Дипломдық жұмыста «Регион Нефтепродукт»

30 
Басқа ұзақ мерзімді 
міндеттемелер 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Ұзақ мерзімді 
резервтер 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
V. Капитал 
13 346 355 
13 632 720 
78,49% 
81,77
% 
286 365 
2,10% 
Жарғылық капитал 
198 200 
198 200 
1,17% 
1,19% 
0 
0,00% 
Бөлінбеген пайда 
10 076 200 
10 076 200 
59,26% 60,44% 
0 
0,00% 
Резервтер 
120 780 
75 727 
0,71% 
0,45% 
-45 053 
-
59,49% 
Сатып алынған жеке 
меншік үлестік 
құралдар 
2 951 175 
3 282 593 
17,36% 19,69% 
331 418 
10,10% 
Барлығы: 
17 003 525 
16 671 081 
100% 
100% 
-332 444 
-1,99% 
Ескерту - Кестені автор «Регион Нефтепродукт» ЖШС-нің есеп мәліметтері 
бойынша есептеп шығарды 
Кестеде берілген мәліметтерге сүйене келе, кәсіпорынның 2018 жыл 
көрсеткіштері бойынша жыл басынан соңына қарағанда, қысқа мерзімді 
активтері 3,43% яғни, 517 601 теңгеге өскен, ал ұзақ мерзімді активтері 
керісінше 53,65% кеміген. Міндеттемелерге келетін болсақ, қысқа мерзімді 
міндеттемелер 20,37% азайған, бұл айтарлықтай кәсіпорынның қаржылық 
жағдайын жақсартып отыр. Меншікті капитал бойынша жыл басынан соңына 
қарағанда айтарлықтай өзгеріс болмаған себебі, ауытқу мөлшері бар болғаны 
2,1% өзгерген. Яғни, кәсіпорынның табысы жыл басында 10 076 200 теңгені 
құраса, жыл соңында да табыс мөлшері сол мөлшерде қалып отыр және 
жарғылық капитал мөлшеріде де өзгеріссіз.
ЖШС-нің есеп саясаты ХҚЕС қа және Қазақстан Республикасының 
заңнамасына сәйкес реттелінеді. 
Баланс баптарын талдап, анализ жүргізу барысында келесі мақсаттар 
шешіледі: 
⎯ активтердің құрамын, құрлымын және динамикасын қарастыру; 
⎯ кәсіпорынның өндірістік потенциалдық жағдайын қарастыру; 
⎯ міндеттеме баптары бойынша жіктеу; 
⎯ меншікті капиталдың жай күйін анықтау және т.б. осы сияқты бірқатар 
көрсеткіштерге түсініктеме беруге болады. 
2.2 Еңбекақы бойынша есеп айырысудың есебі 
 
2019 жылдың басынан бастап Қазақстанда еңбекақыны есептеу 
алгоритмі айтарлықтай өзгерді. Қазір жалақыны қалай есептеу керектігін 
қарастырайық. 
Реттелетін есептік көрсеткіштердің айтарлықтай өзгергендігінен 
бастайық. Ең төменгі жалақы мөлшері шамамен 1,5 есе өсті және қазіргі 
уақытта 42500 теңгені құрайды (2018 жылы ең төменгі жалақы мөлшері 28 

31 
284 теңгені құрады). 2019 жылға дейінгі ең төменгі көрсеткіш 2525 теңгені 
құрайды. 
Жалақы 25 АЕК-тен (63,125 теңге) аз жұмысшылар үшін жеке табыс 
салығының салық салынатын сомасының 90% -ға төмендеуі қамтамасыз 
етіледі. 
Жалақы төлем көзінен салық салынатын кірістер деп аталады. Бұл 
жұмыс беруші (салық агенті) салықтар мен әлеуметтік төлемдерді 
жалақысынан бюджетке аударады дегенді білдіреді. 
Салықтың бір бөлігі қызметкердің есебінен жалақыдан (еңбек келісім-
шарты бойынша тіркелген) ұсталады. Олар МЗЖ және ЖТС. Жалақы төлеген 
кезде жұмыс беруші бұл салықты шегеріп, бюджетке аударады: 
Нақты жалақы (берілетін) = жалақы - МЗЖ - ЖТС, 
(2) 
Салықтың бір бөлігін жұмыс беруші төлейді. Яғни, жұмыс беруші де 
осы салықтарды төлейді. Таза жалақыға әсер етпейтінсалықтар:ӘА, МӘМС, 
ӘС. 
90% ЖТС = (жалақы - МЗЖ - 1 ЕТЖ) * 0,9 , 
(3) 
- МЗЖ - мөлшерлемесі 10%.Қызметкердің жалақысынан ұсталынады 
("қолына алған" еңбекақыға әсер етеді).2019 жылы 212500 теңге - 50 ЕТЖ-
ан 10% -дан аспауы керек: 
МЗЖ = жалақы * 0.1 , 
(4) 
- ЖТС - мөлшерлемесі 10%.Қызметкердің жалақысынан ұсталынады 
("қолына алған" еңбекақыға әсер етеді).2019 жылы жалақы 25 АЕК-тен асса - 
63125 теңге: 
ЖТС = (жалақы - МЗЖ - 1 ЕТЖ) * 0,1 , 
(5) 
Егер жалақы 25 АЕК-ден аз болса: 
ЖТС = (жалақы - МЗЖ - 1 ЕТЖ - 90% ЖТС) * 0,1 
немесе 
ЖТС = (жалақы - МЗЖ - 1 ЕТЖ) * 0.01 , 
(6) 
- ӘА - ставкасы 3,5%.Жұмыс берушіден ұстап қалады ("қолына алған" 
еңбекақыға әсер етпейді).1 ЕТЖ-дан 3,5% -дан кем емес және 7ЕТЖ-дан 
3,5% -дан аспауы тиіс: 
ӘА = (жалақы - МЗЖ) * 0.035 , 
(7) 

32 
- МӘМС - мөлшерлемесі 1,5%.Жұмыс берушіден ұсталынып қалады 
("қолына алған" еңбекақыға әсер етпейді). 10 ЕТЖ-дан 1,5% -дан аспауы 
тиіс. Жалақы 25 АЕК-ден асса: 
МӘМС = жалақы * 0.015 , 
(8) 
Жалақы 25 АЕК-ден аз болса: 
МӘМС = (жалақы - ЖТС) * 0.015 
(9) 
- ӘС - заңды тұлғалар үшін - 9,5%. ЖК қызметкерлерінен 1 АЕК (ЖК-ны 
қоспағанда жеңілдетілген негізде - қызметкерлер жалақысынан ӘС 
төлемейді).Жұмыс берушіден ұстап қалынады ("қолына алған"еңбекақыға 
әсер етпейді).
Заңды тұлғалар үшін формула: 
Қызметкердің жалақысы 25 АЕК-тен асса: 
ӘС = (жалақы - МЗЖ) * 0,95 - ӘА 
(10) 
Қызметкердің жалақысы 25 АЕК-тен аз болса төленетін: 
ӘС = (жалақы - МЗЖ - ЖТС) * 0,95 - ӘА 
(11) 
Жеке кәсіпкерлер үшін формула: 
Төленетін ӘС = 1 АЕК - ӘА 
(12) 
Жалақыдан ұсталынатын барлық салықтар мен әлеуметтік төлемдер 
жалақы төлеуден кейінгі айдың 25-нен кешіктірілмей төленеді. 
Мысалы, жұмыс беруші қаңтарда (1-ші ай) қызметкерлерге еңбекақы 
төледі. Сәйкесінше салықты 25 ақпанға дейін ( яғни 2-ші айдың 25-і) төлеу 
қажет. 
Төленген салықтар туралы есеп (ӘА, МЗЖ және МӘМС қоса алғанда) 
200 - формасында (Салық төлеушіні сәйкестендіру және ӘС бойынша 
декларация) көрсетіледі. 200 - нысаны тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі 
екінші айдың 15 күнінен кешіктірмей беріледі. 
Мысалы, 1 тоқсан бойынша есеп беру (қаңтар - наурыз - 1-3 ай) 15 
мамырдан кешіктірілмей (5 ай) және т.б. Жеңілдетілген төлем бойынша ЖК 
200 - формасын толтырмайды, салық туралы барлық деректер 910 -
формасында көрсетіледі 
Жаңа ережеге сәйкес қызметкердің жалақысын есептеуге тырысамыз: 
Қызметкердің жалақысы 100 000 теңге 
- Міндетті зейнетақы жарналарын есептеу:
жалақының 10% -ы - 10 000 теңге. МЗЖ- сын қызметкерден ұстап қалады. 

33 
- Жеке табыс салығын есептеу:
МЗЖ-сын ұстап қалғаннан кейін қалған соманың 10% 1 ЕТЖ стандартты 
шегеріледі, яғни 10% (100,000 - 10,000) - 42,500 (1 ЕТЖ) = 4,750 теңге 
мөлшерінде. ЖТС-ғын қызметкерден ұстап қалады. 
- Әлеуметтік жарналарды есептеу:
ӘА-ын жұмыс беруші төлейді.МЗЖ ұсталғаннан кейін қалған соманың 
3,5% төленеді, яғни(100,000 - 10,000) * 0,035 = 3,150 теңге 
- Әлеуметтік салықты есептеу:
ӘС-ты жұмыс беруші төлейді. 
МЗЖ-ны ұстап қалғаннан кейін қалған соманың 9,5% -ы, яғни
((100,000 - 10,000) * 0,095) - 3,150 = 5,400 теңге 
- Міндетті медициналық сақтандыруды есептеу: жалақының 1,5 пайызы, 
яғни100,000 * 0,015 = 1,500 теңге. 
Міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру (МӘМС) аударымдарын
жұмыс беруші төлейді. 
Бұл жағдайда қызметкер өз қолында 85 250 теңге алады: 
Қолға алатын еңбекақы = жалақы - МЗЖ - ЖТС = 100,000 - 10,000 - 
4750=85 250 
Жұмыс беруші барлық салықтармен бірге 110 050 теңге төлейді: 
Жалақы + ӘА + ӘС + МӘМС =100,000+3,150 +5,400 + 1,500 
Жұмыстың вахталық әдісі (вахтовый метод работы).
Мысалы:Жұмысшы-ауысымшыға 100 000 теңге көлеміндегі ресми 
жалақы белгіледі. Сағаттық жалақы мөлшері 609,76 теңге (100,000 / 164) 
құрайды, мұнда 164 - 2018 жылы жұмыс уақытының балансы негізінде бес 
күндік жұмыс уақытының орташа айлық саны.
Вахта 15/15 (15 күн - сағаттар, 15 күн - демалыс). Ауысымның кестесі 
8.00-ден 20.00-ге дейін түскі және кешкі асқа жарты сағат үзілісімен, яғни 
күнделікті жұмыс 11 сағатты құрайды (түнгі уақыт жоқ).
Есептік кезең - тоқсан. Жолдың бір күнінде күнделікті тариф мөлшері 4 
878 теңгені құрайды (100,000 / 20,5, мұндағы 20,5 - 2018 жылы жұмыс 
уақытының аптасына жұмыс күндерінің орташа айлық саны). Наурыз 
айындағы жалақыны есептеу үшін, егер сағаттар 2018 жылдың наурыз 
айының 2-ден 16-ға дейін созылған болса, сағат 8-де, соның ішінде наурыз 
айының соңында толық ауысымдық демалыс болып табылады.
Сағатқа дейін және одан серуендеу уақыты - 1 күн. Экипажды айға 
талдау 165 сағат (11 сағат 0,5) жұмыс істеді (мерекеде 11 сағатты қоса 
алғанда). 
Жұмыс уақытының теңгеріміне сәйкес бес күндік жұмыс аптасының 
нормасынан аламыз.
2018 жылы наурыздың нормасы - 144 сағат.
Ауысым қызметкері 165 сағат жұмыс істеді. Бірақ айлық нормадан 21 
сағат бұрынғы уақытта қайта есептелмейді, өйткені есептік кезең тоқсан 
болып табылады, және олар (21 сағат) тоқсанның басқа айларында жұмыс 
уақытында өтелуі мүмкін. Есептік кезең ішінде теңгерімсіз болған жағдайда, 

34 
жұмыс уақытын есептеу уақыты, егер есептік кезеңде жинақталса және 
Еңбек кодексінің 108-бабына сәйкес есептік кезеңнің соңында жұмыс 
уақытын қайта санау уақыттың екінші жартысында төленеді немесе 
демалысты басқа уақытқа беру артық жұмыс уақытының бір сағатына кем 
дегенде бір сағаттық демалыс. Яғни, есеп беру кезеңінде әрбір 8 сағаттық 
өңдеу үшін ауысымдық күзет экипажының тынығуы арасындағы қосымша 
күнмен қамтамасыз етілуі мүмкін. Наурыз айының жалақысы 113 720,08 
теңге:(609,76 × 154 сағ) + (609,76 × 11 сағ 0,5) (жұмыс демалыс кезінде) + 
(4,878 × 2) (сапар уақыты - 2 күн)) 
Бәсекелестік жұмыстарға төлем. 
Мысалы: Басқа кәсіпорында жұмыс істейтін сырттай бухгалтер жұмысқа 
қабылданды. Еңбек шартында жұмыс кестесі, төлем нысаны қарастырылады. 
Мысалы, бухгалтердің толық уақытты бөлімшесі 60 000 теңге, сырттай және 
жарым күндік жұмыс үшін айына жұмыс уақытының жиынтық есебі 
белгіленеді. 2018 жылдың қыркүйегінде бес сағаттан тұратын жұмыс 
аптасында 160 сағаттан 75 сағат жұмыс жасалды. 
Келген бухгалтердің есептелген жалақысы 28125 теңгені құрайды: 
60,000 / 160 сағ × 75 сағ 
Үйде отырып жұмыс жасайтын қызметкерлердің еңбегіне төлем.
Мысалы: Жеке тұлға жарнамалық газетімен жарнама агенті ретінде жұмыс 
істеу үшін еңбек шартын жасасты. Шарттың талаптары: агент сіздің 
телефоныңыз арқылы үйде жұмыс істейді. Жалақы - комиссия негізінде. 
Жаңа жарнама берушілердің пайыздық ставкасы - 14%, тұрақты жарнама 
берушілер үшін - сатудың 10%. Жарнама агенті ай ішінде газетте жарнаманы 
350 000 теңгеге, оның ішінде жаңа жарнама берушілерге 150 000 теңгеге 
сатты. 
Агентінің есептелген жалақы мөлшері 41 000 теңгені құрайды: 
(10%) 200 000 теңгеден + (14%) 150 000 теңгеден = 20 000 + 21 000 
Өндірісте өнімдерді өндіруде болған ақаукезінде еңбекақы төлеу. 
Мысалы: 
Өнімдерді өндіру кезінде түзетілген ақау анықталды. Бұзылғанды түзету 
құны: 
- тұтынылатын материалдардың құны - 10 000 теңге; 
- үстеме шығыстардың үлесі - 5 000 теңге; 
- барлығы - 15 000 теңге. 
Компания басшысының шешімі бойынша кінәлілер жалақысынан 
қызметкердің (келісім бермеген) келісімімен 15 000 теңге көлемінде (ақауды 
түзету сомасы)төленеді.
Еңбекақы төлеу жүйесінде қосымшалардықолдану.
Мысалы:Зиянды заттардың әсерін болдырмау мақсатында жүктілік 
кезеңінде дәрігерлік куәліктің негізінде электролиздік цехтың қызметкері 
техникалық бақылау бөліміне ауыстырылды. Жаңа лауазымға төленетін 
жалақы 45 000 теңгені құрайды, әйел қызметкердің орташа айлық жалақысы 

35 
(іс-шарадан 12 ай бұрын) 57 000 теңгені құрады, оған айына 12 000 теңге (57 
000 - 45 000) ақы төленеді. 
Демалыс және мереке күндерге төлем ақы.
Мысалы: Өндіруші 1 шілдеде (демалыс күні) және 2018 жылдың 6 
шілдесінде (демалыс күнінде) жұмыс істеді, тиісінше 26 және 24 бөлікке 150 
теңгеден өндірілді. Компания демалыстар мен мереке күндерінде жартысын 
төлейді. Мерекеге бару үшін ол бір күн демалуды шешті. 1 және 6 шілдедегі 
жалақы төлеу. 
- 2018 жылғы 1 шілдедегі жалақы 5 850 теңгеге тең болады: 150 теңге × 
26 дана 1.5 
- 2018 жылғы 6 шілдедегі жалақы 3600 теңгеге тең болады: 150 теңге × 
24 дана 
Түнгі ауысым кезіндегі төленетін еңбекақы:Бір ай ішінде қызметкер 
түнгі режимде 30 сағат жұмыс істеді. Сағаттық тариф - 450 теңге. Түнгі 
уақыттағы жұмыс үшін ақы еңбек келісім-шартын жасағанда сағаттық 
жалақының бір жарым есе мөлшерінде белгіленеді. 
Қызметкердің түнгі уақытта сыйақысы 20 250 теңгені құрайды: 30 сағат × 
450 теңге × 1.5 
Экологиялық апатты және радияциялық қауіпті аумақтарда жұмыс 
жасаушылар үшін жалақы: 
Табиғи апат аймағында тұратын және жұмыс істейтін маман 
жалақысының 50% -ы (1,5 коэффициенті), яғни 25 000 теңге көлемінде ресми 
еңбек ақы төленеді. Маманға 75 000 теңге қосылады:50 000 теңге (жалақы) + 
25 000 теңге (қосымша төлем) 
Орташа жалақы = орташа күндік (сағаттық) кіріс ×жұмыс күндерінің 
саны (сағат) 
(13) 
Орташа күндізгі (сағаттық) кіріс = есептеу уақытында есептелген 
жалақы мөлшері - орташа жалақыны есептеу кезінде ескерілмеген төлемдер / 
есеп беру кезеңіндегі жұмыс күндерінің (сағаттардың) саны. 
Мысал:Биллинг кезеңінде қызметкердің жалақысы төрт есе өзгерді: ол 
120,000 теңге, содан кейін 100,000 теңгеге дейін төмендеді, содан кейін 115 
000 теңгеге дейін, сосын 138 000 теңгеге дейін көтерілді. Орташа жалақыны 
есептеу кезінде өсу коэффициенті қалай ескеріледі? 
120,000 теңге жалақы кезеңінде коэффициент қолданылмайды - 
жалақыны қысқарту (115,000 / 120,000). 100,000 теңге жалақы кезеңінде 
коэффициент 1,15 (115,000 / 100,000) құрайды. 115 000 теңге жалақы 
кезеңінде бұл көрсеткіш 1,20 (138,000 / 115,000) құрайды. 
Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақы-ақы 
(больничный лист): 
Қызметкер екі ауру тізімін ұсынды (1-ші науқастар тізімі - 2 сәуірден 13 
сәуірге дейін, екінші ауру тізімі - 17-27 сәуір аралығында). Қызметкердің 

36 
орташа күндік жалақысы 4 500 теңгені құрайды. Компанияда бес күндік 
жұмыс аптасы бар. 
Қызметкерге ақы төлеу қажет болған науқастың демалыс мөлшері 
анықтау: 
- Бірінші науқас тізімге 45 000 теңге (4 500 × 10 жұмыс күні) есептеледі. 
- Екінші ауру тізіміне 40 500 теңге (4 500 × 9 жұмыс күні) есептелді. 
Екі жағдайда да 15 АЕК-дан артық - 36 075 теңге. 
Осылайша, қызметкер айдың ең көп мөлшері 36 075 теңгені құрайтын 
уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша жәрдемақы есептелуі тиіс. 
Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысу 3350 "еңбекақы төлеу бойынша 
қысқа мерзімді берешек"шотында жүргізіледі. Әдетте азаматтық-құқықтық 
сипаттағы (ГПХ) шарттары бойынша қолданылады.3390 "Өзге қысқа 
мерзімді кредиторлық берешек"шоты. 
4-кесте - Еңбекақы төлеуге байланысты операциялар бойынша 
шоттардың корреспонденциясы 
Операция мазмұны 
Дт 
Кт 
Еңбекақыесептелді: 
- негізгіөндірісқызметкерлеріне; 
8110 
3350 
- көмекші өндіріс қызметкерлеріне; 
8310 
3350 
- өндіріске қызмет көрсететін персоналға; 
8410 
3350 
- әкімшілік-басқаруперсоналына; 
7210 
3350 
- қызметкерлергеіскеасыруға; 
7110 
3350 
- есептелгенжалақыалдағыкезеңдердің шығыстарына жатқызылған; 
1620, 
2920 
3350 
- есептелген жалақы аяқталмаған құрылысқа немесе өзге де ұзақ 
мерзімді активтерге жатқызылған; 
2930, 
2940 
3350 
Еңбек ақыдан есептелген және ұсталымдар: 
- Жеке табыс салығы (ЖТС); 
3350 
3120 
10% ЗЕЙНЕТАҚЫ; 
3350 
3220 
(МЗЖ) 
- МӘМС жарналары; 
3350 
3212 
- атқару парақтары бойынша ұстап қалу (алимент); 
3350 
3395 
- есеп беретін тұлғалардан аванстың пайдаланылмаған қалдығы; 
3350 
1251 
- жетіспеушіліктерді, ұрлықтарды өтеу және материалдық залалды 
өзге де өтеу есебіне ұстап қалу; 
3350 
1254, 
2154 
Салықтар мен аударымдар есептелді: 
− Әлеуметтік салық (ӘС); 
7110, 
7210, 
8110, 
8310, 
8410 
3150 
− Әлеуметтік сақтандыру (ӘА); 
7110, 
7210, 
8110, 
8310, 
8410 
3210 
- міндетті кәсіби зейнетақы жарналары (МКЗЖ) 
7110, 
3220 

37 
7210, 
8110, 
8310, 
8410 
(МКЗЖ) 
- МӘМС-ке аударымдар 
7110, 
7210, 
8110, 
8310, 
8410 
3213 
Қызметкерлердің карт – шоттарына еңбек ақы төлеу сомасы 
аударылды, сондай-ақ кассадан еңбек ақы төлеу сомасы төленді 
3350 
1040, 
1010 
Депозитке салынған жалақы 
3350 
3394 
Депозитке салынған жалақы кассадан берілді 
3394 
1010 
Талап ету мерзімі өткеннен кейін депозиттелген жалақы кіріске 
есептен шығарылды 
3394 
6280 
Демалыстарды төлеуге резерв есептелген 
1620, 
71108110, 
8310 
3430 
Резерв есебінен демалыстар есептелді 
3430 
3350 
Есепті жылдың соңында "қызыл қалпына келтіру " әдісімен 
жұмысшыларға демалыс ақысын төлеуге артық есептелген резерв 
қалпына келтірілді 
3430 
1620, 
7110, 
8110, 
8310 
Ескерту - кесте автормен 
[
11, 107 б.] оқулығының
мәліметтері бойынша 
құрастырылған
Еңбекақы есебі - жұмысшылар санының өзгсруі, жұмыс уақытының 
шығындары, жұмысшылар категориясы, өндірістік шығын секілді мәліметтер 
түгел қамтылатын нақты деректерді талап ететін аса маңызды, күрделі 
жұмыстардың бірі. 
Еңбек және оған ақы төлеу есебінің негізгі міндеттеріне жататындар: 
- еңбекақы корын және жұмыс уақытын пайдаланып жұмыс мөлшерінің 
орындалуын, еңбектің саны мен сапасын бақылау; 
- бастапқы құжаттарды уақтылы және дұрыс ресімдеу, еңбекақы 
қорынан жалақыны ұстап қалу; 
- шаруашылық жүргізуші субъектінің әрбір жұмысшысына жалақыны 
уақтылы және дұрыс есептеу; 
- белгіленген мерзімде еңбекақы бойынша есеп айырысу; 
- жалақы бойынша шығынды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік 
құнына дұрыс әрі уақытылы қосу керек. 
Еңбек және еңбекақы деректері өндірістік процесті оперативті басқару 
үшін қажет. «Қазакстан Республикасы Еңбек туралы» заңының 5-бабына 
сәйкес жұмыс беруші мен жұмысшылардың арасындағы еңбек қатынасы 
нормативті кұқықтык актілермен, еңбек заңына сәйкес бекітілген ұжымдык 
келісімшартпен реттеледі. 

38 

жүктеу/скачать 1.3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: