2 АУЫЗ ӘДЕБИЕТІНІҢ ҰСАҚ ҮЛГІЛЕРІ АРҚЫЛЫ БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН РУХАНИ ҚҮНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЖОЛДАРЫ
Оқушыларды рухани құндылыққа тәрбиелеуге бағытталған халық ауыз әдебиеті үлгілерінің ұсақ түрлері
Әрбір білім беру саласы жеке тұлғаның дамуына ықпал етеді.Фольклорлық мұраның білім беру саласы өзін рухани маңызды тұлға ретінде тануға, қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Қоршаған дүниені көркемдік, эстетикалық, адамгершілік тұрғыдан бағалау, мәдениеттің тұрақты құндылықтарын меңгеру, рухани тәжірибені қабылдау.
Фольклорлық сыныптардың мектеп оқушыларының шығармашылық дамуына үлкен мүмкіндіктері бар. Қазіргі өмір тез өзгеруде, адамгершілік пен адамдар арасындағы қарым-қатынас стилі өзгеруде. Ал, қазіргі заманның ең үлкен мәселесі – жас ұрпақтың руханияты мен имандылығының құлдырауы болса керек. Кез келген халықтың мәдени дәстүрі ұрпақтан-ұрпаққа асыл қазынадай сақталуы және қастерленуі керек. Бала тәрбиесін халық көздерімен таныстыру арқылы жүзеге асыру оңайырақ. Түсіну қаншалықты маңызды
әлеуметтік тұрақсыздық жағдайында орыс фольклорының терең патриоттық сезімі бар. Дәл фольклор арқылы балалар негізгі өмірлік құндылықтар: отбасы, еңбек, құрмет, кіші және үлкен Отанға деген сүйіспеншілік туралы түсінік алады.
Барлық тапсырмаларды балаларды халық мәдениетімен таныстыру арқылы сәтті жүзеге асыруға болады. Өйткені, халық ауыз әдебиеті – бала тұлғасында рухани-адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеу мен дамытудың құнарлы жері. 6-7 жастағы бала қоршаған әлемді үлкен қызығушылықпен зерттейді. Бірақ соңғы уақытта мұғалімдер мен ата-аналар мектеп жасына дейінгі балалар арасындағы қарым-қатынас проблемаларын алаңдаушылықпен атап өтуде. Балалар қарым-қатынасты сақтай алмайды, үйлестіруді білмейді
олардың басқа балалармен іс-әрекеттері немесе жанашырлық, эмпатияны барабар білдіреді, сондықтан олар жиі олармен қақтығысады немесе өздеріне кетеді. Сонымен бірге көпшілдік, басқа адамдармен тіл табыса білу –
адамның өзін-өзі жүзеге асыруының қажетті құрамдас бөлігі. Бұл қабілетті қалыптастыру оны бірге өмір сүруге дайындаудың негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.
Қарым-қатынас тек сөздің көмегімен ғана емес, вербальды емес құралдармен де жүзеге асады: ауызша емес сигналдардың тұтас жүйесі, сыртқы дене қимылдары. Бұған мимика, ым-ишара, дауыс интонациясы, поза, т.б. Жоғарыда айтылғандардың барлығы мәнерлі қимылдардың тілі. Қазіргі уақытта көптеген балалар арнайы коммуникациялық дайындықты қажет етеді. Бастауыш сыныпта бұл ойын арқылы өте сәтті жүзеге асырылады , бастауыш сынып - баланың мәдениетін тәрбиелеу мен дамытудың негізгі институты.
Педагогикалық іс-әрекетімде мен келесі принциптерге сүйенемін:
1. Жүйелілік.
2. Мәдени сәйкестік (жалпы адамзаттық мәдени құндылықтарға негізделген тәрбие).
3. Материалдың табиғи сәйкестігі және қолжетімділігі.
4. Көрнекілік (құрал жабдықтар, халық өмірінің атрибуттары)
Жанрлары
|
Тәрбиелік мақсат
|
әдіс-тәсілдері
|
Мақал мен мәтел
|
Адамгершілік қасиеттерге тәрбиелеу: еңбек адамына деген сүйіспеншілік пен құрметке, жағымсыз көріністерге төзбеуге, жалқаулыққа баспауға,еңбектен бас тартпауға тырысу.
|
Сөздік әдісі:
- оқырмандар сайысы;
- мұғалімнің жалпылауы;
Практикалық әдіс:
-мағынасы мен тақырыбын түсіндіретін сөздерден мақал құрастыру;
-осы мақал-мәтелдердің ішінен «...» тақырыбына сәйкес келетінін таңдаңыз;
-мақал-мәтел құрастыру, сөз табынан артық сөздерді алып тастау;
- мақал-мәтелге түсіп қалған сөзді қою;
- мақал-мәтелдерді топқа бөлу;
- шағын эскиз салу;
Модельдеу әдісі:
- мақал-мәтелдер арқылы сурет бойынша әңгіме құрастыру;
-мақал - мәтелдердің бірінің мағынасын аша отырып, суретін салу;
Көрнекі, практикалық әдіс:
- белгілі бір мақалдың мағынасына сәйкес келетін демонстрациялық карталар, тақырыптық карталар, басқатырғыштар, кроссвордтар.
|
Жұмбақ
|
- Халық өнеріне, ана тіліне, жанды, бейнелі де дәл сөзге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу үшін балаға эстетикалық ләззат сыйлай отырып, халық поэзиясы әлеміне енгіземіз.
- Тапқырлыққа, тапқырлыққа тәрбиелеу.
|
Сөз әдісі:
- жұмбақтың белгілерін ашу (заттың өзі емес, басқа, оған ұқсас және заттың ең таң қалдыратын ерекше белгілерін көрсетеді);
Практикалық әдіс:
жұмбақтарды өздігінен құрастыру;
- жұмбақтар викторинасы;
-жұмбақтар лотосы: парталар үстінде жұмбақтар мен жауаптар (сызба немесе сөз);
визуалды әдіс:
-белгілі бір жұмбақтың мағынасына сәйкес келетін карталар, басқатырғыштар, кроссвордтар
.
|
Өтірік өлеңдер
|
Жақсы әзіл, көңілді және күлкі.
|
Сөз әдісі:
- мұғалімнің, оқушылардың оқуы;
Практикалық әдіс:
- ойдан шығарылғандай етіп сөйлемдерді аяқтау (аспанда қалқып барады ..., орманда секіреді ..., шөпте жүгіреді ...)
- өз бетінше көркем әдебиет құрастыру;
көрнекі әдіс:
- сызбалары бар карточкалар (мәтелдер тақырыбы бойынша), оқулықтағы сурет бойынша жұмыс
|
Жаңылтпаштар
|
Адамдарға деген құрмет пен қамқорлық.
|
Сөз әдісі:
- әртүрлі интонациямен оқу, жылдамдықпен, сөздерді анық айтумен жұмыс
|
Ән жанрлары
Табиғат туралы әндер
Бесік жырлары
|
- әдемілікке деген сүйіспеншілікті ояту;
- патриоттыққа, эстетикалық өзіндік санаға тәрбиелеу;
- балаға деген сүйіспеншілікті, бала өмір сүретін жақын дүниенің бейнесін атап өту;
- тыныш және асыл бүгінгі және болашаққа сенімін растау
|
Сөз әдісі:
- қысқаша кіріспе әңгіме;
-аудит (тыңдау);
- мұғалімнің әнді эмоционалды түрде орындауы;
- өлеңдерді сөз тіркестері бойынша оқыту;
- тілдік талдау;
Әнді оқытудың әдістемелік тәсілдері:
- «жаңғырық», «тізбек бойымен», «суреттерден ән айту» (осы әдістердің барлығы студенттерге мәтінді меңгеруге көмектеседі), «капелла» әнін айту (мұғалім балалардың интонациясының тазалығын естігісі келгенде), « өзіне ән айту» қолмен қимыл-қозғалыс әуендерін көрсету, мәтінді сыбырлап айту және т.б.
- отбасында айтылатын бесік жырын жазып алу;
- жобалық жұмыс: бесік жыры бар балалар кітаптарын таңдау ( «Бесік жыры», «Санамақтар»)
|
Батырлар жыры
|
-Туған жерге деген мақтаныш сезімін, оның өткеніне құрметпен қарау сезімін, туған жерін қорғауға деген құштарлықты тәрбиелеу.
|
Сөз әдісі:
- жанр туралы, оның ерекшеліктері туралы әңгімелесу;
- эпостарды оқу;
- музыкалық фрагменттерді тыңдау (тыңдау);
Практикалық әдіс:
- қаһарманға тән мінездемелерді құрастыру;
көрнекі әдіс:
- репродукцияларды қарау, оқулықтағы иллюстрацияларды қарау және кескіндеме жұмыстары;
- ауызша сурет салу;
|
Ертегілер
|
- Ата-анаға және жақындарына деген сүйіспеншілік пен құрметке, шыдамдылыққа, мейірімділікке, көнуге, бір-біріне көмектесуге және көмекті ризашылықпен қабылдауға негізделген мойынсұнушылықты тәрбиелеу;
- еңбексүйгіштікке, іскерлікпен айналысуға, тиянақты, тиянақты жұмыс істеуге, бастаған ісін соңына дейін жеткізуге, біреудің және өз еңбегінің нәтижесін құрметтеуге тәрбиелеу;
- эстетикалық талғамға, сұлулықты көре білуге, бағалай білуге, қастерлей білуге тәрбиелеу.
|
Сөз әдісі:
- мұғалімнің оқуы;
- оқушыларды оқу;
- жазбаны тыңдау;
- «өзіңе» оқу;
- ауызша (ауызша) сурет салу.
Диалог әдісі:
- ертегінің адамгершілік тағылымдарын анықтауға арналған әңгіме;
Практикалық әдіс:
- мәнерлеп оқу, рөлдер бойынша оқу;
- тестті бөліктерге бөлу және жоспар құру;
- қайталау (таңдамалы, егжей-тегжейлі, қысқаша, шығармашылық);
- шығармашылық жұмыстар (пантомима, жанды суреттерді қою, сахналау, фильм түсіру).
Коммуникативті әдіс:
- иллюстрациялық талдау;
- өзіндік сызбаларды талдау;
- сурет пен музыкалық шығарманы салыстыру;
- қаһарманға мінездеме беру жұмысы.
Модельдеу әдісі:
- шығармашылық өзгерістер мен толықтырулар арқылы қайталау;
- еліктеуіш әңгімелеу.
|
Сонымен, ауызша халық ауыз әдеебиеті шығармаларымен жұмыс істегенде әдеби шығарманы талдаудың барлық оқыту әдістері мен тәсілдері кеңінен қолданылады. Оқыған нәрсеге деген көзқарасын анықтауды талап ететін шығармашылық тапсырмаларға ерекше мән беріледі. Сонымен қатар, өнердің басқа түрлерінің (сурет, музыка) туындыларын қамтитын синтетикалық сипаттағы тапсырмаларды пайдалану маңызды, өйткені бұл балаларға эмоционалдық әсерді күшейтеді және ауызша халық шығармашылығының адамгершілік сабақтарын жақсы меңгеруге ықпал етеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
