Дипломдық зерттеудің өзектілігі
Мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделу кезеңінде жұмысты ұйымдастыру
жүктеу/скачать 294.84 Kb.
|
| 1.3 Мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделу кезеңінде жұмысты ұйымдастыру
Тәрбиеші болу үшін адамның жан дүниелік қасиеттері-пәктік, ізгілік, әділеттілік сияқты сөздермен байланысты сипатталуы қажет. Е.Бөкетов Бала балабақшаға келген кезде оны жаңа жағдайларға бейімдеу мәселесі туындайды, себебі баланың бейімделу мүмкіндіктері шектеулі. Балада «бейімделу синдромы» деп аталатын ауру дамиды, бұл оның отбасынан кетуге психологиялық дайын еместігінің салдары. Психофизикалық дамудың байланысы ерте жас ерекшелігі болып табылады. Оның денсаулығының жағдайындағы кез келген өзгерістер баланың жүйке жүйесі мен психикасына әсер етеді. Кішкентай балалардың эмоционалдық жағдайы біршама тұрақсыз. Туыстарымен қоштасу және баланың әдеттегі өмір салтындағы кез келген өзгерістер қорқыныш пен жағымсыз эмоцияларды тудыруы мүмкін. Бала ұзақ уақыт бойы стресстік жағдайда болса, бұл невроздың дамуына және психофизикалық даму қарқынының баяулауына әкелуі мүмкін. Отбасындағы баланың балалар мекемесіне баруға дайындығына байланысты бейімделу кезеңінің өтуі және оның одан әрі дамуы байланысты. Баланың бейімделу кезеңін жеңілдету үшін отбасына кәсіби көмек қажет, бұл рөлді балабақша атқарады. Балабақша даму мен білім берудің барлық туындайтын мәселелері бойынша «қолжетімді» болуы керек. Қазақстанда мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделу кезеңі басқа елдерге ұқсас түрде ұйымдастырылуы мүмкін. Балалардың бейімделуін жеңілдету үшін келесі шараларды қолдануға болады: Баланың балабақшада болуы кезінде ата-аналарға мезгіл-мерзімімен бару; Ата-аналарды мектепке дейінгі мекеменің қызметкерлерімен және қоршаған ортамен танысуға шақыру; Мектепке дейінгі мекемеде жайлы және қауіпсіз атмосфера құру, оның ішінде ашық түстер мен ойыншықтар баланың өзін жайлы және қызықты сезінуіне мүмкіндік береді; Балаларға күннің жаңа режиміне біртіндеп үйренуге мүмкіндік беретін кесте; Әр балаға олардың қажеттіліктері мен қабілеттерін ескере отырып, жеке көзқарас қалыптастыру; Балаларды олар үшін қызықты істермен айналысуға және басқа балалармен ойнауға мүмкіндік беру; Қанағаттану мен түсінушілікті қамтамасыз ету үшін тәрбиеші мен ата-аналар арасындағы тұрақты байланыс. Жалпы, Қазақстанда мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделу кезеңі балалардың қажеттіліктері мен мүдделерін және тәрбиешілер мен ата-аналар арасындағы өзара іс-қимылды ескере отырып ұйымдастырылады. Мектеп жасына дейінгі балаларға бейімделу кезеңі-олар жаңа ортаға, күнделікті өмірге және тәрбиешілерге бейімделе бастайтын маңызды кезең. Осы уақыт ішінде балалардың жаңа ортада өзін жайлы және қауіпсіз сезінуі үшін жақсы ұйымдастырылған жоспардың болуы маңызды. Міне, бейімделу кезеңінде жұмысты ұйымдастыру үшін қолдануға болатын кейбір стратегиялар: 1. Құрылымдық тәртіпті жасау: балалар тұрақты орындалатын жлспарды білгенде өздерін қауіпсіз сезінеді. Тұрақты тамақтану, ойын ойнау, ұйықтау және басқа әрекеттерді қамтитын тұрақты тәртіп оларға өздерін жайлы және еркін сезінуге көмектеседі. 2. Жылы және қонақжай атмосфера орнату: ашық түстермен, ыңғайлы креслолармен және жасына сәйкес ойыншықтармен жайлы орта балаларға жаңа ортада өздерін үйде сезінуге көмектеседі. 3. Балаға барынша жақын болу: баланың күнделікті қажеттіліктеріне жауап беретін және сұрақтар мен алаңдаушылықтарға жауап беруге дайын жақын адамның болуы балаларға өздерін қауіпсіз сезінуге және сенімділікті арттыруға көмектеседі. 4. Позитивті қарым-қатынасты ынталандыру: балаларды ойын ойнауға және әлеуметтенуге мүмкіндік беру арқылы құрдастарымен және тәрбиешілерімен қарым-қатынас жасауға шақыруға болады. Бұл балаларға басқалармен жағымды қарым-қатынасты дамытуға және жаңа ортада өздерін жайлы сезінуге көмектеседі. 5. Ата-анамен үнемі байланыста болуға тырысу: ата-анамен үнемі байланыста болу оларға баланың үлгерімін түсінуге және аладаушылықтарын сәйкесінше реттеуге көмектеседі. Бұл сонымен қатар ата-аналар мен тәрбиешілер арасында сенім мен ынтымақтастық сезімін қалыптастыруға көмектеседі. 6. Икемді болу: әр бала ерекше, ал кейбіреулеріне басқаларға қарағанда бейімделу үшін көп уақыт қажет болуы мүмкін. Икемді болу және әр баланың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін жоспарды қажетінше реттеуге дайындық болуы қажет. Осы стратегияларды қолдана отырып, сіз бейімделу кезеңінде мектеп жасына дейінгі балалар үшін ұйымдасқан және мейірімді орта құра аласыз, бұл оларға жаңа ортада өздерін жайлы әрі қауіпсіз сезінуге көмектеседі. Мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделу кезеңінде жұмысты ұйымдастыру тәрбиешінің шеберлігіне тікелей байланысты. Ең алғаш балабақшаға келген балаға әрбір тәрбиешінің алдымен қолданатын жолы — өз тәжірибесі. Яғни бала күнде өзі қандай тәрбие алған, баланы бұрын өзі қалай тәрбие қылған. Міне, осы жолмен жүреді. Әрине, бұл жолды тіпті қисық жол деуге болмайды. Қисық болу былай тұрсын, тәрбие туралы әрбір педагогтың өз тәрбиесі - аса қымбат нәрсе. Адамның өз тәжірибесі – жүріп кеткен жолы. Ол жолдың жақсы-жаман жағы көз алдында сайрап тұр. Істегеннен көрген анық. Көргеннен бастан кешкен анық. Бірақ бұл әркімнің өз тәжірибесі қанша қымбат болғанмен, қатесіз жол деуге болмайды. Бір адамның тәжірибесі тым тар, тым бірбеткей тәжірибе. Тәрбиешінің өзіне қолайлы болған жол тәрбие қылатын балаға қолайлы болмасқа мүмкін. Тәрбиеден мақсұт — баланы тәрбиешінің дәл өзіндей қылып шығару емес. Келешек өз заманына лайық қылып шығару ғой. «Балаңды өзімдей бол деп үйретпе, өзімдей болма деп үйрет!» деген Әзірет Әлінің сөзінде көп шындық бар. Бұл – бір. Екінші, әрбір тәрбиешінің қолданатын жолы — ұлт тәрбиесі. Әрбір ұлттың бала тәрбие қылуы туралы ескіден қалып келе жатқан жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтай жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуға тиісті. Және әрбір ұлттың баласы өз ұлтының арасында, өз ұлты үшін қызмет қылатын болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбие қылуға міндетті. Бірақ, ұлт тәрбиесін, ұлттың тәрбие жолында ұстаған жолын түгелімен дұрыс деуге болмайды. Ұлт тәрбиесінің жақсылық жағы көп болған секілді, жамандық жағы да көп. Талай нашар, зиянды әдеттер әрбір ұлт тәрбиесі ішінде толып жатыр. Баяғыдан бергі ұлт тәрбиесінің ішінде ұнамсыз, зиянды әдет, жол-жоралар толып жатқан ұлттың біреуі - біздің қазақ. Қысқасы, ұлт тәрбиесі қанша қадірлі, керек жол болғанмен, адастырмайтын дұрыс жол деуге бола бермейді. Жоғарыда айтқаннан көрінеді, балаға шын дұрыс тәрбие беру үшін, тәрбиешінің өз тәжірибесі, ұлт тәрбиесімен таныс болуы жетпейді екен. Бұлар - бірбеткей шикі тәжірибелер. Бұлар сыннан өткізіліп, пісірмеген күйде берік негіз бола алмайды. Бұлардың арасынан жақсы-жаманын, алтын мен мысын тізіп ала білу үшін тәрбие майданында шабылып ысылған тарландардың тәжірибелерімен, түрлі ұлттан түрлі заманда шыққан тәрбие ғалымдарының ойларымен, қысқасы, тәрбие туралы дұрыс жолға түсіретін шын тәрбие дәнімен, яғни педагогикамен жақсы таныс болу керек. [59]Айтылған,жалпы тәрбие мен ұлт тәрбиесі баланың бейімделу жолдарын ұйымдастырудың негізгі жолы. Тәрбие бере отырып баланы балабақша режиміне бейімдеу, ұйымдастыру жұмыстарын оңтайлы шешеді. Менің ойымша жоғарда айтылған тәрбие, соның ішінде ұлт тәрбиесіне тағы қазақ тілі аспектісін қосар едім. Өйткені, “Қазақстанның болашағы-қазақ тілінде” екенін Н.Назарбаев айтқанындай,болашақ дәл бүгіннен басталады. Мектепке дейінгі оқытудың қандай да болмасын түрлерін ұйымдастыру жолдарын айқындау– ең басты мәселелердің бірі. Тәрбие беру мен оқыту орыс тілінде ұйымдастырылған балабақша топтарында қазақ тілін оқытудың қай түрін алсақ та, ол оқыту – үйрету үдерісінің бүкіл жүйесін құрайды. Оқыту – балалардың ақыл-ойына, қабілеттерінің дамуына әсер ететін, ең жаңа ғылыми ақпараттарды игеруге бағытталған, үйретуші мен үйренушінің өзара әрекеті. Олай болса, қазақ тілін оқытуда басты мақсатқа жетудің бірден-бір жолы – тәрбиеші пен мектепке дейінгі баланың өзара тілдік қарым-қатынасы болмақ. Жылы сөзбен баланың көңіліне жол тапқан тәрбиеші ғана балалалардың мемлекеттік тілге дейін танымдық әрекеттерін оята алады. Егер әр бала өзара немесе үйретушісімен тілдік қарым-қатынасқа түспесе, ҰОІӘ барысында әрқайсысының білуге ұмтылысы, танымдылық белсенділігі бой көрсетпесе, онда оқытудың кез келген түрінің мән-мағынасы жойылады. Мектепке дейінгі ұйымда қазақ тілін оқыту мерзімі – 3 жыл. Оның бірінші жылы – 2-ші топ, екінші жылы – ортаңғы топ, үшінші жыл – ересектер тобы. Тәрбие беру мен оқытуы орыс тілінде ұйымдастырылған балабақша топтарында қазақ тілін оқытатын педагогтың арнайы білімі болуы керек. Өйткені ол – балаларға қазақ тіліндегі сөздер тізбегін үйретуші ғана емес, сонымен бірге қазақ тілінің грамматикалық категорияларын біртіндеп меңгерту арқылы баланың екінші тілде қарапайым ауызекі сөйлесе білу қабілетін жетілдіруші. Психофизиологиялық ерекшеліктері түрліше қалыптасқан әр ұлт балаларын екі тілде оқытып-тәрбиелеу ісі педагогтың екі тілді бірдей білуін талап етеді. Себебі балаларға үйретілген тілдік материал қазақша, қазақ тілінде өтіп, қажетіне қарай қазақшадан орысшаға аудара түсіндіріп отыру қажеттігі туады. Сондықтан тәрбиеші екі тілге де жетік болуға тиісті. Мектеп жасына дейінгі балаларды қазақ тіліне үйрету олардың жас ерекшеліктерін, тілдік іскерліктері мен дағдыларының даму деңгейін ескере отырып жүргізілуі керек. Мысалы, 3–4 жастағы балалардың ана тілінде сөйлеуі әлі де болса жеткіліксіз дамығандықтан, ана тілінде ойлаудың қатты ықпал етуі екінші тілді қабылдауға қиындық туғызады. Сондықтан екінші кіші топтағы балаларға түсінікті және жақын, олардың дамуына ықпал ететін сөздер мен сөз тіркестерінен тұруы керек. Бұл мынадай тақырыптар болуы мүмкін: «Ойыншықтар», «Отбасы», «Көкөністер», «Жемістер», «Азық-түліктер», «Ыдыстар» және т.б. Бұл тақырыптар балалармен әңгіме айта отырып талқыланса, баланың сөздік қорын дамыта отырып, қазақ тілімен тәрбиелік дағдыны қалыптастырамыз. Өз тілі мен дәстүрін жете білген бала ғана бейімделудің басты мақсатына жете алады. Бейімделуді ұйымдастыру барысында баланың қандай тілде еркін сөйлейтінінен, қандай ойындарды ойнағысы келетінінен-ақ оның қандай деңгейде екенін анықтауға болады. [56] жүктеу/скачать 294.84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|