Әктас жер қойнауын бағалау

Бұл бағалау әдісі инвестициялық себептерге байланысты өте тиімді болып келеді, өйткені қандай инвестор болмасын, ол өзінің ақшасын жұмыс істеп жатқан кәсіпорынға салғасын, ақырында ғимараттардан, құрылғылардан, машиналардан, құрал - жабдықтардан, материалды емес құнды заттардан тұратын активтерге жиынын емес, барлық салған қаражатын сатып алатын, пайда әкелетін және әл - ауқатын жақсартатын, яғни келешек пайда ағынын сатып ала алады. Барлық кәсіпорындар, экономиканың қай саласына жатпасын, олар тек бір ғана өнім шығарады, бұл- ақша.

ААД әдісі жұмыс істеп жатқан кез- келген кәсіпорында бағалауға пайдаланылады. Кәсіпорынның нарықтық құнының дәл нәтижесін беретін мән- жайларда бар. Бұл әдісті пайдалану шаруашылық қызметте белгілі бір тарихы бар, өсу стадиясында және тұрақты экономикалық дамуда тұрған кәсіпорынды бағалауға негізделінеді. Бұл әдіс аз дәрежеде жүйелі зардап шегіп жатқан кәсіпорынды кәсіпорынды бағалауға қолданылады. Бұл әдісті жаңа кәсіпорынды бағалауда пайдаланғанда, көп уәделі болса да , қисынды абайлық сақтау қажет. Пайданың ретроспективтерінің болмауы бизнестің келешек ақша ағынын обьективті жорамалдауын қиындатады.
Ақша ағымдарын дисконттау әдісі.

Көрсетілген әдіс обьектінің жеке иеленуі мен эксплуатацияға кететін келешек пайда пен шығындарды есептейді:

1. Табыс және шығындардың өзгеру ағымы.

2. Бағалау обьектісінің пайдасынан нарық талаптарынан есептейді.

Ақша ағымдарын дисконттау әдісін бағалау үшін мына талдауларды білу қажет:

- жалға беру нақты нарықтық мөлшерлемесі және басқа да пайда көрсеткіштері;

- ағымды шығынның көлемі мен динамикасы;

- дисконт ставкасы;

- болжау мерзімінің жалғасуы.

Пайда ағымын анықтау. Мүлік кешенінің (бизнес) табысы нарық талаптарына сәйкес бір жылдық табыс ретінде анықталынады:

- Бағалау үшін пайда бір жылда анықталынады;

- көрсетілген ауданда нарық талаптарына сәйкес табыс болу керек ( мысалы, өнімнің бағасы салыстырылған нарықтық бағадан төмен немесе жоғары болса, онда оны қалыпты көлемге келтіру керек)

Бағалау обьектінің құның негізгі айналысқан қызметтен пайда түсуі арқылы анықталады. Бағалау үшін әктас және үй әктастің өткізілімнен түскен табыстарды есептеу керек. Бағалау обьектісі бойынша өндірістің және өнім өткізілімі жылдық болжау көлемі 14 және 15 қосымшада келтірілген.

Пайда болжамы келесі нарықтық ұсынымдарда негізделінеді:

- Кен шығару орны жыл бойы өндіру жұмыстарында- 200 жұмыс күні, тау аршылымдарын жою және жұмсақ аршылым жұмыстарында- 140 маусымдық жұмыс күні бір ауысымда жұмыс істейді. Жоба бойынша кенорын 300 жұмыс күні жұмыс істейді;

- 2007 жылы тау массасынан 240 мың т, 2008ж - 280 мың т, 2009ж- 320 мың т өндіру жұмыстары істелінеді. Өндірістік тәулік 2007ж - 1 200 т, 2008ж - 1 400 т, 2009ж - 1 600т сәйкес болуы керек ( жоба бойынша кенорын - 1 жылда 900 мың т және бір тіулікте 3 000 т жұмыс істейді);

- тау массасынан әктасты ( тазартылған) өндіру - 75%, аршылым - 25% құрайды;

- өндірілген әктастың шығыны 10% , әктастың шығарылуы 33,3%, үй әктасы 1% құрайды;

- 2007ж әктастың өнімі 180 мың т, 2008ж - 210 мың т, 2009ж - 240 мың т болу керек. Әктастың шығарылуы 60,70 және 80 мың т сәйкес, ал үй әктасы - 1,8 2,1 және 2,4 мың т;

- әктастың өткізілім бағасы 1 тоннасы үшін 1 550 теңге, үй әктас 1 тонна үшін 9 200 теңге (НДС қоспағанда);

- Серіктестік бойынша әлуетті пайда 2007ж - 109 560 мың теңге,2008ж - 127 820 мың теңге және 2009ж - 146 680 мың теңге құрайды;

- басқа табыстар көрсетілмейді.

Серіктестік бойынша шығындарды есеептеу.

Өндірістік шығындар. Шығындарды есептеу барысында Серіктестіктің бухгалтерлік анықтамасы бойынша тау массасының өндеу болжамы көлемінің түзетулер анықталынады. 2005 жыл баспатқы болып саналады. Өйткені 2006 жыл өндіріс көлемі төмендетілді және тау жұмыстарының 1 тонна шығыны көрсетілген соңғы жылдардың барлық шығын бөлімдерінің көрсеткішінен жоғары болады.

Болжам бойынша жалақы 2007ж - 19 335 мың теңге, 2008ж - 22 557 мың теңге, 2009ж - 25 780 мың теңге болады. Әлеуметтік салық жұмысшылардың жалақысынан 18% cомасы ретінде есептелінеді.

Бағалау күніне ГСМ, жабдықтар және электроэнергияның өндірістік нормалардың шығындардың құндарына сәйкес есептелінеді.

Тауар өнімнің құнына 1 % көлемінде роялти төлеу шығындары ( НДС қоспағанда) есептелінеді. Роялтидің мөлшерлемесі ҚР салық кодексіне сәйкес бекітіледі.

Негізгі қорлардың амортизациясы 2006ж деңгейінде көрсетілген.

Жанама шығындар. Оның құрамында геологиялық барлау жұмыстары, қазақстан қызметкерлерін оқыту, ликвидациялық қорларға түсілімдер, мүлік және жер шығындары есептелінеді.

Салықтар ҚР салық кодексіне сәйкес анықталынады.

Бағалау талдаудың кезең ұзақтығы ауыспалы экономикасы бар мемлекеттер үшін үш жылдық мерзім маңызды болады.

Дисконт ставкасы. Дисконттау ставкасы жекеменшік обьектілердің инвестициядан күтетін қатерін және күрделі қаржыны жұмсауды көрсетеді.

Барлық жұмсалымдар активтердің пайда өндірісінде :

- инвестицияны толық өтеу;

- инвестициядан пайда түсуді қатерлерге түзетулер жасауды қосқанда жүзеге асыру.

Кәсіпорын көлемі үшін ең үлкен сыйлықақысы 3 пайыз қарастырылған. Ол өткізілім көлемі, жұмысшылардың саны және активтердің жылдық құны бойынша орташа деңгейге жатады. Тапсырыскерлердің әртараптандыру, өндіріс және аймақтық әртараптандыру деңгейі төмен. Салалық қатер 2 пайыз. 1 пайыз менеджмент сапасы.

Есептеудің көрсеткіші бойынша Серіктестіктің бизнесі үшін дисконт ставкасы 21,09 пайыз құрайды.

Пайда тиімділігі, әуелетті жалпы табысы мен шығын түрінде көрсетілген болжам бойынша 2007ж - 104 082 мың теңге, келесі екі жылда көбейеді, 2008ж - 121 429 мың теңге, 2009ж - 138 776 мың теңге құрайды. Пайда шығындары әлуетті жалпы өнімнен 5 пайыз көлемінде алынған.

Ақша ағымының талданылуы 16 қосымшада көрсетілген.Ақша ағымдардың дисконттау әдісінің бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне 90 639 мың теңге немесе 709 010 АҚШ долл тең болады.

Дисконт ставкасы кумулятивті құрылыс әдісімен есептелген. Қауіп- қатер ставкасы мемлекеттің құнды қағаз купондарының минималды табыс (KZT) MEOKOM өтеу мерзімі 731 күннен бастап 1 095 күнге дейін 26 қазаннан 26 қараша 2006 жыл мерзімі бойынша орташа көрсеткіші 6, 09 құрайды ( Панорама №4 (711) 10.10.2006) 5 кестеде көрсетілген.

5 кесте ЖШС " Әктас" бойынша кумулятивті құрылыс әдісімен дисконт ставкасын есептеу.

Кәсіпорын көлемі үшін ең үлкен сыйлықақысы 3 пайыз қарастырылған. Ол өткізілім көлемі, жұмысшылардың саны және активтердің жылдық құны бойынша орташа деңгейге жатады. Тапсырыскерлердің әртараптандыру, өндіріс және аймақтық әртараптандыру деңгейі төмен. Салалық қатер 2 пайыз. 1 пайыз менеджмент сапасы.

Есептеудің көрсеткіші бойынша Серіктестіктің бизнесі үшін дисконт ставкасы 21,09 пайыз құрайды.

Пайдаланған ақпарат: Есептеме «Әктас жер қойнауын бағалау»

Ақша ағымының талданылуы 16 қосымшада көрсетілген.Ақша ағымдардың дисконттау әдісінің бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне 90 639 мың теңге немесе 709 010 АҚШ долл тең болады.

Мұндағы:

r - ақша ағымының өсуінің орташа жылдық жылдамдығы.

Ақша ағымының өсуінің орташа жылдық жылдамдығы 0 - ге тең, 17 қосымшада көрсетілген.

Обьектінің ағымды құны дисконттау кезінде анықталынады:

PV= Ц ( 1+r) n

Гордан әдісімен есептеуіне сәйкес мүлік кешенінің ( бизнес) кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне нарықтық құн 162 261 мың теңге немесе 1 269 255 АҚШ долл құрайды.

Табыс капитализациялау әдісі бойынша ағымды құнды есептеу келесі формула арқылы жүзеге асырылады:

V= I/R

Мұндағы:

I - таза табыс

R - капитализация ставкасы

Пайда капитализация әдісі жұмыс істеп жатқан кәсіпорын бизнесін бағалаудағы табыс тәсілдемесінің бір нұсқасы сияқты, ол негізгі жіберулердің тірегі болып табылады, сәйкесінше мұнда кәсіпорындағы меншік бөлігінің құны осы меншік әкелінетін келешек табыс құнына тең.

Табыс капитализацияның әдісін қолдану келесі негізгі этаптардан құралған:

- пайда және табыс капитализацияланатын көлемін таңдау;

- капитализация ставкасын есептеу;

- құн көлемін есептеу.

Капитализацияланған табыс көлемін анықтау. Нақты обьектіні бағалау болжам бойынша салық төленгеннен кейін таза табыстың орташа жылдық көрсеткішінің көлемі арқылы көрсетіледі.

Капитализация ставкасын есептеу. Капитализацияы ставкасы таза жылдық пайда түсуі мен жалпы бизнестің бағалау құнына тәуекелін көрсетеді. Ол дисконт ставкасына кумулятивті құрылыс әдісінен ақша ағымдардың көлемінің орташа жылдық қозғалысынан есептелінеді.

Тәжірибеге сәйкес пайда көрсеткіші ( таза актив) орташа тренд әдісімен есептелген орташа жылдық өсуі алынған. 6 кестеде келтірілген.

6 кесте - Дисконт ставка негізінде капитализация ставкасын есептеу.

Тәжірибеге сәйкес пайда көрсеткіші ( таза актив) орташа тренд әдісімен есептелген орташа жылдық өсуі алынған. 7 кестеде келтірілген.

Пайдаланған ақпарат: Есептеме «Әктас жер қойнауын бағалау»

V = 41 123,5 / 0,1820 = 225 935 мың теңге немесе 1 767 469 АҚШ долл.
Таза пайданы капитализациялау бойынша мүлік кешенінің (бизнес) кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне 225 935 мың теңге немесе 1 767 469 АҚШ долл құрайды.

Инвуд әдісі. Бұл әдіс болжанған кезең барысында тұрқты, бірдей шамалы табыс алынады деп күтілген кезде қолданылады. Олардың бір бөлігі инвестицияға деген табысты көрсетеді, ал екінші капиталдың қайта қалпына келтіруді немесе қайтаруды жүзеге асырады. Капиталды қайтару сомасы инвестиция ( капитал) табысына қойылған ставкасы бойынша қайта инвестицияланады. Бұл жағдайда инвестицияны қайтару нормасы капитализация коэффициентінің құрамы бөлігі ретінде қайта қалпына келтіру қорынын факторына және инвестиция табысының ставкасының сомасына тең бұл фактор күрделі пайыздың алты функция кестесінен алынады.

Хоскольда әдісі. Бұл әдісті алғашқы инвестицияның әкелген табыс ставкасы өте көп болып, сол ставка бойынша реинвестициялауды жүзеге асырудың мүмкіндігі аз болып жатқан жағдайда қолданылады.

Инвуд моделі мына формуламен көрсетіледі:

Aср - орташа жылдық табыс;

r - дисконттау ставкасы;

1/Sn - қорды өтеу факторы.

1/Sn факторы Инвуд моделі үшін мына формулада есептелген:
1/Sn = r/ ( 1 + r) - 1

Хоскольда моделінде берілген фактор мына формуламен есептелінеді:

Мұндағы:

Қайтару нормасы қауіпті - қатер жұмсалымдардың ставкасы сияқты есептелінеді. Берілген көрсеткіш есептеу барысында табыс ставкасы мемелекеттік құнды қағаз купондарына (KZT) MEOKOM тең болды, өтеу мерзімі 731 күннен 1 095 күнге дейін 6,09 болады.

Есептеулерге сәйкес Мүлік кешенінің ( бизнес) бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне Инвуд моделі - 92 253,3 мың теңге немесе 721 631 АҚШ долл, Хоскольда моделі - 84 889,4 мың теңге немесе 664 029 АҚШ долл құрайды.

3.2 Бағалау обьектісінің нарықтық құнын шығару және қорытындыларды келістіру.

Бағалауды жүргізу барысында екі тәсілдің алты әдісі қолданылды. Бағалауды әртүрлі әдістермен орындауда әртүрлі қорытындылар алынды. Есептелген құнның нақты жауабын білу үшін әртүрлі әдістерді қолдану барысында келтірілген көрсеткіштердің қорытындыларды келістіру негізінде жүргізіледі. 8 кесте.

Әдістер бойынша есептелген құн көлеміне меншікті салмақ қолданылады:

- Активтердің қорлануы ( шығын әдісі) - 30% пайыз;

- Таза пайданы капитализациялау (пайда әдісі) - 70% пайыз.

ЖШС "Әктас" мүліктік кешенің (бизнес) бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда 11.01.2006 жыл 249 897 300тенге (екі жүз қырық тоғыз милион сегіз жүз тоқсан жеті мың үш жүз) немесе 1 954 766 ( бір милион тоғыз жүз елу төрт мың жеті жүз алпыс алтыны) құрайды $1= T 127, 84

ҚОРЫТЫНДЫ

Жер қойнауын бағалау барысында жалпы пайдалы қазбалардың негізгі теориялық түсініктері көрсетілген.

ЖШС "Әктас" мүліктік кешеннің бағалау құнын екі тәсіл арқылы жүргізілді.

Шығын тәсәлі кәсіпорынның құнымен әкелінген шығындар жағынан қарастырылады. Мүлікті бағалау барысында техникалық инвентаризация келтірілген. Үймерет, ғимарат және табыстау қондырғылардың физикалық тозуы, қалпына келтіру құны, толық қалпына келтіру құны.

Бағалау обьектісі бойынша үймерет, ғимарат және табыстау қондырғылардың бағалау құны 11.01.2006 жылға жер телімін қоспағанда шығын тәсілімен есептегенде 185 460 мың теңгені құрайды:

- үймерет және ғимарат - 168 947 мың теңге

- табыстау қондырғылары - 16 513 мың теңге

Серіктестік жер телімін жалға берілген құқығымен нарықтық құны 909 мың теңге немесе 7 111 АҚШ долл. ( материалды емес актив) иеленеді.

Бағалау күніне нарықтық құн:

- көлік, станок және жабдықтар - 14 808 мың теңге немесе 110 207 АҚШ долл.

- негізгі құралдардың түрлері - 520 мың теңге немесе 468 АҚШ долл. құрайды.

Бағалау күніне 21 қосымшада көрсетілген ТМҚ және дайын өнімді қосқанда нарықтық құны 904 мың теңгені құрайды, оның ішіндн:

- ТМҚ 7 978 мың теңге немесе 62 408 АҚШ долл.

- дайын өнім- 1 066 мың теңге немесе 8 343 АҚШ долл.

Дебиторлық борышты дисконттау жүргізіледі. Серіктестік бағалау күніне қарызгердің төлем қабілеті дебиторлық борышты өтеу перспективасы 1 198 мың теңге немесе 9 375 АҚШ долл құрайды. Бухгалтерлік есеп бойынша дебиторлық борыштың жалпы сомасы 100 % құрайды, оның ішінде:

- алу есептері бойынша 1 135 мың теңге немесе 8 882 АҚШ долл.

- корпаративті салық- 63 мың теңге немесе 493 АҚШ долл.

Серіктестіктің мүлік кешенінің бизнесте қолданылуы жер телімі құқығымен, бірақ кенорынды пайдалану құқығын алып тастағандағы активтердің қорлану әдісімен бағаланған құны 305 768 мың теңге немесе 2 391 808 АҚШ долл.

Бизнесті бағалауға әсер ететін барлық факторлар ақша ағымдарын дисконттау әдісін (АДД) ескертеді. Бизнестің АДД әдісінің құнын анықтау былай жорамалданады, яғни потенциалды инвестор ос беретін бизнеске келешек пайданың ағымды құнынан артық ақша төлемейді.

Бизнесті бағалауға әсер ететін барлық факторлар ақша ағымдарын дисконттау әдісін (АДД) ескертеді. Бизнестің АДД әдісінің құнын анықтау былай жорамалданады, яғни потенциалды инвестор ос беретін бизнеске келешек пайданың ағымды құнынан артық ақша төлемейді.

Пайда болжамы келесі нарықтық ұсынымдарда негізделінеді:

- Кен шығару орны жыл бойы өндіру жұмыстарында- 200 жұмыс күні, тау аршылымдарын жою және жұмсақ аршылым жұмыстарында- 140 маусымдық жұмыс күні бір ауысымда жұмыс істейді. Жоба бойынша кенорын 300 жұмыс күні жұмыс істейді;

- 2007 жылы тау массасынан 240 мың т, 2008ж - 280 мың т, 2009ж- 320 мың т өндіру жұмыстары істелінеді. Өндірістік тәулік 2007ж - 1 200 т, 2008ж - 1 400 т, 2009ж - 1 600т сәйкес болуы керек ( жоба бойынша кенорын - 1 жыода 900 мың т және бір тіулікте 3 000 т жұмыс істейді);

- тау массасынан әктасты ( тазартылған) өндіру - 75%, аршылым - 25% құрайды;

- өндірілген әктастың шығыны 10% , әктастың шығарылуы 33,3%, үй әктасы 1% құрайды;

- 2007ж әктастың өнімі 180 мың т, 2008ж - 210 мың т, 2009ж - 240 мың т болу керек. Әктастың шығарылуы 60,70 және 80 мың т сәйкес, ал үй әктасы - 1,8 2,1 және 2,4 мың т;

- әктастың өткізілім бағасы 1 тоннасы үшін 1 550 теңге, үй әктас 1 тонна үшін 9 200 теңге (НДС қоспағанда);

- Серіктестік бойынша әлуетті пайда 2007ж - 109 560 мың теңге,2008ж - 127 820 мың теңге және 2009ж - 146 680 мың теңге құрайды;

- басқа табыстар көрсетілмейді.

Ақша ағымының талданылуы 26 қосымшада көрсетілген.Ақша ағымдардың дисконттау әдісінің бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне 90 639 мың теңге немесе 709 010 АҚШ долл тең болады.

Гордан әдісімен есептеуіне сәйкес мүлік кешенінің ( бизнес) кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне нарықтық құн 162 261 мың теңге немесе 1 269 255 АҚШ долл құрайды.

Таза пайданы капитализациялау бойынша мүлік кешенінің (бизнес) кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне 225 935 мың теңге немесе 1 767 469 АҚШ долл құрайды.

Есептеулерге сәйкес Мүлік кешенінің ( бизнес) бағалау құны кенорынды пайдалану құқығын қоспағанда бағалау күніне Инвуд моделі - 92 253,3 мың теңге немесе 721 631 АҚШ долл, Хоскольда моделі - 84 889,4 мың теңге немесе 664 029 АҚШ доллқұрайды.

Әдістер бойынша есептелген құн көлеміне меншікті салмақ қолданылады:

- Активтердің қорлануы ( шығын әдісі) - 30% пайыз;

- Таза пайданы капитализациялау (пайда әдісі) - 70% пайыз.

1. 
   Закон “Об оценочной деятельности в Республике Казахстан” от 30 ноября 2000 г., № 109-II.
   
2. 
   Постановление Правительства РК Правительства Республики Казахстан от 27 мая 2002 года, № 572 "О мерах по реализации Закона Республики Казахстан "Об оценочной деятельности в Республике Казахстан";
   
3. 
   Правила по применению субъектами оценочной деятельности требований к методам оценки предприятия, как имущественного комплекса, утвержденные совместным приказом Министра юстиции Республики Казахстан от 21 ноября 2002 года, № 171 и Министра финансов Республики Казахстан от 2 декабря 2002 года, № 597.
   
4. 
   Письмо Госстроя СССР № 14-д от 06.09.90 г. "Об индексах изменения стоимости строительно-монтажных работ и прочих работ и затрат в строительстве".
   
5. 
   Постановление СовМина СССР, за № 1072 от 22.10.1990 г. "Единые нормы амортизационных отчислений на полное восстановление основных фондов".
   
6. 
   Индекс цен на инвестиции в капитальное строительство в РК, Агентство РК по статистике, серия 9, май 2003 г.
   
7. 
   Общая часть к сборникам укрупненных показателей восстановительной стоимости (далее УПВС) зданий и сооружений для переоценки основных фондов, Госстрой СССР, М., 1970.
   
8. 
   УПВС сб. № 4 "Жилых, общественных и коммунальных зданий и бытового обслуживания, имеющихся в организациях и учреждениях, состоящих на государственном бюджете, для переоценки основных фондов", М., Госстройиздат, 1972.
   
9. 
   УПВС сб. 4 "Зданий и сооружений нефтяной промышленности для переоценки основных фондов", изд. "Химия", М., 1970.
   
10. 
    УПВС сб. 7 "Зданий и сооружений машиностроительной промышленности для переоценки основных фондов", изд. "Машиностроение", М., 1970.
    
11. 
    УПВС сб. 8 "Зданий и сооружений строительной промышленности для переоценки основных фондов", изд. "Строительство", М., 1970.
    
12. 
    УПВС сб. 18 "Зданий, имеющихся во многих отраслях народного хозяйства для переоценки основных фондов", изд. "Колос", М., 1970.
    
13. 
    УПВС сб. 18-ПД "Передвижные домики, имеющихся во многих отраслях народного хозяйства для переоценки основных фондов", изд. "Госстройиздат", М., 1971.
    
14. 
    УПВС сб. 19 "Сооружений, имеющихся во многих отраслях промышленности для переоценки основных фондов", изд. "Колос", М., 1970.
    
15. 
    УПВС сб. 23 "Зданий и сооружений автомобильного транспорта и автомобильных дорог для переоценки основных фондов", изд. "Медицина", М., 1970.
    
16. 
    УПВС сб. 26, т. 1. "Зданий и сооружений в совхозах, колхозах, межколхозных и других сельскохозяйственных предприятиях и организациях для переоценки основных фондов", изд. "Пищевая промышленность", М., 1970.
    
17. 
    УПВС сб. 27 "Зданий и сооружений внешнего водоснабжения и канализации для переоценки основных фондов", изд. "Энергия", М., 1970.
    
18. 
    Стандарты республики Казахстан СТ РК 1126-2002 «Система оценки имущества Республики Казахстан. Принципы оценки» и СТ РК 1127-2002 «Система оценки имущества Республики Казахстан. Термины и определения».
    
19. 
    Стандарты бухгалтерского учета, методические рекомендации, Генеральный план счетов, Сборник документов, Алматы, Раритет, 2000.
    
20. 
    Интерпретация МСФО 16 «Основные средства: признание, оценка и раскрытие в отчетности».
    
21. 
    Микерин Г.И., Недужий М.И., Павлов Н.В., Яшина Н.Н., Международные стандарты оценки, в 2 томах, М., Новости, 2000 г.
    
22. 
    Карлин Т.Р., Макмин А.Р. Анализ финансовых отчетов (на основе GAAP): Учебник, М., ИНФРА-М, 2000.
    
23. 
    Уолш К. Ключевые показатели менеджмента: Пер. с англ., М., Дело, 2000.
    
24. 
    Грязнова А.Г., Федотова М.А. Оценка бизнеса. М., Финансы и статистика, 2005.
    
25. 
    Григорьев В.В., Федотова М.А. Оценка предприятий: теория и практика, М., Инфра, 1997.
    
26. 
    Абдулаева Н. А., Колайко Н. А., Оценка стоимости предприятия (бизнеса), М., Издательство " Экмос" 2000 г.
    
27. 
    Федотова М.А., Уткин Э.А. "Оценка недвижимости и бизнеса", Учебник. “Экмос”, М., 2000.
    
28. 
    Харрисон Г. С. "Оценка недвижимости" (учебное пособие) / Пер. с англ. М,: РИО Мособлупрполиграфиздата, 1994.
    
29. 
    Экерт Д.К. Оценка земельной собственности. Красноярск, 1993.
    
30. 
    Попов Г. В. Основы оценки недвижимости. М.: РОО, 1995.
    
31. 
    Фридман Дж., Ордуэй Н. Анализ и оценка приносящей доход недвижимо­сти/ Пер. с англ. М.: Дело, 1995.
    
32. 
    Гранов И.В. Оценка недвижимости. – С-Пб: Питер, 2001.
    
33. 
    Рутгайзер В.М. "Оценка рыночной стоимости недвижимости", “Дело”, М., 1998.
    
34. 
    Андрианов Ю.В. Введение в оценку транспортных средств, М., Дело, 1998.
    
35. 
    Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом, выбор инвестиций, анализ отчетности, М., Финансы и статистика, 1996.
    
36. 
    Назарова О. С. и Третьякова Э. А. Оценка рыночной стоимости машин и оборудования, учебно-практическое пособие, М., Дело, 1998.
    
37. 
    Шумилин М.В., Алискеров В.А., Денисов М.Н., Заверткин В.Л. Бизнес в ресурсо добывающих отраслях, Справочник, М., Недра, 2001.