Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Фойдаланилган адабиѐтлар.
1. ―Билимли авлод – буюк келажакнинг, тадбиркор халқ – фаровон ҳаѐтнинг, дўстона ҳамкорлик эса тараққиѐтнинг кафолатидир‖. Президент Шавкат Мирзиѐевнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 26 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси. ―Халқ сўзи‖ газетаси 2018 йил. 9 декабрь сони. TADBIRKORLIK FAOLIYATIDA KICHIK BIZNESNI BOSHQARISH PSIXOLOGIYASI M.V.Xalimova -p.f.n. dotsent Andijon davlat universiteti Bozor iqtisodiyoti sharoiti raxbarlardan tadbirkorlik va ishbilarmonlikni boshqaruv uslublarini takomillashtirishni talab etadi. Boshqarish uslublari asosan ongli ravishda muayan maqsadlarga erishish uchun xizmat qiladi. Bu faoliyat davomida ma‘naviylik me‘yorlariga, ya‘ni tadbirkorlik etikasiga amal qilish maqsadga muvofiqdir.Biznes etikasining asosiy qoidalariga quyidagilar kiradi: qonunni hurmat qilish, to‗g‗rilik o‗z so‗ziga va tuzilgan shartnomaga javob berish, ishonchlilik va ijtimoiy javobgarlik hech qachon va hech qanday sharoitda o‗z xizmatchilarini, buyurtmachilarni, xissadorlarni, rahbarlarni, mol yetkazib beruvchilarni, nazorat qiluvchi idoralarni aldamaslik majburiyatlari. Taraqqiy topgan davlatlarda, ayniqsa Yaponiya va AQSHda firmalarning ―etika kodeksi‖ va biznesmenlarning alohida kasb ustalari guruhlarining ―ishbilarmonlar kodeksi‖ keng qo‗llanadi. Ushbu kodekslarga binoan u yoki bu tarmoq firmalari bir xil etika o‗lchovlarini qo‗llaydilar. Bunday kodekslar raqobatchilarning etikaga xilof hulqlarini aniqlashni osonlashtiradi. Ishbilarmon biznes kodeksining asosiy qismlaridan biri ishbilarmon va iste‘molchi o‗rtasidagi munosabatlar hisoblanadi.Eng birinchi ―Biznesmen kodeksi‖ amerikaliklar tomonidan 1913 yilda ishlab chiqilgan bo‗lib, unda yettita ish yuritish qoidasi qabul 7 qilingan. Bu qoidalar bitta asosga jamlangan bo‗lib, bu biznes sohasidagi usul va siyosatni baholashda ularning haqiqat va adolatlilik tushunchalariga mos kelishi bilan belgilanganidir.Vaqt o‗tishi bilan kodeks bir necha bor takomillashdi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tadbirkor raxbar faoliyatining mazmuni uning boshqarish san‘atini nechog‗lik egallagani, ya‘ni odamlarni jamoaga uyushtirish, ishlarni rejalashtirish, nazorat qilish,axborotlar ayriboshlash, boshqarishni uquv bilan tashkil etish kabi mezonlar bilan xam izohlanadi.[1.34b] Bunda tadbirkor rahbar ongliligi, tadbirkorliligi, odamlarning moddiy va ma‘naviy extiyojlarining qondirib borilishi, uning gurux, jamoa jamiyat oldida ma‘suliyat, burch tuyg‗usini chuqur xis qilishi muhim ahamiyatga ega.Boshqarish san‘ati tadbirkor raxbarlardan talab qilinadigan xislatlardan eng asosiysi bo‗lib, uning o‗z qo‗l ostidagi xizmatchilar bilan juda yaxshi munosabat o‗rnatish, korxonada ishlab chiqarishning eng samarali natijalarini beradigan muxtni yaratishidadir. Yaponiyaning boshqarish uslubi ana shu tamoil asosiga qurilgan. Yaponlarninig boshlang‗ich ijtimoiy sharoiti shundayki, ular ishchini ijtimoiy ximoya qilish bilan birga ma‘naviy tarbiyalab borishadi,inson psixologiyasidan to‗g‗ri foydalanishadi, ishchini ishga tayyorlash jarayonida xalqqa ma‘lum bo‗lgan uslublarni qo‗llashadi, ya‘ni bajariladigan ishning nozik tomonlarini va qat‘iylikning o‗rgatishadi. Maxsulot ishlab chiqarish bilan uning sifatini nazorat qilish jarayoni xech qachon ajratilmaydi yoki bir-biriga qarama-qarshi qo‗yilmaydi. Ularning fikricha, nazoratni kuchaytirish yoki nazoratchining xuquqini kuchaytirish bilan yuqori sifatli mahsulot olib bo‗lmaydi. Vaxolanki, mahsulot sifatini tayyor bo‗lgandan keyin emas, aksincha uni tayorlash jarayonida, xar bir bajarilgan ishdan so‗ng nazorat qilish kerak. Nazoratchining asosiy vazifasi sifatsiz maxsulot ishlab chiqarayotgan ishchini topib, uni jazolash emas, balki uning sababini izlashdan va bartaraf qilishdan iborat bo‗lishi kerak. Mana shu uslubni yaponlar tug‗ri yo‗lga qo‗yganligi sababli xar bir ishchi o‗z-o‗zini nazorat qilishga o‗rgangan va doimo o‗z ustida izlanishlar olib boradi. Kompaniyalarda sifat guruxlari tashkil qilingan.Bizda xam xar bir tadbirkor rahbar ish joylarida mana shunday uslubni tashkil qila olishi kerak. Shundagina sifatsiz maxsulot sonini kamaytirib, yuqori sifatli maxsulot olishga erishish mumkin. Shundagina kichik biznesda ishlab chiqarishni kengaytirmasdan, ishchilar sonini o‗zgartirmasdan ko‗plab maxsulot olishga erishish mumkin. Tadbirkorning sheriklari bilan munosabatlari qanchalik to‗g‗ri tuzilganligi biznesdagi muvaffaqiyatni belgilaydi. Sherik deb, biror bir birgalikdagi faoliyatning ishtirokchisiga aytiladi. Tadbirkorning sheriklari bilan aloqalarini mustahkamlashda shaxslararo munosabatlar masuliyatli katta ahamiyatga ega: umumiy g‗oyaga qiziqqan va ularni amalga oshirishga tayyor bo‗lgan sheriklar bilan aloqa o‗rnatish; boshliq bilan tuzilgan kelishuv (kontrakt) shartlariga qattiq rioya qilinishi; haq to‗lash shartlari; ijtimoiy imtiyozlar (berilgan bo‗lsa); korxona boshqarilishidagi ishtiroki; yil natijalari bo‗yicha dividentlar to‗lash shartlari; ishdan bo‗shagandan o‗z ulushini olish ta‘minlanadi.Tadbirkor rahbar tashkilotchiligi - mehnat jamoasini uyushtirish, jipslashtirish, ishlab chiqarish va tarbiyaviy jarayonlarga t‘sir ko‗rsatish, gurux faoliyatini oliy maqsadlarga qarata 8 olish qobilyati kabi masalalarni qamrab oladi. [2,56b]Tadbirkor rahbar jamoani moddiy va ma‘naviy ne‘matlar ishlab chiqarishiga rahnamolik qilar ekan, shuni unutmaslik kerakki, odamlar bir-birlari bilan o‗zaro munosabatda, bir-birlariga xar jixatdan muxtoj, shaxsiy extiyoj va maqsadlarga egadirlar. Shu bois xar qanday tadbirkor-raxbar eng avvalo shaxslararo munosabatlarga insoniy qadriyatlarga diqqat e‘tiborini qaratmog‗i lozim bo‘ladi. Mijozlar bilan munosabatlar kichik biznesda mijozlar bilan munosabatga muhim ahamiyat berish lozim. Kichik biznes mijoz sifatida, dallollik idorasi, birja, tayyorlov tashkiloti qayta ishlovchi korxona, shuningdek mahsulotlarning doimiy buyurtmasi yoki haridori bo‗lgan ayrim shaxslar gavdalanishi mumkin. Mijoz kim bo‗lishidan kat‘iy nazar: tashkilotmi, korxonami, firmami yoki yakka shaxsmi - avvalo tadbirkor oldida o‗z muammolari bilan murojaat qilayotgan inson ekanligini esda to‗tishi lozimdir.Tadbirkorning vazifasi - mijozni o‗z qo‗liga olib uni ushlab qolmoq. Har bir tadbirkor (yakka shaxs yoki korxona) shu maqsadda o‗z ishini mijozga bag‗ishlamogi kerak. Bu maqsadga erishishda quyidagilarni ta‘minlash zarur: har doim o‗zini mijoz o‗rniga qo‗yishi; qog‗ozbozlikka yo‗l qo‗ymaslik; haridorlar bilan tovar sotilgandan so‗ng ham aloqani uzmaslik. Bular tadbirkorlik psixologiyasining asosiy omili xisoblanadi. жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|