Екінші бөлім Ғазали ғибыраттары

Пайғамбарымыз: «Періштелер нұрдан жаратылған. Жын оттан жаратылды, ал адам – топырақтан жаратылды. Сонымен қатар «жын - оттың жалынынан», «түтінсіз оттан жаратқан» делінеді.

Қазақтың балаларды күл төбе мен ескі қонысқа ойнатпайтыны сондықтан болса керек. Өйткені, күл – оттың қалдығы, яғни, жынның күйігі емес пе? «Ібіліс періште емес».

Жын мен адамзатты өзіме құлшылық еті үшін ғана жараттым» (Зарият, 56). Әбу, Забур: «Пайғамбар Алла жүз төрт жазба түсірді. Содан елу жазбаны пейіске түсірген»- депті (Ибн Хиббан). Ол жазбаларда адамзаттың өмірін ретке келтіретін қағида мен шариғаттың заңдары қамтылды, (Пайғамбарлар қиссасы, 42 бет)

Сонда, Даниалдың қолынан қағып түсірілген қай жазба екен? «Мұса: «Раббым маған өзіңді қарат, сені көрейін»-деді.

• 
  Мені әсте көре алмайсың, бірақ тауға қара, егер ол орнында тұра алса, сен де менң көресің»- деді. «Сонда Раббы тауға көрініс берген сәтте, оны быт-шыт қылды». Алла тағаланың нұрынан тау шашылып, күл-парша болып топыраққа айналды. «Мұса талып түсті».(Ағраф,143)
  

Бір Хадисте: Алланың пердесі – нұр, бір рауаяттар – от делінеді екен. Ол перде ысырылса, салынса дүниені өртеп жібермек екен (Әл-Бухари, Муслим). Мен ертеде бір оқыған тәпсірлерде: ғарыш, одан-арыш, одан – арсы, одан – түрсі делінген сияқты еді. Анығын Алланың өзі біледі. Пайғамбарымыз: «Мені Мұсадан жоғары қоймайдар. Расында, Қиямет күні адамдар есінен танады, ал алғаш есін жинайтын мен боламын. Қарасам, Мұсаның Арыштың діңгегінен ұстап тұрғанын көремін. Білмеймін... Есінен танып менен бұрын есін жиды ма, жоқ. Тұр стауындағы ейен тануы жеткілікті саналуы ма?», - деген екен. (Әл-Бұхари, Мүслим). Демек, арыштың діңгегі болғаны ма? Әлде кемпір-қосақ сияқты нұрлы шұғыла ма?

Мен бұрын «арсы-түрсіні» асыл нұрдың, адамдардың бойынан бөлініп шығатын 0,03 грамм рухтың жиынтығы ма екен – деп елестетуші едім. Алланың жұпарын Алланың өзінен басқа кім білсін. Мұхаммед Пайғамбар: Нұр ғой ол»- дегенінің аяттарында үлкен емеуін жатыр-ау! Мен соған толық иланамын.

-ІІ-ІІ-

18.01.13.

• 
  Міне, екеуміздің жолымыз осы арадан екі айырылады. Сен сабырсыздық танытқан оқиғалардың сырын айтайын. Кешегі кембағалдың кемесі. Оларға қарсы Жәбір патшасы келе жатыр. Егер кемесінің жарамды екенін білсе, оны тартып алар еді. Тегін кемені керек етпеді, сондықтан кедейдің кемесі өзінде қалсын – дедім. Ал ана бала әке-шешесін иманнан бас тартқызатын, талайдың сорын қайнататын Қостаншық па біреу болайын деп тұр. Әке-шешесін, елін қан қақсататын баланың орынына құдайға қараған бір тәубешіл перзент беруін Алладан тіледім. Ал құлағалы тұрған дауыл – екі жетім баланың әке-шешесінің қазынасы сақталған үйі еді. Сол қазынаны жетімдердің ризығына ұстайды Раббым бұйырды. Бәрі де Раббымның қолдауымен істелді.Сенің айтарын білуге сабырың жетпеген оқиғалардың арғы себебі осындай,-деді.
  

Қыдыр пайғамбардың Мұса пайғамбарға түпкі себебі мен кесірін білмей, сабырсыздықпен, төзімсіздікпен алған білімінің адамзатқа зиянкестік әкелетінін ескерту арқылы кейінгі ұрпақты сақтандыру болса керек.

Біз ол тәмсілден тағылым алмадық. Ал, Қыдыр пайғамбардың бойындағы уахибтік қасиетті – қазақтың әсіре-әфсаналық және рауаяттың көркем қабылдауындағы қыдыр пайғамбардың, «Қызыр пайғамбардың», «Қыдыр мен қызыр әулиденің» бойындағы киелі бақ-дәулет иесінен көрі терең мағыналы, әрекетінде алдағы күндердің астарлы емеуріні бар, бақ-дәулет болып адамға қонатын жомарттық әулиеліктен көрі тылсымды қабілетке ие, жазалау да, жарылқау да қолынан келетін, құпия ғылымды меңгерген, үкім кесетін жақсылық пен жамандықтың пиғылына орай үкім кесетін сот нәтижесі лайық. Ал қазақ әсіре әрсалалары мен аңыздарындағы, ертегілер мен мысалдарындағы қызыр әулие – «қырық шілген қыдыр әулие», Баба түкті шашты азиз, сақалы беліне түскен ақ шапанды абыз сияқты далалық сипатқа ие. Қыдыр пайғамбарда – Раббының уахибіне бойсыну, ал «Баба түкті шашаты әзиз де» әулиелік аян басым, зады, осы әулие бейнесіндегі Қыдыр мен Баба түкті шашаты әзіздің түпкі тегі Раббым мен тәңірлік танымда жатқанымен де кейңн ұзақ кезең бойы екі діни жолды текшей ұстаған .... «текті әулиенің» сыртқы сипаты мен ақ шапанын Қыдыр, Нәбиге жапқан сияқты. Әйтеуір осы қазақы Қыдыр әулиеде даланың бір мінезі бар. Жаратқан иемнің жаратылысы туралы тылсым ұғымдар сәбилік түйсікте, табиғи түрде жарасым тапқан. ХІХ ғасырдың сәбилері түгіл, данышпандарының өзі Аяз ата деген ұғымнан мүлдем бейхабар. Күпірліктен жаратқан иемнің өзі сақтасын, бірақ қазіргі орта буыннан төменгі толқандарға қыдыр әулиені аяз ата деп түсіндірсең, еш күдіксіз қабылдары анық.

Демек көркем бейненің тегін тектеп түсіндірмесең, сәби сананың мүлдем тегі жат ұғымдар мен бейнелерді, түбі бір тұлға деп қабылдауы әбден мүмкін. Әдебиеттің керегі де осында.

-ІІ-ІІ-

Юшағ-Юсуфтің ұрпағы таза исраил жұртының көсемі. Оны көсемдікке жеткізген оқиға – Құддыстан қарғыспен қуылған исраил дықтарды қайтадан Құдысқа Иерусилимге бастап келуі. Жұма кұні кеш батып бара жатқада исраилдықтар үшін сенбі күні кешкі ай туғанда басталады, ал ол күні олар бар харакетті тастап, құдайға құлшылық етуі тиіс, күнге қарап: «Сен де бұйрықты орындаушысың, мен де бұйрықты орындаушымын! Уа аллам, оны мен үшін біраз (аспада) ұста!»-деп жалбарынады.

Алланың құдіретіне күмән жүрмейді. Бұл рауаятта эпостық сарын басым. Юшағқа сол үшін мәңгілік қонған. Бұл православия шіркеуіндегі ар-намыс, дін үшін азап шеккен тақуалар мен тұлғаларға «әулиет», «қасиетті әулие» атағын беру рәсімін еске салады.

- ІІ-ІІ-

Ілия пайғамбардың бойындағы қасиетті және оның жердегі міндетін – сауданың, табыстың, ырыс-құттың жебеушісі деп, кейде оны «Қызыр-Ілияс» деп қатар қолданып, жаңылыстау түсініп келген сияқтымын. Бәрі де зер салмаудың зияны шығар. «Пайғамбарлар қиссасындағы» оған берілген сипаттамада: Ілияс елші және «Ілиясқа сәлем!» деп ілтипат көрсету сауап екен. Ол жауыз патшадан қашып, үңгірде он жыл мекендейді. Патша өлген соң қайтып оралып, жамағатты иманға келтірген.

«Пайғамбарлар қиссасында»: Кейбір тәпсір және тарих кітаптарында: Илияс әлі тірі, сол сияқты Қыдыр да тірі деген сөз бар. Негізінде бұл өрескел қате. Тіпті қайбіреулер «Төрт пайғамбар әлі күнге дейін тірі. Екеуі – жерже, екеуі – көкте: Көктегі – Ыдырыс пен Иса, Жердегі – Қыдыр мен Илияс»-дейді. Мұның бәрі негізсіз, жалған нәрсеге (дәлелге) құрылған қате пікір. Алла тағала тек Исаны ғана көкке көтеріп әкеткен. Ал қалғандары .... өз өлімімен дүние салған» «211 бет)-деп сендіре түсіндіреді.

Алланың құдіретіне де, тіпсіршіге де, аудармашыға да күпірлі күдігіміз жоқ. Иншалла, Жаратқан иемнің құзырына бойсынамын. Тек, біз бала жастан естіген қиссалар мен .... рауаяттарда: Көктен – Иса, жерден – Мәді (Мағди) шыққанда, ақырзаман болады-мыс деп айтылушы еді. Демек, бұл жай болжам-болса болды ғой. Екінші: Ілияс пен Қыдыр жер бетінде тірі жүр-мыс – делінген рауаят, Оларды «Қыдыр қонды», Қызыр-Ілияс бата беріпті» деген аңыз-әфсанаға (мифке) айналған сияқты. Ырыс, бақ, дәулет, құдіретті киенің иелеріне, оның үстіне Раббын сүйген сәбилерді өлімге қимау – халықтық аңсар.

Осы тұрғыдан алғанда Қызыр-Ілияс пайғамбардың жер бетінде жүріп, сиынған не сүйінген құлына жарылқауы туралы рауаят әрсанаға түсіністікпен қараған лазым көрінеді. Әйтпесе, «өлгендердің қайтып келмейтіні» анық қой. Анығы Аллаға аян.

Бала жастан күймен бірге есімі жадымызда жатталып қалған, Шамкен Қажығалиевтің «Шамғон» деген есімі бір түрлі жат әрі тосын естілетін. Түбірлеп тектегенде десептеуге келмейтін. Сөйтсек, ол Мұхамедтің үмбетінің арасында бейтаныстау Шамуны пайғамбардың «Шамғун» деген екінші лақап есіміекен. Бұл Яхуди тіліндегі Хумануи (Исмаил) деген есімнің баламасы екен. Сонда, Шамғон ағамыздың әкесі Қажығали: Жау қолында кеткен Мұсаға түскен «Таураттың» сүрелері жазылған тақта жазуды, оның жыланға айналған асатаяғын, киімдерін және һаруаннан қалған заттарды, көктен түскен жеміс шырынын Раббыма құлшылық ету арқылы оны алаяқтардан яхудилерге қайтарып бергені туралы рауаятты білетін болғаны ғой!

Шамған нәби қасиетті заттарды жұртына қайырғаны үшін пайғамбар атанады. Ал оның есімінің құрметіне орай қойылған қазақ Шамғон туған ұлтының рух қуаты - күйді қайта тірілтіп, дүниені дүр сілкіндірді. Құрманғазы атындағы ұлттық академиялық оркестреден көп шетелде өнер көрсеткен ұжым елімізде жоқ шығар! Топырағы торқа болсын.

-ІІ-ІІ-

Әділ қазы болыпты.

Әйел жынысына ерекше ынтық болыпты.

«Дәуіт өте қызғаншақ еді» (Ахмад)

Ол өлім періштесін «Алланың әміріне құлдық, қош келіпсің!» - деп сабырмен қарсы алыпты. Дәуіт пайғамбар туралы рауаят та, қисса да, тәміл де, адам аттары да қазақта көп. Досымыз Дәуітәлі ақынның есімі де осы Дәуіт пайғамбардың құрметіне қойылған. Топырағы торқа болсын, Марқұмның! Алла тағаланың:

«Адам баласын бірін-бірі арқылы қорғамаса жер жүзі бұзылар еді», яғни, адам баласының біреуі екіншісінен қорғанбаса, дүние бұзылар еді. Шын мәнінде, Аллаға қиямет күні адамдардың (ішіндегі) ең сүйіктісі әрі жақыны – әділ басшы. Ал Аллаға қиямет күні адамдардың (ішіндегі) ең жеккөрініштісі және қатты азапталатыны залым(зұлым) басшы»,-(Ахмад) деген аянаттарының түсуіне себепші болған Дәуіт пайғамбар.

-!!-!!-

Пайғамбарлар соңына мирас қалдырмайды, садақа қалдырады екен. Дәуіттен соң пайғамбарлық Сүлейменге қонады. Оған пайғамбарлықтың белгісі (мұғжиза( ретінде дүниедегі барлық мақұлұқтардың тілін меңгеру нәсіп етіледі. Желді – көлік етті, жындарды қызметшісіне айналдырды, бұлтты көшіріп қалаған жеріне жаңбыр жаудырды, ұшқыш кілемі болды, мыс қорытуды игерді, әділ қазы болды.

Міне, сіз бұл рауаятты қазақы әңгіме ретінде жақсы білесіз. Ал әлгі билердің қайсысы .... төрелікті жасаған. Жасағанына нежазушының болса қиялы екеніне, ендігі билік айтуды сіздерге қалдырдық. Бұған да ләж табатындар табылып қалуы мүмкін-ау. «Бір түнде жетпіс әйеліме аяқ сап, Алла үшін атқа мінетін жетпіс – жауынгер таптырамын»,- деген күпірлік сөзі үшін, «Алла қаласа» демеген үшін, жетпіс әйелінің де бойына бала бітірмепті. Тек бір ғана жарым жан бала силапты.

Әр ісімізге Алла жар болсын де. Сол жалғыз жар болмаса, бар тілек-батамыз босқа кетеді-деп біздің Төгіс атамыз айтқан екен. Соны еске алып, батаның реті келгенде , оны әр игі ісімізге «Алла жар болсын!»,-деп қайырамын. Алла жар болсын! Де

-ІІ-ІІ-

Әрине жаратқан Ием жалғыз. Ол ешкімнен туған жоқ. Одан ешкім тумайды. Тұрағы – ғайып, яғни, ла-мақан.

Ендеше, Ғұзайыр Раббының құзырымен ғайыптан қайта жаратылған нәби дәрежесіндегі кәдімгі пенде.

Анығын Алла біледі.

-ІІ-ІІ-

Мариям Имранқызы – Иса пайғамбардың анасы. Туа сала Раббының жолына аталған «Абырайым сақтаған» азат, гение әдепті тақуа қызға: Алла тағала: «Рухымен дем үрлеп, ол Раббының аянын және (түсірген) кітаптарын растады(мойындады). (Бахри, ...) Алла тағала өзі жаратқан пенделерді төрт дәрежеге бөліпті.

Екінші дәрежедегілер – шыншылдар (Әс-сиффитун);

Үшінші дәрежедегілер – шаһидтер (Әм-муһада);

Төртінші дәрежедегілер – ізгі адамдар (Әл-самухин)

Мариям Мранқызы – үшінші дәрежедегі шыншылдар жамағатына жатады. Мариям мен Исаның ерекше белгісі жоқ, Яғни, бұл екеуін туған кезде, оларды шайтан түртпеген». Мұның мағынасы былай: Әрбір сәби дүниеге келгенде оны шайтан саусағымен түртеді екен. Саусақтығ ізі нәрестенің денесінде қала ма, жоқ па, ол жағы Рауаятта ашып айтылмаған. Алайда, ір мұсылман нәрестенің құймышағының үсті көгеріп туады. Перзентханадағы медбикелер қазақтардың нәрестесін корейлер мен монғол-якуттардың сәбиінен осы белгі арқылы ажыратып алады екен. Демек, сол «көк қал» шайтанның түрткендіктен де «кейіске келгеніне» өкініп, сәбилер жылап тумасын. Ал Мариям мен Иса Алланың рухымен үрленгендіктен де «кейіс дүниеге келгеніне» өкінбеген шығар, шайтан түртпеген шығар. Бұл олардың дәрежелік ерекшелігі.

Мариямның ұстазы Закарияның ұлы Яхияға «кітап бұйырылды». Сол елдің патшасы өзінің туған ағасының қызына ғашық боп, қыз да құмартады. Яхия бұл некені «һарам» деп жариялайды. Ақыры күйітке шыдамаған қыз: «Маған Яхияның басын кесіп әкел. Менің қалың малым сол болсын!»-дейді. Яхия ғибадатханада отырған жерінде патша әскері оның басын кесіп, табаққа салып, әлгі салдақыға сый ретінде тартады. Осы кезде Яхия отыз жаста еді. Сол жылы Исаға пайғамбарлық қонады.

19.01.13.

Имраның қызы Мария он бес жасқа ьолғанда Алланың әмірімен Жәбірейіл оның омырауына дем үрлейді. «Кеуде қуысынан кірген дем жатырға еніп, Мариям бала көтереді».Айы-күні толып, толғағы басталғанда, толғақ азабы жетелеп айдаладағы қурап қалған құрма ағашының түбіне алып келеді. Мариям: «Бала бойыма бітпей жатып өліп кеткенімде, атым өшіп тынар едім ғой»-деп жатып Исаны дүниеге әкеледі. Сол кезде оның төмен жағынан:

• 
  Қайғырма! Раббың сенің астыңнан ағын су шығарды,-деген дауыс естіледі. (Әсіре афсана мен ертегінің заңы бойынша ағын су бар жерде өмір бар. Бұл рауаятта да өлімге бел буған Мариямның астынан ағын су пайда болды, яғни, өмір, нәрестенің өмірі басталды) Мариям су ішіп, әл жиғанда:
  
• 
  Құрманың дінін сілкі. Одан жаңа піскен құрма түседі,- деген әлгі үн қайта естіледі.
  

Сонымен, Мариям Имранқызы құрмадан дәм татып, күш-қуат жияды. Иса өмірге келген қураған құрма тұрған жер – Байту-ул-Лахм-деп аталатын. Жаңағы беймәлім үн – Алланың мұғжизасымен сөйлеген нәресте Иса ма, жоқ, аян ба, оны ажыратпастан Мариям Имранқызы Байт-ул Лағмнан – Байт-ул Мағдиске баласын құшақтап келеді. Пірадар Мариямның жасырын босанып келуі таңданысып, жөн сұрағанда, тіл-жағын ашпай, нәрестені меңзей берді. Сонда сәбиге тіл бітіп:

• 
  Мен – Алланың құлымын. Маған қасиетті кітап бұйырылды. (Інжіл). Мені пайғамбарлыққа уақиб етті. Құт дарытты. Намаз бен зекетті тастамаймын. Менің туған, өлген, қайта тірілген күніме Алла амандық берсін,-деп ақида, иман, ғибадат, әдеп рәсімдерін атап өтеді.
  

Иса отыз жасқа келгенде, отыз жастағы Яхия Закария ұлының басы кесіліп, табаққа тартынған соң, Мариямның ұстазы Закарияның тірі кезінде «Тауратты» толықтыратын «Інжілді» Раббым Исаға түсіреді.(Мәнда, 46). «Тауратта» һарам етілген кей нәрселерді халал етті. Исаның соңынан он екі хауари (ізбасар) ерді.

Ол үш жыл пайғамбарлық етті. Исраилдік дін басылар Римдіктерге сүйеніп, оны дар ағашына кергіге асты.

Рауаят бойынша: Исаның көкке көтерілуі туралы Алладан жарлық түсісімен ол өзінің он екі хауариін жинап, оларға: «Сендер маған келтірген имандарыңнан он екі рет танасыңдар. Қайсың менің бейнеме ұқсап, менің орыныма дарға асылса, сол менің пайғамбарлық міртебеме ортақ болады,- дейді. Хауарилардың ішіндегі ең жасы ол міндетті мойнан алды. Содан кейін Иса пайғамбар үйдің төбедегі тесігінен ептеп көкке көтеріле бастайды. Исаға ұқсас жас хауариді алып кетіп, дарға асады.

Міне, Иса пайғамбардың өлімі мен тірідей көкке көтеріліп кетуіне, не өлген соң тірілуіне байланысты наным алшақтығының оның жолын ұстанушылар Хауарилер үшке бөлініп кетті.

Бір топ хауарилер: Алла өзі қалаған мерзім аралығында біздің арамызда болды, содан кейін өзі қалаған тұста көкке көтеріліп кетті – десті. Яғни, Иса – Алланың өзі, Ол – адам емес – дейшілер, олар – Яғқубиялар.

Екінші топтағы хауарилер: Алланың ішінде арамызда болды. Өзі қалаған кезінде ұлын көкке көтеріп алып кетті, - десті, бұлар – мастурилер.

Үшінші топтағы хауарилер: - Біздің арамызда Алланың құлы әрі елшісі өзінің қалағанын мерзіміне дейін болды, содан кейін Алла оны діне көтеріп алып кетті – десті, бұлар – мұсылмандар еді.

Алғашқы екі топтағы кәпір хауарилар мұсылман хауарилерді өлтіріп, Алла тағала Мұхаммед пайғамбарды елші етіп жіберіп, құранды түсіргенше, исламның ізгі ілімін жоғалтты. (Мүслим, ән-Нәсән).

Біз хауарилардың бұл үш табының көзқарас айырмашылықтарын тәпсір етпейміз. Анығы Алланың өзіне ғана аян мұғжиза бұл.

-ІІ-ІІ-

«Мүслимнің хадис-тәпсірінде: Қиямет-қайым болады: «Алла Шам жақтан суық жел жібереді-міс-деп түсіндіріліпті. Бұл, осы атом бомбасының, не жаппай жылынудың зардабы емес пе екен?

Жаннаттың сегіз қақпасы бар көрінеді. (Әл-Бухари, Мүслим).

Осы мамлүктер мен қараханилдер арқылы кең таралған сегіз бұрыш - ?? – осы жаннаттық сегіз қақпасының мекзеуі емес пе?

Біздікі болжам, сауал ғана. Алла күпірлігінен сақтасын.

-ІІ-ІІ-

Мұхаммед – кәдімгі пенде, оған Алла тағаланың ерекше уаһибімен елшілікке таңдап алған ерекше пайғамбар. Оған алдыңғы түскен үш кітапты мансұқ (күшін, үкімін) етіліп, шариғаты кемел «Құран-Кәрім» аян етілді.

«Құран» - шын.

Не істеймін десе де Алланың әміріне құлдық.

Тек: Алланың әмірімен істеліп отырған уахибті пенденің ісінен ажыра білдір, Алла!

-ІІ-ІІ-

Адамзатқа, Адам ата – Хауа анадан бастап 24 мың пайғамбар, 34 мың сахаба жіберіліпті. Сол пайғамбардың дені исраил жұртынан шыққан және солардың қолынан азапталып өлген. Сол үшін де исраил жұртына: қиямет-қайымға дейін бастарың бірікпесін – деп қарғыс айтылып, Құдыстан қуылыпты-мыс. Қашан олар ғылым, білім арқылы Алланың құпиясын біліп, кешірімін алғанша, олар ғылымды – дін ретінде ұстанбақ-мыс.

Анығы - ғылымының тілін білген адам, жамағат, ұлт, халық – мұратына жетеді. Жеке таным мағлұматын жүйеге келтіру үшін біз де осы жолдарды қағазға түсірдік. Бұл – пайымдау емес, анығында тоқып, есте ұстау үшін жазылған баяндау. Сондықтан асылық етуге болмас. Ал, жария етілсе, онда тиісті тәпсір берілетін шығар. Алла ризығынан нәсіп етсін!

19.01.13. сағ.10.00
23.01.13 ж.

Сәрсенбек Бекмұратұлы дайындаған «Миссионерлер дегеніміз кімдер?» атты «Алматы ақшамында» (10.01.2013) жарияланған топтаманың «Миссионерлік және империализм» деген тақырыпшасында яһудилар мен англо-саксандардың протестанттары АҚШ-ты шымылдық сыртынан билеп отырғаны мысалға келтірілген. Хрестяндардың миссионерлік саясаты туралы Кенияның премьер-министрі Камао Бкениятта: «Миссионерлер жерімізге келген кезімізде «Інжіл» олардың қолында, жер африкалықтардың қолында еді. Бізге көзімізді жұмып дұға қылуды үйретті. Көзімізді ашқан кезде «Інжіл» - біздікі, жер – олардыкі болып кеткенін көрдік», - депті.

Біз де соның кебенегін басымызға киіп алған жоқпыз ба? Қандай күйінішті сөз. Мен 1991 жылы: Оңтүстік Африка халқының 85%- зәңгілер, 15% - ақ нәсілдер. Ал ұлттық байлықтың 85% – ақ нәсілдердің, 15% – зәңгілердің үлесінде. Жерді сатсақ біз солардың кебін киеміз – деп жазып едім.

Қайдан ғана аузыма түсіп еді. Сол кебенекті кидік. Соған миссионерлер ерекше ықпалды қарқын берді.