Экономика сериясы Серия экономическая Жылына 4 рет шығады Выходит 4 раза в год Бас редактор: Б. А. Алибекова экономика ғылымдарының кандидаты, доцент Радакция алқасы

пайдаланЫЛған әдебиеттер

1. А.Исаксен, К.Гамильтон, Т.Гулфасон. Экономика переходного периода. Книга1. Т3.М.:Изд-во СОВ-ВИЛ.1993.- 192 б.

2. Елемесов Р., Жатканбаев Е.Б. Государство и рынок. Каржы-Каражат. Алматы. 1997.- 121 б.
Б.С.Медетова
Қазақстан Республикасының сыртқы қарызын басқару механизмдерін жетілдіру жолдары
Кез-келген дамушы ел тәрізді Қазақстан Республикасы әлеуметтік-экономикалық жетістіктерге қол жеткізуде 1992 жылдан бастап сыртқы қаржы көздеріне сүйене бастады.

Басқа да дамушы елдер тәрізді Қазақстан да құралдарды дамуға ресми көмек шеңберінде алушы болып табылады. Дамуға ресми көмек шеңберінде Қазақстан бірқатар халықаралық қаржы ұйымдарымен – ХВҚ, ХҚҚДБ, Азия даму банкі, Еуропалық Қайта Құру және Даму банкі, Ислам Даму банкі және донор елдер үкіметімен – Жапония, Германия, АҚШ, Австрия және тағы басқа елдермен қаржылық ынтымақстастықты дамытуда.

Еліміздің дүниежүзілік экономикаға белсенді кіруі мен еліміздің тәуелсіз несие рейтингінің жақсаруы және шетел инвестициясының көп көлемін тарту, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Үкіметінің және Ұлттық Банктің валюта режимін ырықтандыру бойынша жоспарлары Қазақстан Республикасының тұрақты дамуында маңызды шешуші орын алады.

Экономикамыздың ашық деңгейін арттыруға бағытталған қадамдар, сондай-ақ толыққанды ішкі қаржы нарығын қалыптастыру қажеттілігі Қазақстан Республикасы Үкіметі, Ұлттық банкі және қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын реттеу және қадағалау жөніндегі уәкілетті органның республиканың экономикалық қауіпсіздігінің тиісті деңгейін қамтамасыз ету және борыш құралдарының ішкі нарығын дамыту үшін жағдайлар жасау бойынша бірқатар жобалар мен шаралар қабылдауға алынып келеді [1].

Біріншіден, бұл қаржы секторы тұрақтылығының қажетті деңгейін қамтамасыз етуді және экономика салаларын дамытуды ескере отырып, несие капиталының ішкі және сыртқы нарықтарында қарыз алуды дұрыс жоспарлау мәселесі.

Екіншіден, бұл мемлекеттік сектордың борышын басқару тетіктерін жетілдіру және қажетті нәтижелерге қол жеткізу мақсатында жеке сектордың сыртқы қарызын реттеу мәселесі.

Халықаралық тәжірибе байыпты қарыз алу саясатын жүргізу және мемлекеттік сектор борышын басқару және жеке сектордың сыртқы борышын реттеу саласында мемлекеттің әлеуетін нығайту үшін қажетті шараларды уақтылы қабылдау елдің макроэкономикалық тұрақтылығының жоғары деңгейін қамтамасыз ету үшін ең маңызды фактор болып табылатындығына куә болып отыр.

Шет елдердің тәжірибесінде көптеген елдердің сыртқы және ішкі нарықтарда өз қарыз алу стратегиялары және борышты басқару саласындағы әлеуетін нығайту жөніндегі жоспарлары бар. Бұл қажеттіліктер капиталдың ішкі нарығын дамыту деңгейімен, валюта режимінің ерекшеліктерімен, макроэкономикалық саясаттың және нормативтік реттеу шараларының сапасымен, реформаларды әзірлеу және жүзеге асыру саласында ұйымдастыру-құқықтық әлеуетпен, елдің несие қабілеттілігімен және оның борышты басқару саласындағы мақсаттарымен айқындалады [2, 115 б.].

Мемлекеттік қарызды басқарудың классикалық үлгісі қарызқорлық және ақша-несие саясатының байланысы туралы мәселені қозғамайды. Ол мемлекет активтеріне қарызға алу мен жұмсалымдар көмегімен тұрақты салықтарды уақыты бойынша қайта бөлгенде оңтайлы серпінді салық салу үдерісін сипаттайды. Егер қазыналық өкіметтің салықтық жүктемені таңдап алудың нақты мүмкіндігі болғанда, бұлай қойылу заңды. Шындығында, онымен бірге өтпелі экономикаларда ғана емес, тұрақты салық салу деңгейі қазыналы өкімет тарапынан тиімді әсер ету объектісі бола алады. Ол қоғамдық таңдап алу тетіктерінің іс-қимылымен анықталатын немесе лоббистік мүдделер тобының ойын нәтижесі болып табылатын саяси-экономикалық тепе-теңдікті сипаттайды. Бұл секілділер айтарлықтай шамада мемлекеттік шығынды қалыптастыру деңгейіне де жатады. Сондықтан салық жүктемесі деңгейін тек шарттылықтың үлкен дәрежесімен мемлекеттін макроэкономикалық саясатының құралы ретінде қарастыруға болады.Осыған орай қарызды басқару міндетін қою баламалырақ көрінеді, онда бюджет профициті көрсеткіштерінің тізбектілігі экзогенді берілген. Мұнда мемлекет тапшылықты инфляциялық қаржыландыруға жол беретін, бірақ ұзақ уақытты ысырапты мейлінше азайтатын қарызқорлық саясатты таңдап алады.

Мемлекеттік қарызды басқаруды талдауға мұндай тәсіл инфляция мен қарыздың өзара байланысына ерекше назар аударады. Біз қарыздың уақытша және валюта құрылымын таңдап алу проблемасынан дерексіздендірілеміз, сондықтан ақша эмиссиясын қазыналық саясаттың негізгі құралы ретінде қарауымызға болады. Егер инфляциялық өктемдіктің басқа бағыттарын, мысалы, өндірісті ынталандыру әрекеттерін немесе банк секторын қолдауды есепке алмасақ, онда инфляцияға мұндай тәсілді қолдану құқыққа сәйкес болады.

Қазақстан Республикасының жалпы және мемлекеттік қарызының дамуына жүргізілген зерттеу, неғұрлым жинақталған сыртқы қарыз ауыртпалықты болса, соғұрлым үлкен шамада оның қызмет көрсетуі бүкіл ұлттық экономиканың және оның қаржы саласының атқарылымдығымен өзара іс-қимылға тартатындығын көрсетті. Бұл, ең алдымен, мемлекеттік бюджетке, ақша-несие жүйесіне, елдің несиені өтеу қабілетіне әсер етеді.

Мемлекеттік бюджет үшін сыртқы қарыздың шамадан тыс өсуінің қолайсыз салдарлары негізінен оның өтеу кезеңімен байланысты. Ағымдағы бюджеттік кезең үшін жаңа қарыздар, керісінше, салық және басқа әдеттегі кіріс көздеріне түсетін жүктемені азайту мүмкіндігін дәмелендіреді, бюджеттік үдерістің барлық кезеңдерінде икемдірек оңтайландыруға мүмкіндік береді. Сол уақытта сыртқы қарыз жөніндегі төлемдер кестесі қолайсыз болуы мүмкін. Кез келген жағдайда өзара іс-қимылдың дәрежесі мен салдарлары негізінен жинақталған сыртқы қарыздың салыстырмалы шамасына байланысты болып келеді.

Мемлекет, қарыз алуды мемлекет немесе жеке кәсіпорындар жүзеге асыруына тәуелсіз сенімді қарыз алушы беделін сақтап қалу үшін басқа елдер алдында өз субъектілерінің қарыз бойынша бақылауын жоғалтпау керек [3, 66 б.].

Қазақстанның халықаралық қаржы ұйымдарымен қарым-қатынасын экономикалық мақсатқа сай негізде құру қажет. Ақылы техникалық көмекті пайдаланудан және халықаралық қаржы институттары (Дүниежүзілік банк, ЕЖжДБ және басқалары) үшін мемлекеттік кепілдік беруден бас тартуы мүмкін. Бағдарлама деректері мемлекттің сыртқы қарызын «ауырлатады», мұнда бағалы қағаздар нарығының дамуына және бенчмарк – құралдарын құрмай мүмкіндік жасамайды және эталон қарыз алушы ретінде елдің беделін көтеруге сәйкес мүмкіндік жасамайды. Бұл бағдарламаларды не ішкі ресурстарды пайдаланумен не қарызқорлық қаржы құраладырның жаңа түрлерін жасауға, қор нарығының өтемпаздығын арттыруға және ішкі эмитенттер үшін бенчмаркты орнатуға көзделген сырттан қарыз алудың тиімді бағдарламаларымен ауыстыру қажет. Мемлекеттік қарызды басқарудың тиімді тетіктерін құру мемлекеттік емес қарыз алушылардың сыртқы қарыздарының көлемі бірітіндеп төмендейтін, ал сол уақытта ішкі қарыз алу көлемі артатындай жағдай жасауға мүмкіндік береді. Бұл валюта бағамдарының ауытқуын төмендетеді және ішкі институционалдық инвесторлар үшін құралдардың қажетті нарығын қамтамасыз етеді.

Елдің борышын басқарудың тиімді жүйесін құру үшін мемлекеттік борышты, мемлекеттің басым қатысуы бар ұйымдардың борышын, мемлекеттің шартты міндеттемелерін басқару және жеке сектордың сыртқы борышын реттеу сапасын арттыруға бағытталған бірқатар шараларды қабылдау қажет.

Мемлекеттік сектордың борышын басқару және жеке сектордың сыртқы борышын реттеу жүйесін құру шеңберінде ел үшін ықтимал шекті мән болатын орта мерзімді перспективаға арналған жалпы сыртқы борыштың салыстырмалы көрсеткіштерін айқындау қажет, олардан асып кетуге жол бермеу үшін мемлекеттік органдар Қазақстан Республикасының заңнамасы шеңберінде белгілі бір шектеу шараларын қолданады. Ел борышын басқару тиімділігін арттыру мақсатында көрсетілген шекті мәні сыртқы борыштың көрсетілген жаңа құрылымы бойынша айқындалған бағыттар бөлігінде де анықталатын болады.

Жалпы сыртқы борыштың, сондай-ақ оның жеке бағыттары бойынша шекті мәні Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен бірлесіп айқындайтын тәртіппен елдің әлеуметтік-экономикалық даму саясатын, жеке бағыттар бойынша сыртқы борыштың өзгеру қарқындарын, қаржылық күйзелістерге және тәуекелдерге ұшырау дәрежелерін ескере отырып, орта мерзімді кезеңге анықталады.

Жалпы сыртқы борыштың жоспарланып отырған параметрлеріне қол жеткізу үшін мемлекеттік органдар пруденциалдық шаралармен ғана шектелмеуі тиіс деп ойлаймын. Қаржыландырудағы экономиканың нақты секторларының сұранысын қанағаттандыру үшін қажетті қаржы ресурстарын тарту үшін несие капиталының ішкі нарығында балама көздерді дамыту үшін жағдай жасау дұрыс болар.

Республиканың сыртқы қарызының абсолюттік көрсеткіште де, салыстырмалы көрсеткіште де қарқынды өсуі, құралдардың үлкен мөлшерінің қарызға қызмет көрсетуге аударылуы сыртқы берешек мәселелерін шешуде біршама шиеленістер туғызуда [1].

Сыртқы қарыз алу стратегиясын республика ішінде жүргізілетін экономикалық саясатпен үйлестіру қажеттілігі туындап отыр. Яғни, айқын мақсаттардың дұрыс қойылуынсыз және оларды жүзеге асыру үшін қажет механизм құрылмай сыртқы қарызды сыртқы қарызды тиімді басқару мүмкін емес. Мұны экономикалық саясаттың, шешілуі сыртқы қарызға қызмет көрсету бойынша бюджетке түсетін салмақты азайтуға мүмкіндік беретін және жаңа қарыздар тарту саясатын оңтайландыратын басым мәселелерінің бірі ретінде санау жөн.

Сыртқы қарыздың мәселесі қазіргі заманның жалпы, ғаламды мәселелерінің біріне айналды. Ақиқатында сыртқы қарыз тиімді пайдалана білмеген жағдайда көптеген дамушы елдердің әлеуметтік-экономикалық дамуын қандай да бір дәрежеде тежейді және ондағы әлеуметтік-саяси даулардың шиеленісуіне мүмкіндік туғызады. Дер уақытында шешілмеген жағдайда сыртқы мәселеге айналып кетеді. Сондықтан да экономикада сыртқы қарызды тартумен қатар тиімді қолданудың маңызы зор.

Демек тұжырым жасай келе, борыш міндеттемелерінің туындауы өздігінен мәселе көзі болып табылмайды. Тек несие алушы елдің несие беруші ел алдындағы борыш міндеттемелері өз уақытында қайтарылмай, жинақталып қалған күнде ғана сыртқы қарызды өтеу мәселесі туындайды.

Жалпы сыртқы қарызды басқарудың жетілмегендігінің негізгі мәселесі шетел капталының қолдану саясатында табанды стратегиялық және тактикалық бағдар ұстанбанғадығы.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Мемлекеттiк және жалпы сыртқы борышты басқару жөнiндегi тұжырымдама туралы Қазақстан Республикасы Президентіің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы N 234 Жарлығы

2. Қ.Қ.Ілиясов, С.Құлпыбаев «Қаржы». Оқу құралы, Алматы 2005 ж.

3. Мемлекеттік қарызды басқару жүйесін теориялық негіздеу // «ТУРАН» Университетінің хабаршысы.- 2007.
Д. А.Смагулова
Современное состояние государственного долга РК и методы его управления
В данной статье рассмотрены методы управления государственным долгом в РК, его динамика за последние несколько лет. По результатам анализа сделан вывод, что несмотря на рост внешнего долга в последние годы, его параметры находятся в пределах умеренной задолженности.

Многие государства с переходом от золотых к бумажным деньгам накопили опыт покрытия бюджетного дефицита путем дополнительной эмиссии денег, особенно в период войны, экономического кризиса. Однако, это приводит к инфляции, теряется интерес к инвестициям, растут цены, обесцениваются сбережения населения, воспроизводится бюджетный дефицит.

В целях сохранения стабильности экономики и избежания инфляции в систему рыночной экономики встроен социальный блок-предохранитель: конституционно закрепленная в большинстве стран, независимость национального эмиссионного банка от исполнительной и законодательной власти.

Государственные займы менее опасны, чем эмиссия, но и они имеют крупные недостатки. Во-первых, иногда правительство прибегает к принудительному размещению государственных ценных бумаг, что нарушает рыночное отношение. Во-вторых, даже при создании стимулов для приобретения юридическими и физическими лицами ценных бумаг, мобилизуя государством свободные средства на рынке ссудных капиталов, сужают возможности получения кредита частными фирмами (особенно мелкими и средними), которые не являются надежными заемщиками, как государство.

Общая сумма доходов, в целом, должна обеспечить покрытие расходных статьей бюджета, иначе разница между ними образует бюджетный дефицит, который перерастет в государственный долг. Долг должен быть возвращен, и с процентами.

Правда сказано, что сегодняшние государственные займы – это завтрашние налоги. Как правило, из текущих бюджетных доходов не удается выплачивать полностью проценты и в срок погашать госдолг [1].

Постоянно нуждаясь в средствах, правительство прибегает к новым займам, покрывая старые долги, они делают еще больше новые. Превышение долга государства над ВВП более чем в 2,5 раза считается опасным для стабильности экономики, особенно для устойчивого денежного обращения.

Государственный долг непосредственно связан с государственным бюджетом, когда из-за финансового положения расходы превышают доходы и возникает бюджетный дефицит, или государственный долг – это сумма непогашенного государственного кредита, накопленная за все время существования страны.

Эффективное управление государственным долгом как при индустриальной, так и при переходной экономике не осуществляется автоматически в бюджетно-налоговой политике правительства, так как является составной частью общей системы управления государственными расходами. Оно осуществляется на основе совокупности действия государственной политики по погашению и регулированию суммы государственного долга, а также путем привлечения новых заемных средств [2].

Главной задачей Правительства является правильное, четкое управление государственным долгом, что включает в себя:

1) ежегодную оценку состояния и прогноза на предстоящий среднесрочный период государственного и гарантированного государством заимствования и долга с определением в ней показателей, в соответствии с которыми устанавливаются объемы погашения и обслуживания, лимиты правительственного долга и долга местных исполнительных органов, предоставления государственных гарантий.

2) определение лимита правительственного долга и лимита предоставления государственных гарантий, утверждаемых в законе о республиканском бюджете на соответствующий финансовый год;

3) определение объемов, форм и условий заимствования Правительством Республики Казахстан, объемов погашения и обслуживания правительственного долга, утверждаемых в республиканском бюджете на соответствующий финансовый год;

4) осуществление регистрации государственных займов, мониторинга получения, погашения и обслуживания государственных займов и мониторинга государственного долга;

5) подготовку и реализацию мероприятий по оптимизации структуры долга, в том числе по досрочному погашению долга, покупке и продаже эмитентом государственных эмиссионных ценных бумаг на организованном рынке ценных бумаг, реструктуризации государственного и гарантированного государством долга, рефинансированию долга, управлению их рисками [3].

Образование задолженности является естественным следствием экономической активности. Считается, что в разумных пределах внешний долг страны способствует повышению темпов экономического роста в стране, помогая финансировать производительные инвестиции. Однако задолженность свыше определенного уровня может снижать темпы роста экономики, поскольку заемщик может оказаться не в состоянии выполнить свои обязательства. Теоретически текущая платежеспособность страны определяется путем сравнения приведенной стоимости чистых процентных платежей с приведенной стоимостью притока средств по другим статьям текущих операций платежного баланса. На практике же страны часто прекращают обслуживать свои долги задолго до того, как платежи достигают этого порога в связи с тем, что обслуживание долга оборачивается слишком большими издержками в плане достижения социально-экономических целей страны. Проблема ликвидности (нехватки ликвидных активов) обычно связана с неплатежеспособностью страны либо с ее нежеланием платить. Однако она может возникнуть и в случае массового бегства капитала из страны, когда кредиторы теряют уверенность и прибегают к операциям, оказывающим давление на международные резервы страны [4].

Большое значение для устойчивости долговой ситуации имеет сальдо счета текущих операций платежного баланса, поскольку долговременный дефицит по этому счету может привести к неустойчивости внешнеэкономической позиции страны, проявляющейся в виде растущего отношения внешнего долга к ВВП.

Вопреки ожиданиям, осложнение доступа на мировые рынки капитала отразилось лишь на темпах роста внешнего долга страны, но не помешало его дальнейшему наращиванию. Валовой внешний долг Казахстана в январе- сентябре минувшего года вырос на 3% и превысил объем внутреннего валового продукта, и поэтому угроза дефолта страны по-прежнему существует и даже растет.

Ввиду высокой зависимости отечественных банков от внешних заимствований, Казахстан одним из первых среди развивающихся стран ощутил влияние мирового финансового кризиса. За это время банки погасили примерно треть своих долгов, но валовой внешний долг страны продолжал расти. Темпы прироста долга в предыдущие два года значительно снизились, но в результате заметного падения объема ВВП в долларовом измерении объем внешних заимствований превысил размер ВВП.

По данным Национального Банка Казахстана (НБК) валовой внешний долг (ВВД) Казахстана за 2009 год вырос на 3,7% и составил 111,7 млрд. долларов США. При этом государственный и гарантированный государством внешний долг на 1 января 2010 года составил всего 3722 млн. долл. США или 3,3% к ВВД. За период с 1998 по 2009 год ВВД Казахстана увеличился в 11,2 раза. При этом на протяжении всех лет он был ниже объема ВВП, исчисленного в долларах США по официальному курсу тенге, установленному НБК, за исключением 2009 года. В последнем периоде объемы ВВП в долл. США вследствие резкого изменения курса тенге к доллару после 4 февраля 2009 года, а также снижения цен производителей в ряде отраслей экономики.

Таблица 1

Динамика валового внешнего долга (на конец периода, в млн. долл. США)

Наиболее значительное сокращение банковских долгов наблюдалось в первом квартале минувшего года, когда объем их внешних долгов снизился более чем на 5,1 млрд. долларов США. В апреле пошлого года два крупных казахстанских банка приостановили выплаты по своим внешним долгам. Тем не менее внешний долг банковского сектора в январе-сентябре 2009 года снизился почти на 8,0 млрд. – до уровня 31,26 млрд. долларов. Таким образом, долги банковской системы по сравнению с максимумом на конец 2007 года (около 46 млрд. долларов) сократились почти на треть.

Вместе с тем со второй половины прошлого года возобновился рост долгов государства и межфирменной задолженности. В результате валовой внешний долг Казахстана в январе-сентябре, по данным Национльного банка, увеличился почти на 3,2 млрд. долларов, или на 3%. Рост долга наряду со значительным сокращением объема ВВП в долларовом исчислении отразились на дальнейшем ухудшении относительных параметров долговой зависимости страны.

Согласно данным Национального банка, объем государственного и гарантированного государством долга в январе-сентябре вырос примерно на 600 млн. долларов, но его доля по-прежнему остается незначительной. Отношение государственного и гарантированного государством долга к ВВП составляет менее 3%, что ниже аналогичного показателя не только развивающихся, но и многих развитых стран.

Быстрый рост долга частного сектора, негарантированного государством за последние годы существенно замедлился, что было обусловлено осложнением доступа на внешние рынки и погашением части долга банковского сектора. При этом возросли темпы роста межфирменной задолженности. За девять месяцев минувшего года ее объем вырос более чем на 6,4 млрд. долларов, в результате чего увеличился и валовой внешний долг Казахстана.

Что касается относительных параметров, то, ввиду указанных выше причин, большинство из них значительно ухудшилось. Валовой внешний долг страны превысил объем ВВП, в то время как на начало 2009 года отношение долга к ВВП составляло 81,6%. Валовой внешний долг на душу населения превысил 7000 долларов. Снижение объема экспорта товаров и услуг (ЭТУ) отразилось на том, что отношение долга к ЭТУ за этот период возросло со 141,6 до 225,5%.

Таким образом, объем валового внешнего долга четвертый год подряд остается выше критического уровня, представляющего потенциальную опасность. По итогам 9 месяцев минувшего года этот показатель не только не улучшился, а вырос, значительно превысив рубеж 80%. Это та отметка, которую перешагивать нежелательно. Пока страна ее не достигла, считается, что внешний долг не несет особых рисков. Но как только сумма задолженности переходит эту планку, у государства появляются проблемы с платежным балансом, а для самих заемщиков повышается вероятность дефолта.

Межфирменная задолженность является обязательством перед зарубежными компаниями, дочерними и ассоциированными предприятиями, а также обязательствами филиалов иностранных компаний, действующих в стране. В соответствии с международной практикой эта часть долга рассматривается как подверженная наиболее низкому риску дефолта. Поэтому ее увеличение не представляет серьезной потенциальной угрозы для государства.

Однако какова бы ни была структура долга, из-за массового притока иностранных кредитов растет задолженность частного сектора, а значит, и общая задолженность страны. Как известно, высокая зависимость банковского сектора от внешних заимствований уже обернулась тем, что два крупных банка Казахстана оказались неспособными выполнять свои обязательства по внешним долгам. Процесс реструктуризации долгов Альянс банка и БТА существенно приведет к решению проблемы внешних долгов банковского сектора в целом.

Соответственно, существенно снизится и валовой внешний долг страны, однако даже при этом сложно рассчитывать на урегулирование долговой проблемы страны в краткосрочной перспективе. Судя по всему, объем внешнего долга Казахстана еще в течение нескольких лет будет оставаться выше критического уровня за счет роста межфирменной задолженности, а также государственного и гарантированного государством долга. Дефолт нескольких банков закрыл доступ к внешним ресурсам не только им, но и осложнил условия привлечения денег корпоративному сектору в целом, тем не менее государство пока остается надежным заемщиком и намерено привлекать ресурсы с внешних рынков [5].

Долговая проблема в настоящее время стала одним из основных препятствий на пути устойчивого развития отечественной экономики. Это обстоятельство, в частности, негативно влияет на объемы кредитования, уязвимость платежного баланса. Чрезмерное увлечение банков и предприятий в предыдущие годы внешними ресурсами, которое не было своевременно пресечено властями, обернулось негативными последствиями для казахстанской экономики. Отток огромных ресурсов по обслуживанию и погашению внешнего долга стал препятствием на пути более быстрого восстановления отечественной экономики, оказавшейся на грани рецессии.

Парадоксальность сложившейся ситуации состояла в том, что Казахстан в период масштабного наращивания долга не нуждался в столь больших объемах заимствований из-за рубежа. Избыток ресурсов на отечественном финансовом рынке диктовал необходимость переориентации политики заимствований с внешних на внутренний рынок. Это позволило бы снизить проблему дефицита финансовых инструментов, и, что немаловажно, огромные средства, направляемые на обслуживание долга, оставались бы в стране и работали на собственную экономику.

По последним прогнозам, объем ВВП в долларовом измерении по итогам 2011 года превышает показатель 2008 года, самого высокого за все предыдущие годы. Следовательно, по мере замедления темпов роста или «замораживании» долга на текущем уровне и в результате роста экономики долговая проблема страны может быть решена в течение одного - двух лет.

Избежать негативного влияния долга на развитие экономики можно при снижении его показателя к ВВП до уровня 60%. С этой точки зрения актуальны меры, стимулирующие развитие внутреннего финансового рынка и делающие операции на нем более привлекательными по сравнению с внешними инвестициями. Поэтому следует оценить целесообразность ситуации, при которой средства, зарабатываемые отечественной экономикой и необходимые для ее развития, в нее не поступают, а либо «замораживаются», либо инвестируется за рубежом, по сути, поддерживая рост экономики в других странах. При этом финансирование внутренних потребностей осуществляется с внешних рынков, причем по более высокой цене по сравнению с ценой размещения международных резервов страны.

Что касается перспектив изменения объема внешнего долга по результатам 2011 года, то после завершения процесса реструктуризации финансовой задолженности трех банков динамика долга будет определяться в основном изменением объема межфирменной задолженности, государственного долга и заимствований предприятий и организаций, принадлежащих государству. Поэтому можно ожидать, что размер внешнего долга в последнем квартале минувшего года скорее вырастет, нежели сократится. Следовательно, размер долга по отношению к ВВП, скорее всего, останется выше критического уровня.

«Золотым правилом» считается использование средств внешнего финансирования в качестве необходимого дополнительного источника финансирования расширенного воспроизводства. На практике же заемные ресурсы зачастую используются для финансирования текущих нужд, отличных от вложений капитала. В результате, поскольку полученные средства не направляются на расширение действующего производства или на создание новых предприятий, способных выпускать конкурентоспособную продукцию, то такие заимствования приводят к трудностям в погашении внешней задолженности и возникновению условий для долговых кризисов.

Из этого вытекает главная цель каждой страны – недопущение «долгового навеса», т.е. накопившейся массы внешней задолженности.

1. 
   В.А. Дмитриев. Внешние заимствования государств: теоретический, практический и региональный аспекты /Деньги и кредит, 10/2006. – с.12.
   
2. 
   Шокаманов Ю.К. Статистика внешнеэкономической деятельности: Учебное пособие. – Алматы, ИздатМаркет, 2003. – с.232.
   
3. 
   Бюджетный Кодекс РК от 4 декабря 2008 года.
   
4. 
   Иванов К.И. «Долговое бремя остается выше критического уровня» газета "Деловая неделя" от 14 января 2010г. № 2 (880) с.32.
   
5. 
   Рамазанов Н.Р. «Объем долга превысил размер ВВП» газета "Деловая неделя" от 7 января 2010г. № 1 (879), с.13.