Дістемелік кешен
Мақсаты: Башқүрт атау мен үлтының қалыптасуын ашу Жоспар
жүктеу/скачать 1.24 Mb.
|
| Мақсаты: Башқүрт атау мен үлтының қалыптасуын ашу
Жоспар Башқұрт атауы. Башқұрт ұлтының қалыптасуы. І.Башқүрттардың өздері башқүрт немесе башқүр деп атайтын өзінің 30-ға жуық этимологиялық түсіндермесі бар. Солардың бірі- баджгард- маджгард пен мадьярдың ортақ атауы. Ол оның венгерлермен қарым-қатынасын жэне ортақ ата-тегін қарастырады. Қарапайым түрі- түркі тіліндегі баш (бас, басшы). Ал корт-түп тамыр деген магынаны береді. Алайда бүл халықтық этимологияға жуықтау. Аңызда былай делінген: Ерте заманда башқүрттардың ата тегі бір жерден екінші жерге көшіп жүрген. Олардың көп санды табын-табын малдары болған. Бірде жақсы жайылым іздеп, бүрынғы отырған жерінен көшіпті. Көп жүріпті де, адасыпты. Кенет үялы қасқырға кез болыпты. Қасқырдың арлан басшысы көшпелі керуеннің алдына түсіпті де оны эрі қарай бастап ала жөнеліпті. Сол жүргеннен шүрайлы жерге, өзен-суы мол, жап-жасыл, орман-тоғайлы жерге жетіпті. Сол жерге жеткен кезде арлан қасқыр тоқтапты. Көшпенділер осылайша сол жерде өмір сүре беріпті. Ал өздерін арлан қасқыр бастап келгендер деп, яғни башқүрттар деп атап кетіпті. Қысқасы, башқұрттардың шығу тегі жөніндегі барлық аңыз эңгімелер сол багытта, яғни осы шүрайлы жерге қалай келгендері туралы жазылган. Алтайдан ба, Қара теңіз жағалауынан ба, элде Орта Азия жерінен бе, эйтеуір сырттан келген. Мүны археологтар бүрын бүл жерде фин тайпалары өмір сүрген деп дэлелдейді. 2.Башқүрттадың қалыптасуына ертеден келе жатқан жергілікті фин-угор түрғындары, сонымен қоса УІІ-Х ғғ. Орта Азияның солтүстігінен жэне Сібірдің оңтүстігінен келген түркі тайпалар Х-ХІІІ ғғ. Оғыз-печенектер, еділ бұлғарлары, қыпшақтар түрік тайпаларымен қоса башқүрт этногенезінің қалыптасуына эсер етті. Араб жэне парсы саяхатшыларының ІХ-ХІІІ ғасырлардағы зерттеулеріне қарағанда, башқүрттар еркін, жауынгер, көшпелі өмірге бейімделген халық болған. Олар жерді ру-руға бөліп қоныстанған. Башқүрттар Батыйға дейін осындай қалыпта болып, кейін де сол қалпын сақтады. Башқүртстан Батудың туысы Шайванидің үлесіне тиген болатын. XVI ғасырдың екінші жартысында Алтын Орда ыдырағаннан кейін башқүрттар бөлшектеніп Ноғай Ордасының, Қазан жэне Сібір хандықтарының қүрамына еніп, ясақ салығын төлеп түрды. Бүлардың ішкі түрмыс пен басқару ісіне араласқан жоқ. Башқүрттардың Ресей мемлекетіне күшпен қосылуы нэтижесінде башқүрт туыстық-тайпалық сипатта үзақ өмір сүруіне қарамастан саяси қүрылысы мен бірігуі жүзеге асырылды. Осы күнге дейін башқүрттар қүрамындағы қыпшақтар, табындар, тамалар, жалайырлар, телелеулер өздерінің шежірелік тегін үмытпаған. Қазан төңкерісінен кейін 1919 жылы Башқүрт автономиясы қүрылды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 1993 жылы Башқүрстан Республикасы болып жарияланды. Діні-мүсылман, сүннит. Халық саны- 1,5 млн. жүктеу/скачать 1.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|