Әдебиеттануға кіріспе және әдебиет теориясы

Қазақ поэзиясындағы ұйқас түрлері

жүктеу/скачать 1.55 Mb.

Pdf көрінісі

бет	42/54
Дата	12.01.2024
өлшемі	1.55 Mb.
	#488982

1 ... 38 39 40 41 42 43 44 45 ... 54

2022 tasmagambetova z zh debiettanu a k r spe zh ne debiet teoriyasy ump

1. Қара өлең ұйқасы: ааба Жаздым жауап, замандас, - а Тілеуі бір балғын жас. - а Аманатын жүректе, - б Айрылғанша жоғалмас. - а
2. Шұбыртпалы ұйқас: aaaa Бәрімізге ай ортақ, - а Қайырлы болса, бай ортақ, - а Жақсы болса, би ортақ, - а Көп жасаған көне ортақ. - а
3. Ерікті ұйқас: абвгб
4. Кезекті ұйқас: абвб Ay, қызғыш құс, қызғыш құс, - а Қанатың қатты, мойның бос. - б Исатайдан айрылып, - в Жалғыздықпен болдым дос. - б
5. Шалыс ұйқас: абаб

13 Қазақ поэзиясындағы ұйқас түрлері

Ұйқас,
рифма
(грекше
өлшемдес,
мөлшерлес)
-
өлең
тармақтарындағы сөз аяқтарының үндестігі, өзара ұқсас, дыбыстас
естілуі.
Ұйқас - өлеңнің сыртқы түріне ғана емес, ішкі сырына тікелей қатысты
нәрсе, яғни өлеңнің сыртқы сұлулығы үшін ғана емес, ішкі жылуы, қызуы үшін
де ауадай қажет нәрсе.
Поэтикалық синтаксистегі айшықтың (фигураның) мәні қандай болса,
өлең сөздегі ұйқастың мәні де сондай. Ұйқастың маңызы әсіресе силлабикалық
өлең үшін орасан зор.
Поэтикалық үндестік фонетикалық жағынан әр түрлі жолмен жасалады.
Ұйқас та соған байланысты.
Академик Қ.Жұмалиев: «Қазақ поэзиясында ұйқастардың түрі өте көп,
бірақ ең негізгі және көп қолданылатыны мыналар: 1) қара өлең ұйқасы, 2)
шұбыртпалы ұйқас, 3) ерікті ұйқас, 4) кезекті ұйқас, 5) шалыс ұйқас, 6) егіз
ұйқас, 7) аралас ұйқас, 8) осы күнгі ерікті ұйқастар»,- деп атап көрсетеді.
1. Қара өлең ұйқасы: ааба
Жаздым жауап, замандас, - а
Тілеуі бір балғын жас. - а
Аманатын жүректе, - б
Айрылғанша жоғалмас. - а

2. Шұбыртпалы ұйқас: aaaa
Бәрімізге ай ортақ, - а
Қайырлы болса, бай ортақ, - а
Жақсы болса, би ортақ, - а
Көп жасаған көне ортақ. - а

3. Ерікті ұйқас: абвгб
Бұлттан шыққан айға ұқсап, - а
Тұр еді Назым нұрланып, - б
Атлас көйлек үстінде, - в
Көк арбаға сүйеніп, - г

51
Шыбықтай белі бұралып. - б
4. Кезекті ұйқас: абвб
Ay, қызғыш құс, қызғыш құс, - а
Қанатың қатты, мойның бос. - б
Исатайдан айрылып, - в
Жалғыздықпен болдым дос. - б

5. Шалыс ұйқас: абаб
Өсекке салмаңдар, - а
Ойымды, жарымды. - б
Өлшеуге алмаңдар, - а
Ойым бек тарылды. - б

жүктеу/скачать 1.55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 38 39 40 41 42 43 44 45 ... 54