Древние культы и традиционная культура казахского народа

аткарар кызметл мол. Баскасын былай койганньщ езшде кэдушп 
эн сезшде кездесетш тыныс белтшерпиц ез орнынан табылмауы 
Ty6i эн бузарлыкка апарып согады. “Жел сокпай шептщ басы 
кимылдамайды” дейд1 халкымыз. Бул сез халкымыздыц аузы- 
нан шыккан себеп пен салдар жуйесш зацдылыкпен тиянактаган 
сахара философиясыныц кыска формуласы. Б1здщ кетерш 
отырган осы эцпмем1здщ де ce6e6i жок емес.
Ертеректе “Жазушы”, одан берще “0нер” баспаларынан 
жарык керген эн жинактарын 
Kasip 
эн суйер кауым оцайлыкпен 
таба алмайды десек болады. Ауыл ецбеккерлерше арнап 
“Кай нар” баспасы да арнайы эн жинагын шыгарып келедт 0ткен 
жылы 4-басылымы шыккан “Ауыл Kemi кецщщ” жинагыныц да 
окырман суранысын канагаттандыру жолындагы баспаныц 
nri 
ецбеп екенш атап айту керек.
Баспагерлер колда бар 
мумкшшшктерш пайдаланып 
эсем безенд1р1п шытартан, соцты басылымныц бурынты эн 
жинактарынан сапа езтешел1т1 де анык байкалады. Тараула- 
ры мен тармактарынан ел пшндеп эншшпс дэстурдщ кейб1р 
жаца лептер1 де есед1. “Беташар”, “Жар-жар”, термешшк, 
жыршылык текстер - соныц белплер1. Осыныц барлытын жаца 
дэстур мен салт-сананы калыц ел 
iniiHe, 
шалтайдаты ауыл-село 
ецбеккерлерше насихаттау 
iciHe 
коскан “Кайнар” баспасыныц 
комакты улеш деп кабылдадык.
Алайда, жпнак тертшпп рет басылуына карамастан эн 
текстер1 эл1 де эртект! олкылыктар мен орашолактыктардан 
арыла алмай жатыр екен. Кателжтер емлелш сипатта болса, 
дау-дамайсыз-ак кабылдай салута бар едш. Барак кей туста 
жуйете туспетен кездейсок сез бен сейлемдер 6ipa3 эннщ 
мэн-мазмунын мулдем езгертш ж1бертен. Мэселен, ютаптын 
51-бетшдеп бэр1м1зте жаксы танымал “Ак Айша” энше бетде 
сездщ юру1не байланысты энн1ц лпрпкалык кешпкер1 ез1н1н 
тацдап суйтен жарын ат кылып аяцдатады:
Аяцда, сэулем, аяцда,
Аяцдашы, аянбай.
357

Кекейге конымдысы “аяцда, торым, аяцда” сиякты. Ce6e6i: 
эу дегеннен-ак лирикалык кешпкер энш мшген атыныц 
торы екеншен бастайды: “Мшген атым торы ала...”. Бул жол 
уйкас ушш турган жок. “Торы ала ат” образы ж\г\т тулгасын 
толыктаушы эстетикалык айшьщ: заман келбетл, элеуметтж OMip 
урдш1, бозбалалык салтанаттыц сайма-сайлыгыныц кепшдемест 
Текстеп “аяцдау” соз1 де озшщ угымдык кызметшен ауысып 
тусш, эстетикалык образ туюге кол созады: кешнкерлер озше- 
03i сабыр айтады. Эн текст!не богде соз ену т у г ш 6ip дыбыстын 
ауысып тусушщ оз1 эннщ интонациялык юлтш жазым ететпи 
белгш. Мэселен, осы жинактыц 97-бетшдеп “Желюлдек” эншщ 
6 i p i H m i
жолындагы (“Жылкымныц мшсгз кара тобелшдей”) 
“жылкымныц” созше артык тускен “м” эн сомдаган образдыц 
берекесш кашырып ж1берген. Дурысы: жылкыныц. 0йткен1 
эн кейшкер1 баймын деп озшщ элеуметик тегш колденец тар- 
тып, ш1ренуден аулак, “жылкыныц мшсгз кара тобел1” аркылы 
кей1пкер образ байлап, кыз сымбатын ашады. Клтапта кездесетш 
осы icneirec угымдык кателер едэу1р: “ак каулан” деген шоп 
аты ак каудан (49-6.), “Ей Ардак” - “Ой, Ардак” (12-6.) “Шапи- 
баяу” атты кыз “Шапибай-ау” (19-6.) болып кеткен екен. Кейб1р 
эндердеп кулакка уйреншпсп жер-су атаулары да озгер1ске 
ушыраган. “Ыцгай-ау” эншдеп (92-6.) “Теке мен Орынбордын 
базарындай” деген жолдан Орынбор гана калган. Теке де, 
Орынбор да эн текст!нде мекен-жай аньщтаушысы кызметш 
аткарумен катар мезгш мен элеуметт1к орта туралы да хабар 
беретш едт Зшгараныц “Жпырма бесшдеп” (16-6.) “Кэрш к 
ауру болдыц колдан келмес” деген пркес “К эрш к ауыр болдыц” 
болып “жонделген”. Осындай келецс1зд1кке С. Сейфуллиннщ 
“Тау 1шшде” деген эншщ кайырмасы да душар болган.
Казакта “ат арытып” пен “ат терлетш” деген пркеске ею 
турл1 угым артылады: 
6ipiHmici 
кашык сапарды, киын жол аза- 
бын б1лд1рсе, 
eKiHmici 
жакын, жуык мацды, 
6ipaK 
суыт асыгыс 
жур1ст! (сагынгандьщты) бшд1ред1. Жинактыц 13-бетшде осы 
угымдардыц жэне 28-бетте “ом1р” мен “гумыр” создер1нщ орны 
ауысып бершген. Сондай-ак эн созшде ininmpa кездесепн тол
358

сездер (“Ей, калка, хош! ” дегеннщ жэне тагы осындай пркестер) 
арнайы белгшермен ажыратылмаган.
“Эупшдек” пен “Эпиток” эндершдеп кезшде элеуметик 
niKip 
тудырган ауыс-тушс жол-шумактар тагы да сол калпында 
бершген, 
улт 
мэдениетшщ 
белсещц 
кайраткерлершщ 
тужырымдары ескершмеген. Сондыктан, ойнакы, нурлы, 
лирикалык назга курылган “Эпитоктщ” де кайгы мен ащы 
зар тоганагын тарткан “Эупшдектщ” де топтттысы Tepic 
кайрылган, эстетикальщ куны томендеген. Дегенмен, осы ею 
эннщ де бултармас дэлелмен аныктала алатын менпик соз1 
бар. “Эупшдектщ” соз1 С. Сейфуллиннщ “Тар жол, тайгак 
кешу” романында тольщ келпршедт Кабиба кыз шыркап, 
С. Сейфуллиннщ Еалымжан деген татар жолдасына “Эттеген- 
ай, казак болып тумаганым-ай!” деп санын соктырып, бармагын 
тютеткен осы эн едг Ал “Эпитоктщ” эдеби-эстетикалык 
opeci 
бшк лирикалык сез1мшш тексш казак эн онершщ 
6iperefi 
санаткер1 болган Рабпга Ешмжанова айтатын. Мундай копе- 
коршеу жэйттерге баспагерлердщ кулак аспауы - оюшпги-ак.
Жинактыц 57-бетшдеп “Эйкен-ай” эншщ соцгы екшттл 
шумагы жартылай туе кеш де кынжылтпай коймайды. “Эйкен- 
ай” бузылып туссе де саннан калмай аталып откен екен. Ал кей 
эндер назардан мулде тыс калган. Сонау “ак табан шубырынды” 
кезде халкымызга жубаныш гпмш болган “Ел1майды” бул 
жпнактан таппаганымызга кынжылып отыр мыз. Ауыздан- 
ауызга тарап, сонау гасырлар койнауынан жеткен асыл 
мурамыздыц себепс1з Tycin калганына не жорьщ? Халкымыздыц 
бар буыныныц кулшына шыркайтын “Ею жпреннщ” еюнттл 
Typi де ескерушз калыпты. Баспа тарапынан кеткен азды-копп 
олкылыктарга тттуктлиьтп коз Tire берме се де бол ар едг Ал ай­
да, бул редакциялык келецшздштер орындаушылыкка нуксан 
келпредт

жүктеу/скачать 5.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: