«Экономикалық-ақпараттық жүйелерде жаңа технологиялар»

Қазақстанда дамыған коммуникацияның халықаралық әдістері, байланыстың спутниктік каналдарын пайдалану бойынша кең мүмкіндіктерімен қоса, сонымен қатар осы каналдар бойынша бөлінген транзакция қауіпсіздігін қамтамасыз ету, оның ішінде жаңа буын программалық жабдықтарын енгізу есебінен қызығушылықты орталықтандырылған вариант көрсетеді. Бөлінген вариант ең бірінші құқықтық және нормативті регламентациялауды қажет етеді.

9. 
   Депозитарлы желінің ақпаратты-есептеуіш комплексінің аппаратты-программалық әдістеріне жалпы талап мыналарды қамтамасыз ету болып табылады:
   

• 
  аппаратты-есептеуіш комплекстер шикізатын тұтынушылардың пайдалануы, мысалы қайталанатын нарықтағы бағалы қағаздарды тұтынушылар;
  
• 
  электрондық пошта шеңберінде минимум ретінде аппаратты-есептеуіш комплекс тұтынушыларының телекоммуникациялық қызметі;
  
• 
  Депозитарлы жүйе субъектілерінің аппаратты-программалық әдістерімен технологиялық және ақпараттық келісушілік;
  
• 
  Кез келген программалық және аппараттық түрлердің істен шығуы және қабылданбауы кезінде ақпараттың сақталуы;
  
• 
  бүтіндей депозитарлы желі бойынша, сонымен қатар оның жеке бөліктерінде қорғаныстың программалық, техникалық және өндірістік шара қолдануы ретінде санкциоланбаған пайдаланушыдан ақпаратты қорғау.
  

1. 
   акционерлердің жеткілікті санымен (миллионан аса) жұмыс істеуін қолдау;
   
2. 
   жұмыстың желілік режимін қолдау;
   
3. 
   ҚР банкісінің кепілдемесімен сәйкестендірілген есеп жоспарын қолдау;
   
4. 
   Банктік ақпараттық жүйеге ақпаратты беру мүмкіндігінің бары, ең құрмағанда «пошталық» жәшік жүйесі арқылы;
   
5. 
   Шығатын құжаттар модификациясы мен баптауы бойынша мүмкіндерінің бары;
   
6. 
   Депозитарлы жүйелер регламентімен қарастырылған негізгі технологиялық операцияларды қолдау;
   
7. 
   Тез қол жететін аймақтарда орналасқан өңдеушіге басымдылықпен негізделген;
   
8. 
   Ақпараттық жүйеге құжаттың бар болуы мен депозитарлы қызмет ортасында программалық өнімдерді пайдалану технологиясын сипаттау;
   
9. 
   Жүйені эксплуатациялау процесінде қосымша талаптар бойынша жұмысты аяқтау мүмкіндігі;
   
10. 
    Программалық өнімді қамтамасыз ету;
    
11. 
    Тұтынушыларды оқыту бойынша мүмкіндіктердің бар болуы.
    

Қаржылық нарық үшін программалық әдістердің классификациясы 2-кестеде көрсетілген.


Ақпараттық жүйе	Белгілеуі	Қолдауы бар функциялар.
Электронды депозитарий.	Көптеген эмитенттерге қызмет ету. Акционердер реестрларына кірістіру. Бағалы қағаздардың әр түрімен жұмыс істеу . Бағалы қағаздарды жариялау. Қайталанатын нарық операцияларын бақылау. Тіркеушінің жойылған пункттеріне қызмет ету.	Акционердер реестрларына кірістіру. Эмитенттер есебін кірістіру. Бағалы қағаздармен кез келген операцияларды тіркеу. Бағалы қағаздардың әр түрлері бойынша дивиденттерді есептеу. Төлем құжаттарын дайындау. Жариялау және төлеу бойынша есеп. Жойылған пункттер бойынша жиынтық есеп. Қорлық технологияны қолдау. Салықты есептеу.
Акционерлер реестрі	Эмитенттер тобына қызмет көрсету. Акционерлер реестрын кірістіру. Бағалы қағаздарды енгізу. Қайталанатын нарық операцияларын бақылау.	Акционерлер реестрын кірістіру. Жеке есепті кірістіру. Бағалы қағаздармен дәлелденген операцияларды тіркеу. Бағалы қағаздардың әр түрі бойынша дивиденттерді есептеу. Кірістіру және төлеу бойынша есеп. Салықты есептеу.
Аналитикалық жүйе.	Портфельмен басқару. Конъюнктураны бағалау. Бағалы қағаздар эмиссиясы проспектісін құру және зерттеу.	Инвестиция тиімділігін бағалау. Статистикалық анализ. Болжау. Эмиссия программасы.
Электронды сауда өндірісінің жүйесі.	Клиентке қызмет ету. Сауда-саттық механизмдерін өндіру.	Тапсырыс алу. Тапсырысты өндеу. Тапсырысты іріктеу (приоритеттілік). Келісім-шартты дайындау.


Бұдан былай негізгі назар электронды депозитарийдің жұмыс істеуін қамтамасыз ететін программалық әдістерге көңіл бөлінеді.

3. САУДА ҚОРЫН АВТОМАТТАНДЫРУ.

Сауда биржалары өндірістік бағалы қағаздар нарығын көрсетеді. Олар мыналарды қамтамасыз етуге шақырылады:

• 
  Бағалы қағаздар нарығының мөлдірлігі;
  
• 
  Бағалы қағаздармен және оларға ұқсас сауда келісімін жасауға арналған шарт.
  

• 
  Сатып алу-сату пәні болып табылатын құндылықты ауыстырады;
  
• 
  Сауда орнына сатып алу-сату пәндерінің физикалық жоқтығы;
  
• 
  Келісім-шарт жасау ережелерінің унификациясы;
  
• 
  Келісім-шарт жасау кезінде контрагенттер түр, сан және бағасы туралы ғана келісушілікке қол жеткізеді, ал форвардты келісім-шарт кезінде – сонымен қоса сатып алу-сату пәнін жеткізу мерзімі туралы.
  

Операцияны жүргізу ережесі биржаны басқарумен шығарылады. Бұл ережелер берілген биржада келісім-шарттар жасау ретін реттейді және кез келген шарт жасасқан биржаның ажырамас бөлігі болып табылады. Ережелер орнатады, мысалы, шарттың орындалуының түрі, формасы және белгісі,дивидентті төлеу аралығындағы тапсырманы орындау реті, бағалы қағаздар конверсиясына құқықты өндіру немесе бағалы қағаздарды қосымша сатып алу және т.б. Сонымен қатар, келісім-шарт жасау шарттарына байланысты курс тербелісінің шегі қойылады, демек шарттың нақтылы орындалу уақыты мен әдісі.

Биржалық сауданың ақпараттық жүйедегі негізгі подсистемалары:

• 
  Тапсырысты жеткізу және сауданы қолдау подсистемалары;
  
• 
  Клиринг подсистемасы;
  
• 
  Депозитарий подсистемасы;
  
• 
  Нарық ахуалы туралы ақпарат подсистемасы;
  
• 
  Нарықты қадағалау подсистемасы.
  

Келісімдер мыналарды іске асырады:

• 
  Телефон бойынша (ондай келісімдерге қатысушылар ірі инвесторлар болып табылады, мысалы, әр түрлі қорлар мен инвестициялық компаниялар, ал телефондық келісімдер пәні болып облигациялар қызмет етеді және кредиттік бағалы қағаздар);
  
• 
  Электронды жүйелер арқылы;
  
• 
  Банкта – мұндай әдіспен банк облигациясын, коммуналдық облигация, кепілдік қағазды және т.б. сату және алу кезінде банк клиенттері пайдаланады.
  

Инвестициялық институттардың, сонфмен бірге банктердің бағалы қағаздарын сату үшін арнайы бөлімшелер мен мекемелер құрылады.

4. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТІ АҚПАРАТТЫҚ ҚОЛДАУ.

Дамудың негізгі тенденциялары интегралданған банктік жүйелерді құру тенденциясына ұқсас. Одан ары сәйкес шешімнің архитектурасы көбінесе ұқсас, ал программалық модельдерді толтыруды қалыптастыруда түйіндес сұрақтар жүйенің технологиялық мұқият талқылауы болып қалады.

1. 
   Құжатсыз бағалы қағаз — құжатсыз формада (элекстронды жазу түрінде) шығарылған бағалы қағаз;
   
2. 
   Қайталанатын бағалы қағаздар нарығы — орналастырылған бағалы қағаздарды ескеру процесінде бағалы қағаздар нарығының субъектілері арасында қалыптасатын қатынас құқығы;
   
3. 
   Құжаттық бағалы қағаздар — құжаттық формада шығарылған (арнайы техникалық әдістерді пайдалануынсыз бағалы қағаздық мазмұнын оқу мүмкіндігімен қағаздық немесе басқа материялық идеяны қолданушы) бағалы қағаздар;
   
4. 
   инвестициялар — лизинг келісіміне отыру кезеңімен лизинг пәнін қоса отырып, сонымен қатар заңгер тұлғаның бастапқы қорында инвесторлармен салынатын құқықтар немесе кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын активтердің өсуін қоса отырып, барлық мүлік түрлері;
   
5. 
   опцион — белгіленген формадағы бағалы қағаз, сатып алушы келісілген баға бойынша опционда айтылған базалы активті сату немесе салып алуда белгіленген уақыт өткеннен кейін құқығына ие болады;
   
6. 
   басты бағалы қағаздар нарығы — қайталанатын бағалы қағаздар нарығында эмиссиондық бағалы қағаздармен алдында алынған эмиссионды салу шектеуінен басқа эмитенттің жарияланған эмиссиондық бағалы қағаздарын салу;
   
7. 
   биржалық қор — сауданың берілген ұйымдастырушысының саудалық жүйесін пайдаланумен, оларды тікелей жүргізу жолымен сауданы өндірістік және техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асыратын акционерлік қоғамның өндірістік-құқылық формасында құрылған заңды тұлға;
   
8. 
   фьючерс — өндірістік бағалы қағаздар нарығына негізделген бағалы қағаздар, сатып алушы келісім шарттарымен сәйкестендірілген базалы активті сату (сатып алу) мерзімі өткеннен кейін өзіне міндетті алады.
   
9. 
   Бағалы қағаз — мүлік құқығын қанағаттандыратын анықталған жазбалар мен басқа белгілеулер жиынтығы;
   
10. 
    орталық депозитарий — қаржылық институттармен келісім жасауды іске асыруды, қаржылық институттар бойынша депоненттердің құқықтарын растау және бақылауды, қаржылық құралдарды сақтау және дематериализациялауды, сонымен қатар депоненттер арасында қаржылық құралдармен келісім бойынша клиринг, яғни сәйкес лицензия беретін бағалы қағаздар ұстауыш реестрлер жүйесін кірістіруді жүзеге асыратын бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылар.
    

• 
  Интегралданған басқарудың ААЖ концепциясы.
  
• 
  Интегралданған ААЖ қойылатын негізгі талаптар.
  
• 
  Басқару есептерін кешенді шешудің критикалық факторлары.
  
• 
  Ақпараттық жүйелер архитектурасының кейбір ерекшеліктері.