Ақылқадағалаушылық нормалар

95
жандандырады және өзі көрініс табатын санаттың сарабынан шыға 
құралады. 
Дүрегей нормалар фактілерді топтастыра және бағалай отырып 
бар тәжірибені сипаттайды. 
Аралас нормалар екі қағиданы да қолданады, яғни логикалық 
сыныпталуды және эмпирикалық жұптасуды. Бұл үш норма 
түрлерінің барлығы да бірдей қажетті және бір-бірін өзара 
толықтырады. 
Мәні мен бағалау сипатына тәуелділікте нормалар этикалық 
және техникалық болып бөлінеді.
Этикалық нормалар әділдік, зұлымдық ұғымына келіп 
жұғысады, өйткені олардың көзқарасы бойынша тәжірибе бағаланады.
Техникалық нормалар ғанибет, ұсқынсыз деген ұғымға 
жұғысады, өйткені олар да бағалаудың негізі болып табылады.
Көрсетілген ұғымдар қатынастылығы мәнді, өйткені сұлулық 
және әділдік секілді бірінші мүшелері жағымды және мағыналы 
болады, ал қарсы қойылған қатынас мүшелері қажетті сапалардың 
жоқтығын білдіреді.
Этикалық нормалар құқықтық, моральдік және әдептілік болып 
бөлінеді. Құқықтық нормалар – «әділетті - әділетсіз», моральдік – 
«лайықты және лайықты емес», ал әдептілік – «жақсы - жаман» деген 
бағалауға тіреледі. Құқықтықтық нормалар талаптың мағыналық 
шамасында жалпы міндеттілік минималдық болып табылады. Ереже 
бойынша құқықтықтың нормаларды бұзу санкциясын қолдануды 
келтіреді. Құқықтық нормалар моральдікті және әдептілікті сондай 
оймен жұптастырады, өйткені қажетті талапардың ең аз мөлшерін 
өзінде көрсетеді, мысалы, заң анық дене және моральдық залалды 
келтіруді жазалайды, моральдық нормалар құлықтың тұрақсыздығын 
шаралайды, ал әдептілік – жаман ойларды.
Құқықтық және әдептілік нормалар жалпы міндетті. Құқықтық 
және моральдік нормалар санкцияларды өзінде көрсетеді. Моральдік 
және әдептілік нормалар жүріс-тұрысты және жеке тұлғаны 
бағалауды, ал құқықтық – тек қана жүріс-тұрыстың бағалауын 
болжайды. Сот полемикасы барысында әркелкі нормаларды 
шатастыру сәттері жиі кездесетіндігін ұмытпау керек, сондықтан да 
құқық қолдану саласындағы маманның маңызды міндеті – ол сондай 
жағдайарды болдыртпау. 
Риторикалық 
этиканың құқықтық, әдептілік, моральдік 
нормалармен қатыстылығы бар, сондай-ақ техникалық сөз сомдаумен
нормаларымен де, бір айта кететіндігі соңғысын этикалық санат 
есебінде түсінуге болады. Ритор және тыңдармандар сөз сомдаумен
сапасының болуы үшін этикалық жауаптылықты мойнына алады. Бұл 
жауаптылық заңи, моральдік және әдептілік те бола алады. Сөз 
құқықбұзушылық болуы мүмкін! 
Этика, сонымен қатар сөз сомдаумен этикасы, нормалардың барлық 

жүктеу/скачать 2.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: