Джаншанло Р. Е
Инвестиция тиімділігін бағалаудың статикалық әдістері
жүктеу/скачать 0.77 Mb.
|
| 4.3. Инвестиция тиімділігін бағалаудың статикалық әдістері
Инвестиция тиімділігін бағалау инвестициялық шешімдер қабылдауда үрдісіндегі аса маңызды саты болып саналады. Бұл бағалау түрінің дұрыс әрі жан-жақты өткізілуіне сай салынған капиталды қайтару мерзімі мен ұйым дамуының қарқынына байланысты болып саналады. Объективтілік пен жан-жақтылық көптеген жағдайда инвестициялық жобаларды бағалаудың заманауи тәсілдерін пайдалану шараларын қолдануға сай жүзеге асырылады. Инвестициялық жобаларды бағалаудың тәсілдері барлық жағдайларда бірыңғай болуы тиіс емес, инвестициялық жобалар шығындар масштабы, пайдалану мерзімі мен тиімділігі, сонымен қатар тиімді нәтижелер көріністеріне сай ажыратылады. Осылайша масштабты инвестициялық жобаларды (жаңа құрылыс, реконструкция, өнімнің қағидалы жаңа түрлерін игеру және т.б.) жүзеге асыру, үлкен инвестициялық шығындарды талап ететін, көптеген факторлар ескерудің қажеттілігін туындатады, осыған сай, өте күрделі есеп айырысуларды жүзеге асыруды өткізу, сонымен қатар тиімділікті бағалау тәсілдерін нақтыландыру қажет. Инвестициялық жоба масштабты болған сайын, соғұрлым көптеген ол ұйымның шаруашылық қызметіндегі нәтижелердегі өзгерістерге алып келеді, ақша ағындарымен есеп айырысу және инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау тәсілдері барынша нақтырақ болуы тиіс. Инвестициялардың тиімділігін бағалауда қолданылатын тәсілдердің жиынтығын, екі топқа бөліп қарастыру қажет: статикалық (уақыттық факторды ескермейтін) және динамикалық (уақыттық факторды ескеретін) Инвестициялардың тиімділігін бағалаудың статикалық тәсілдері инвестициялық жобаларды бағалау үшін қажет болуы мүмкін, олардың жүзеге асырылу мерзімдері жылдан аспайды немесе олар біртекті ақша ағындары (бірқалыпты инвестициялар және бірқалыпты пайданың түсуі) түріндегі жобаларға арналуы мүмкін. Статикалық тәсілдер алдын-ала инвестициялық жобалардың тиімділігін экспресс-бағалау кезінде қолданылады. Инвестициялардың тиімділігін бағалаудың статикалық тәсілдері екі көрсеткішті есептеуге негізделген: 1) инвестицияларды сатып алушылықтың мерзімі; 2) пайданың қарапайым нормасы. Сатып алушылықтың мерзімі – жобаға салынған инвестициялар оның әсерінен алынатын таза пайданы жүзеге асыратын аралықтағы уақыттық мерзімді атайды. Яғни, сатып алу мерзіміне сай уақыт аралығында ұйым бастапқыда жүзеге асырған инвестицияларының орнын толтыра алатын таза пайданың соммасын алуы тиіс: То = К / ЧП, мұндағы: То – инвестицияны сатып алу мерзімі; К – жоба бойынша инвестицияның жалпы соммасы; ЧП – жобаны жүзеге асырудан пайда болатын таза пайда. Таза пайда ұйымдағы барлық ағымдағы шығындары мен салықтар және өзге міндетті төлемдерін сатудан түскен түсім есебінен өтегеннен кейінгі қалған қаражаттары болып табылады. Пайданың қарапайым нормасы –инвестиция табыстылығын сипаттайтын және таза пайданың жүзеге асырылған инвестицияларға қатысы түрінде анықталатын көрсеткіш болып табылады. Яғни, пайданың қарапайым нормасы,инвестордың инвестицияға салынған әрбір теңгесіне қанша таза пайда алатындығын көрсетеді: Нп = (ЧП / К) · 100%, мұндағы Нп – пайданың қарапайым нормасы. Пайданың қарапайым нормасының көлемі, сатып алу мерзіміне қарама-қарсы болып табылады. Мысалы, егер жобаға салынған инвестицияларды сатып алу екі жыл деп болжанса, яғни То = 2, онда жобаның пайда нормасы Нп = (1 / 2) · 100 = 50% құрауы тиіс. Мысалы:Инвестициялық жобаны жүзеге асыруға қажетті инвестицияның жалпы соммасы 40 млн теңгеге тең. Инвестор жыл сайын таза пайдадан 10 млн теңге алуды көздейді. Инвестицияларды сатып алу мерзімі төрт жылға тең екендігін санау оңайға соғады (40 / 10 = 4). Басқаша айтқанда, инвестор төрт жылдан соң өзінің 40 млн теңгесін кері қайтара алады. Табыстылық нормасы сәйкесінше жылына 25%-ға тең Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың мақсаттылығы туралы шешім қабылдауды жүзеге асыруда, тиімділіктің кей критерийлеріне иелік ету қажет.Осындай көрсеткіштермен инвестиция тиімділігінің есеп айырысу көрсеткіштерін салыстыру кезінде мынадай шешімге келуге болады, болжанып отырған инвестициялар көлемінің қаншалықты тиімді екендігі мен осы жобаны инвестициялау туралы шешім қабылдау қажет па деген сұрақтар туындайды. Тиімділік көрсеткіштерін салыстыру критериилерін таңдау, инвестицияны қаржыландыру көздері мен олардың бағытталуына тікелей байланысты болып табылады. Осылайша, мемлекеттік бюджет пен мемлекеттің бюджеттік емес қорлары арқылы жүзеге асырылатын мемлекеттік инвестициялар, тиімділікті сатып алудың нормативтік мерзімі мен нормалары белгіленеді Тон и Нпн, олармен бірге есеп айырысу көрсеткіштері де салыстыра алады. Инвестицияларды жүзеге асыру туралы шешім мына шарт негізінде ғана қабылданған: То ≤ Тон, Нп ≥ Нпн. Жеке инвестицияларға нормативтік көрсеткіштер белгіленбеуі мүмкін, сол себепті инвестор өзі үшін инвестиция тиімділігінің критерийлерін анықтай алады. Осындайлардың қатарына, ереже бойынша табыстылық пен инвестициялаудың баламалы нұсқалары бойынша сатып алудың мерзімін жатқызуға болады. Мысалы, жеке тұлғалар инвестициялық жобаға өз қаржыларын инвестициялау туралы шешім қабылдайтын тиімділік критерийлері ретінде сенімділігі үлкен депозиттер бойынша табыстылық қойылымын пайдалану қажеттілігі туындайды. Алынған пайда көлемінен инвестициялау нұсқаларын алдын-ала бағалау кезінде коммерциялық ұйымдар, ең алдымен жеке өндірістің рентабельділік (табыстылық) деңгейіне көңіл аударуы қажет. Тұрақты экономикалы дамыған елдерде табыстылықтың минималды нормасы ретінде мемлекеттік бағалы қағаздар бойынша табыстылық көбірек өтімді және салынған капиталдың барынша төменірек тәуекелділігімен орын алады.Басқаша айтқанда, инвестор өзге баламалы инвестициялаудың нұсқаларымен жасалатын табыстылық деңгейі бойынша норма, мысалы, банктік депозитке өзінің жеке өндірісіне ақша салу арқылы немесе мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу арқылы орын алады. Инвестициялық жобаларды таңдаудағы бірнеше нұсқалар алдын-ала экспресс-талдау, минималды сатып алу мерзімі мен пайданың максималды нормасымен жүзеге асырылады. Есеп айырысудың жақсы көрсеткіштері талап етілген мәндегі сатып алу мерзімі мен пайдалылық нормасымен салыстырылады. Инвестициялар тиімділігін бағалаудың жоғарыда көрсетілген формулалары барынша қарапайым және қосымша есеп айырысуларды талап етіледі. Және олардың барлық қолданылуы шектеулі болып табылады. Біріншіден, сол себепті, инвестициялар ереже бойынша ұзақ мерзім аралығында жүзеге асырылады, ал статикалық тәсіл инвестицияларды жүзеге асыру мен табыстың келіп түсуінің біртегістіліксіздікті анықтап ескеруге мүмкіншілік береді. Екіншіден, осы себепті, тәсіл уақыт факторын ескермейді, яғни ақша әртүрлі уақыттағы құнын ескере алмайды. жүктеу/скачать 0.77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|