«Сүйінбай мен Қатаған айтысы»
« Тақырыбы: Айтыс өнері
« Идеясы: Сүйінбайдың ақындығын паш ету, бірлік пен елдіктің маңыздылығы
« Жанры: Ақындар айтысы
« Композициялық талдау:
Басталуы:
Орман ханның ас беруі
Байланысуы:
Қазақ-қырғыздың жиналуы
Дамуы:
Сүйінбайдың сөз бастап, амандасуы
Шиеленісуі:
Қағілез Қатағанның екпіні
Шарықтау шегі:
Сүйінбайдың жауабы
Шешімі:
Соңғы шешім, Қатағанның жеңілісі
« Кейіпкерлері:
Орман - Қырғыз ханы, шонжар манабы
Тезек - Жетісу қазақтарын билеп отырған төре.
Бәйтік - Қырғыз елінің шоң манабы.
Сүйінбай - бадана көз, сұлу жігіт, қазақтың айтыскер ақыны.
Қатаған - қырғыздан шыққан қағілез қайыстай қара жігіт, айтыскер ақын.
Бөлтірік - жиынға келген шешен.
Жантай - айтыстың шешімін айтқан батыр.
« Маңызды деректер:
Атақты ас қырғыз жерінде Ыстықкөл жайлауында ХІХ ғасырдың орта шенінде өт-
кен(1852 жыл маусым айының басында).
Хабар қазақ еліне алты ай бұрын тарайды. Орман хан Тезек төреге арнайы шақыру хат
жібереді. Ақын, жыршы, жырауларды, найзагер, бапкер, палуандарды ала келуді өтінеді.
Асқа қазақ-қырғыздың ақсүйек, би-болыстарымен қатар, қарапайым халық та көп жина-
лады.
Қырғыз манабы Бәйтік қазақтан келген қалың топқа көз салып: «Тезек-ау, мына бадана
көз, сұрша жігітің Сүйінбай ақын емес пе?» – дейді.
Сүйінбай Жантайға, Қара Бәйтік пен Әтекеңе, Орманханға сәлемдесе келгенің айтады.
Қатаған өзің қияқты сұңқарға, Сүйінбайды боз жапалаққа теңейді.
Қатаған сөзі:
«Байлық десең, мұнда бар,
Көптік десең, мұнда бар,
Беттік десең, мұнда бар,
Көкше қоян құмда бар,
Біздей ерчі қайда бар?!»
Қатағанның айтқан рулары: Қара Бәйтік, Сарыбақ, Бұғы, Қасар ұры, Сары ру, Солты,
Қанайым.
Қатағанның екпінінен жасқанған, Сүйінбайға жалтақ-жалтақ қарай берген адам: Тезек
төре
Сол кезде Тезек төреге: «Ей, төрем, көтер басыңды, қаныңды қашырма. Сүйінбай өлең та-
ппай отыр дейсің бе?! Булығып отыр. Сүйінжан, шығар даусыңды», - деген адам: Бөл-
тірік батыр
Сүйінбайдың Қатаған сөзіне берген жауабы:
«Көппін деп айттың, Қатаған,
Көптігің сенің қайда бар,
Үш атаның ұлысың.
Қазағымды қаптатсам,
Жұртта қалған күшіктей,
Айдалада ұлырсың.»
Сүйінбайдың жауабында аты аталатын қазақ есімдері, рулары: Шапырашты, Сұраншы,
Достарыңызбен бөлісу: |
