің негізгі шешуші шарасы объектінің өртке қарсы жағдайын бағалауында болып тұр:

Р_(фак) ≤ Р_(доп),

онда, Р_(фак) – өрт тәуекелінің негізгі есептік көрсеткіші,

Р_(доп) – өрт тәуекелінің жоғары мүмкін көрсеткіші.

3.2 кестеде көрсетілгендей, өрт тәуекелдердің мүмкін жоғары көрсеткіштері анық болғанда, объектінің өртке қарсы деңгейін анықтау мақсаты өрт тәуекелдердің көрсеткіштерін нақты анықтауға әкеп соқтырады.

4. 
   Алматы облысы бойынша 2011-2014 жылдары аралығында
   

өрт жағдайы

Ресми мәліметтерге сай 2011-2014 жылдар аралығында облыс бойынша 6041 өрт орын алған (2011 ж. – 1310, 2012 ж. – 1683, 2013 ж.- 1546, 2014 ж. – 1502), немесе Қазақстан Республикасы бойынша жалпы орын алған өрттер ішінде 10% құрайды, осы өрттер нәтижесіне барлығы 210 адам қайтыс болған (2011 ж. – 52, 2012 ж. -72, 2013 ж. -48, 2014 ж. - 38), немесе 11,2 % Қазақстан Республикасы бойынша өрттерде қайтыс болған адамдардын жалпы саңынан алғанда, оның ішінде, балалар – 22 (2011 ж. – 4, 2012 ж. – 9, 2013 ж. – 8, 2014 ж. - 1), жарақат алғандары 310 адам (2011 ж. – 68, 2012 ж. – 86, 2013 ж.- 94, 2014 ж.- 62) немесе 13% Қазақстан Республикасы бойынша жалпы өрттерде жарақаттанғандар саңына қарағанда. Жалпы өрттерден келген залал мөлшері 2 млдр.450 млн. теңге (2011 ж. – 367 млн.355 мың., 2012 ж. – 970 млн. 937 мың, 2013 ж. – 931 млн. 901 мың, 2014 ж. – 180 млн. 055 мың) немесе 13% Қазақстан Республикасы бойынша жалпы өрттерден келген залал мөлшеріне қарағанда.[7].

Қазақстан Республика бойынша жалпы болған өрттердің санымен салыстырғандағы облыстағы өрттер саны

8,6%

10%

11%

9,9%


Қазақстан Республикасы бойынша салыстырғанда өрттен қайтыс болғандар мен жарақаттанғандардың облыс бойынша көрсеткіштері

Қазақстан Республикасы жалпы көрсеткіштерімен салыстырғандағы материалдық залал көлемі (млн. тенге)


Облыс бойынша өрттен келген залалдың негізгі көрсеткіштері

(2011-2014 ж.ж.)

Ең көп өрт орын алған ауданы ол Қарасай ауданы, онда (832 өрт – 13,7% немесе жалпы 2011-2014 ж.ж.аралығында) болған өрттердің жалпы саңын алғанда, одан кейін Еңбекшіқазақ ауданы – 789 өрт немесе 13%, өрттер орын алған ең төмен аймақтары – Ақсу ауданы (92), Балқаш ауданы (109) және Текелі қаласында (118) болған.

Аудан	Өрттер саны					Халық саны
	2011	2012	2013	2014	Барлығы
Балқаш	20	31	36	22	109	30709
Жамбыл	80	82	80	108	350	143126
Іле	143	200	148	152	643	196790
Қарасай	167	212	222	231	832	289255
Райымбек	35	44	38	37	154	79776
Талғар	142	168	197	192	699	189144
Ұйғыр	29	48	62	37	176	62699
Еңбекшіқазақ	201	235	186	167	789	283265
Қапшағай қ-сы	49	66	66	55	236	57531
Талдықорған қ.	122	174	147	136	579	158940
Текелі қ.	32	29	30	27	118	30790
Ақсу	30	22	17	23	92	40600
Алакөл	37	66	53	46	202	70326
Қаратал	29	46	29	35	139	47997
Көксу	21	34	39	32	126	40045
Кербұлақ	29	43	42	25	139	49687
Панфилов	63	67	84	95	309	121955
Сарқанд	43	65	26	38	172	40373
Ескелді	38	51	44	44	177	49554
Барлығы облыс бойынша	1310	1683	1546	1502	6041	1982562