Сумен жабдықтау және су бұру сорғы станцияларында техникалық қызмет көрсету

Сорғы станциялар құрылыстары мен жабдықтарын жосжұплы алдын ала жөндеу жүйесі сорғы станциясының мерзімнен бұрын тозуының, аварияның алдын алу және үздіксіз жұмысын қамтамасыз ету мақсатында құрылысты қадағалау және күтіп ұстау жөніндегі және жөндеудің барлық түрлеріне қатысты бұрын жасалған жосжұп бойынша жұмыстарды шамалайды. Авариялық сипатты ақаулар, сондай-ақ кішігірім кемшіліктер дереу жойылады. Сорғы және ауаүрлегіш станцияларын жосжұплы алдын ала қарау және жосжұплы алдын ала жөндеу жұмыстары, сорғы және ауаүрлегіш станцияларын ағымдық және күрделі жөндеу жұмыстардың негізгі түрлерінің тізбесі, қарау, жөндеу мерзімдері және олардың кезеңділігі /7-14/ ұсынымдарына сәйкес қабылданады.

Материалдық ресурстарын талап ететін сорғы тсанцияларын жөндеу жұмыстарына тән түрлері мыналар:

• 
  зауыт-өндірушілердің талаптарына сәйкес қоғалтқыш тетіктері үшін майлау операцияларын жүргізу;
  
• 
  қызмет мерзіміне сәйкес тозған немесе авариялық жай-күйдегі тетіктерді ауыстыру;
  
• 
  тығын-сақиналарды, аратөсемдерді, бұрандамалар мен сомындарды, қосу жалғастырғыштарды, мойынтіректерді, кілтектерді, түйрегіштерді және т.б. ауыстыру;
  
• 
  құбырлардың учаскелерін, жапқыш-реттеуші арматураны, сақтандырғыш және кері клапандарды ауыстыру және олардың жеке элементтерін ауыстыру.
  

Отандық өндірісінің әртүрлі типті және маркалы сорғыларды жөндеу үшін материалдар мен қосалқы бөлшектердің шығын нормалары /21, 34, 35, 50-52/ қабылданған деректер бойынша анықталады. Импорт өндірісінің сорғыларына техникалық қызмет көрсету техникалық регламентке және зауыт-өндірушінің техникалық қызмет көрсету жөніндегі нұсқаулығына сәйкес жүзеге асырылады.

8. 
   Электрқозғалтқыштарға, электржабдықтарға, электртаратқыш құрылғыларға және трансформаторлы қосалқы станцияларға техникалық қызмет көрсету
   

Сумен жабдықтау және су бұру құрылыстарының электртехникалық жабдықтарын жосжұплы алдын ала қарау мен жосжұплы алдын ала жөндеудің құрамы мен жүргізу көлемін өндірістік энергетикасында /7-14, 45, 49/ пайдалану тәжірибесінің негізінде анықталады.

• 
  электрқозғалтқыштар: ауыстырусыз статорор мен ротор орамдарының зақымдарын жою, орамды лакпен қайта жабу, фланец аратөсемін ауыстыру, тербеліс мойынтірегін жуу және қайта майлау, щетка механизмін жөндеу, щеткаларды ауыстыру және басқа;
  
• 
  электртаратқыштардың ауа және кабельді желілері: тіреулерді жөндеу, зақымданған оқшаулағыштарды ауыстыру, желілердің жеке учаскелерін қайта тарту, разрядтаушыларды тексеріп түгендеу және жөндеу, шұңқырлар мен қосу жалғастырғыштарға кабельді мастика құю;
  
• 
  жарықтандыру желілері: сынған оқшаулағыштар мен роликтерді ауыстыру, желілердің жеке учаскелерін қайта тарту, жөндеу немесе ауыстыру, штепсельді, розетканы, ажыратқышты, сақтандырғыш ауыстыру, тарату және алдын алу қалқандар мен қорабтарды жөндеу және басқа;
  
• 
  күш трансформаторы: трансформатордың май өлшеуіш шынысын, бакттары мен қақпағын жөндеу және ауыстыру, трансформаторға май құю, қайта қосу құрылғыларын жөндеу немесе ауыстыру, термосифонды сүзгілерде сорбентті ауыстыру және басқа.
  

• 
  электрқозғалтқыштарды жөндеу жұмыстары үшін қолданылатын материалдар: әртүрлі профильді қара және түсті металдар, резиноасбестті аратөсемді оқшаулау тығыздау материалдары, метиздер, майлау материалдары, лак бояу материалдары және басқа;
  
• 
  электртаратқыштардың ауа және кабель желілерін жөндеу кезінде қолданылатын материалдар: сым және кабель өнімі, электроқшаулау материалдары және басқа;
  
• 
  жарықтандыру желілерін жөндеу үшін қолданылатын материалдар: сым және кабель өнімі, электртехникалық таратқыш және сақтандырғыш арматура, жарықтандыру құралдары, электроқшаулау материалдары және басқа;
  
• 
  күш трансформаторын жөндеу үшін қолданылатын материалдар: түсті металдар мен қоспалар, метиздер, аратөсемді және лак бояу материалдары мен басқа.
  

9. 
   Сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін пайдалану кезінде пайдаланылатын басқа материалдық ресурстарды нормалау
   

4. 
   Сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін пайдалану кезінде ресурс үнемдеудің негізгі проблемалары
   

Сумен жабдықтау және су тарту жүйелерін пайдалану кезінде су үнемдеудің басты проблемасы негізгі қорлардың қатты тозуы болып табылады. Қазақстан Республикасы Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігінің деректері бойынша елімізде сутартқыштардың ұзындығы 24 мың км, оның ішінде көше бойы – 14,9 мың км құрайды, оның 47,7 % ауыстыруды қажет етеді. Сутартқыштың бас коллекторлары мен көше желілерінің ұзындығы 10,5 мың км құрайды, оның 2,3 мың км ауыстыруды қажет етеді. Облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдіктерінің деректері бойынша тозудың орташа деңгейі құрылыстар бойынша 58 %-дан (суқұбырлы сорғы станциялары) 74,2 %-ға дейін (сутартқыштың тазарту құрылыстары), желілердегі су шығыны 32 % құрайды. Судың жан-жақты есепке алынбауы су үнемдеудің негізгі проблемасының бірі болып табылады. Пайдалануға алынатын барлық судың 70 % шамасында ауыл шаруашылығында, 22 % - өнеркәсіпте, 8 % - коммуналдық-тұрмыстық мақсатта шығындалады. Егер өнеркәсіпте суды есепке алу 100 %-дық, коммуналдық-тұрмыстық секторында - 72-75 % жүргізілсе, онда ауыл шаруашылығында суды есепке алу өте төмен деңгейде жүргізіледі. Сонымен қатар ауыл шаруашылығында су шығыны 50 %-ға дейін және одан артық ысырап болады.

ҚР Заңында жеке суды есепке алу аспабын орнатуға қызмет көрсетушінің міндетті екендігі көзделген, жалпы үйде суды есепке алу аспабын орнату алынып тасталған. Іс жүзінде суды есепке алудың жалпы үй аспабының көрсеткіші мен жеке сомалық көрсеткіштердің айырмашылығы 50 %-ға дейін құрайды. Бұл - судың ысырап болғаны.

Осы уақытқа дейін елімізде ауыз суды дайындауға және оны тұтынушыларға жеткізуге жұмсалған нақты шығынды сипаттамайтын сумен жабдықтау және су бұру қызметінің төмен тарифтері қолданыста, бұл суға ұқыпты қатынасты және оны үнемдеуге бөгет болып отыр. Көптеген мемлекеттерде сумен жабдықтау және су бұру қызметі үшін төлемнің сомалық мөлшері отбасының бір айдағы жинақ табысының пайызында 3-4 % құрайды. Қазақстанда сумен жабдықтау және су бұру қызметі үшін төлемнің бұл мөлшері практика жүзінде 10 есе аз. Сумен жабдықтау және су бұру қызметіне қолжетімділік деңгейінің қолданылмайтын әлеуеті бар. Суарналарының табиғи монополияландырылған жай-күйі мен әрдайым аяғына дейін қаржыландырылмау жағдайында әкімшілік, сондай-ақ нарық әдістерімен реттелетін теңдестірілген бағаның сұранысы мен ұсыныстары сияқты экономикалық негізделген тарифтердің рөлі басым болып табылады.

• 
  қызмет көрсету шарттары, негізгі қорларды ауыстыру, оларды жаңғырту және салу бойынша тапсырмалар ескеріліп, қызмет көрсетуге арналған объективті қажетті шығындарды белгілеу;
  
• 
  тиімсіз шығындарды қысқартуды ескерумен қатар, операциялық шығындарды және инвестициялық құрамдық тарифтердің ықтимал өсуін, өндірістің ресурстік тиімділігінің жоғарылауын, төлемқабілеттілігі бойынша максимальды жол берілетін және қызмет сапасы бойынша ақталған тарифті есептеу және қайта құрылымдау;
  
• 
  инвестициялық құрамдық тарифті пайдаланудың бағыттарын бағалау және оңтайландыру, жабдықтарды жаңғыртуға арналған шығындарды және инвестициялық жобаларды іске асыру нәтижесінде пайдалану шығындарын өзгерту, ресурс үнемдеу, қызметті тиімсіз тұтынуды қысқарту бойынша шараларды жосжұплау;
  
• 
  реттеуші органдардың талдауы және тұтынушылардың төлем мөлшерін негізсіз жоғарылатуға жол бермеу (тарифтер сияқты, тұтыну нормативтерін жоғарылату арқылы);
  
• 
  тарифтерді келісу кезінде қаланың (бюджеттің және халықтың) нақты төлемқабілеттілігін, Суарналардың дебиторлық берешектерінің өсіміне жол бермеу үшін сумен жабдықтау және су тарту қызметін төлеу мүмкіндігін, субсидияланатын отбасылары санының шектен тыс өсуін, сондай-ақ оларға субсидия төлеу үшін бюджетке түсетін жүктемені бағалау;
  
• 
  Суарналар шығындарының негізділігіне сараптама жүргізу негізінде өзіндік құны мен кірісті реттеуші оргнадармен бақылау және талдау.
  

Сумен жабдықтау және су тарту секторында қымбаттау факторлардың объективті әсері арқылы әзірлемелерді белсендендіру және судың өзіндік құнын төмендетуге көмек беретін іс-шараларды жүзеге асыру ерекше елелулі маңызды болады. Оларға, бірінші кезектен, тұтынушылардың тиімсіз шығындары мен судың ысырап болуын қысқарту, сумен жабдықтау және су тарту жүйелерін пайдалану кезінде материалдық және энергия ресурстарын үнемдеу, еңбек ресурстарын босату мақсатында жұмысты механизациялау мен автоматтандыру деңгейін арттыру жатады. Су шаруашылығы ұйымдарының негізгі қорлар құрылымындағы активті бөлігінің үлесі елеусіз – 96 % ұзақ пайдалану мерзімі бар ұзақмерзімді құрылыстар қоры. Салада амортизацияның орташа нормасы басқа салалармен салыстырғанда төмен және 3,4-4,0 % құрайды, алайда өнімнің өзіндік құнында амортизацияның меншікті салмағы жоғары. Бұл ретте, салада шығындардың өсу қарқынын төмендетудің басты резервтерін негізгі қорларды пайдаланудың жақсартуынан және оларды кеңейтудегі мұқтаждылықты төмендетуден іздеу қажет. Орташа тарифтердің өсім қарқынына қатысты орташа өзіндік құнның опережаюшие қарқыны Суарналардың тиімділігін төмендетеді. Сумен жабдықтау және су тарту жүйелерінің барлық шығындарын өтеуі тиіс реттелетін тарифтер болғанда, кәсіпорындар, оларға қызмет көрсетушілер пайдалану шығындарын жан-жақты қысқартуға және өз қызметтерінің өзіндік құныны төмендетуге мүдделі. Сонымен қатар, Үкімет тозған сумен жабдықтау жүйелерін қалпына келтіру, қайта жаңарту және жаңа жүйелер салу жөнінде, осы іс-шаралардың іске асырылуын және нақты мақсаттарға қол жеткізілуін бақылауды күшейту жөнінде іс-шараларды қаржыландыруды ұлғайту үшін шаралар қарастыруда. Іс-шаралар Ауыз су жөніндегі 2020 жылға дейінгі салалық бағдарламаға енгізілген.

Берілген нормалар ақжұпаттық ретінде қаралуы тиіс, нақты кәсіпорындар үшін сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін пайдалану жергілікті шарттарға байланысты нақтылануы және толықтырылуы тиіс.