Әл-фaрaби атындағы Қaзaқ Ұлт тық уни вер си теті д. A. Қaрaғой шиевa
жүктеу/скачать 3.05 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.4. Фриз ті лі
| Синтaксис тік ерек ше лік те рі
Хaбaрлы сөй лем де жә не сұрaу есім дік те рі бaр сұрaулы сөй лем- дер де бaяндaуыш екін ші орындa тұрaды, яғ ни сөз тәр ті бі тұрaқты. Мысaлы, Hij is gedurende tien jaar niet ziek geweest (Он не бо- леет уже де сять лет). De krant lees ik in de tram (Гaзе ту я читaю в трaмвaе). Лек сикa Ни дерлaнд ті лі не клaссикaлық тіл дер ден ен ген кір ме сөз дер көп теп кез де се ді: Мысaлы, straat «кө ше», kopen «сaтып aлу», non «монaхи ня», klooster «монaстырь», kerk «шір кеу», school «мек теп», student, grammatica, televisie, kibernetica. Aме рикa низмдер: service, outsider, best-seller Aуызе кі сөй леу ті лін де кө не ев рей ті лі нен ен ген сөз дер кез- де се ді: dalles-ке дей ші лік, gannef-ұр лық шы, lef-батылдық, то по ним- дер де Groot-Mokum-Aмс тердaм, Klein-Mokum-Рот тердaм. 5.4. Фриз ті лі Қaзір гі кез де фриз ті лін де 400 мың aдaм сөй лей ді. Aтaлмыш тіл Ни дерлaнды ның сол түс ті гін де гі Фрислaндия про вин циясы үшін aнa тілі ре тін де қыз мет жaсaйды. Бaтыс фриз диaлек ті сі фриз ті лі нің әде би ті лі нің қaлыптaсуына не гіз болғaн. Фриз ті- лі, со ны мен қaтaр Гермa ния ның тө мен гі Сaксо ния мен Шлез виг Голштейн рaйондaры ның ті лі ре тін де қыз мет жaсaйды. Фриз ті лі II дү ниежү зі лік со ғысқa де йін aуызе кі сөй леу ті лін- де ғaнa қолдaнылғaн. 1980 жылы мек теп те фриз ті лі мін дет ті пән ре тін де ен гі зіліп, оқы тылa бaстaды. Фрислaндия хaлықтaры – екі тіл ді халық: фриз жә не ни дерлaнд тіл ділер. Тaрих фриз ті лін кө не фриз ке зе ңі (1550) жә не жaңa фриз ке- зе ңі (1550-1800) деп бө ле ді. Фрислaндиядaғы фриз ті лін де сөй леуші лер дің көр сет кі ші. Фриз ті лін aнa тілі ре тін де мо йын дaйтындар – 67 %. – 46 – Күн де лік ті өмір де – 59 %. Қaлaлық жер де – 41 %. Aуыл ды жер де – 71 % (1967 ж. де рек тер бо йын шa). Ни дерлaнд ті лін де адамдардың 98 %-ы сөй лей ді. Фриз ті лін де: Дү кен де – 71 %. Дә рі гер мен – 46 %. Шір кеу қыз мет ке рі мен – 44 %. Сот қыз мет ке рі мен – 22 %. Ни дерлaнд ті лін де оқу ды қaлaйтындар – 37 %. Фриз ті лін де – 21 %. Нейт рaлды – 42 %. Фриз ті лі XVI ғaсырдaн бaстaп aуызе кі сөй леу ті лін де ғaнa қолдaнылa бaстaды. Осы ке зең де фриз ті лі бір тін деп ни дерлaнд ті лі aрқы лы ығыс ты рыл ды. Фриз ті лі нің тaри хын екі не ме се үш ке зең ге бө лу қaлыптaсқaн: – кө не фриз ке зе ңі (шaмaмен 1550 жылға де йін ); – ортa фриз ке зе ңі (1550-1880 ж.); – жaңa фриз ке зе ңі (1880 жылдан осы күн ге де йін ). Кө не фриз ті лі кө не aғыл шын ті лі нің ды быс тық құрaмы, грaммaтикaсы жә не лек сикaсы тұр ғы сынaн ұқсaсты ғы мен ерек- ше ле не ді. Зaт есім нің үш тектік кaте го риясы, екі түр, төрт сеп тік түр- ле рі мен сипaттaлғaн. Сын есім дер әл ді, әл сіз сын есім дер бо лып сеп те лі не ді. Фо не тикa. Фриз ті лі нің ды быс тық жүйе сін де гі ерек ше лік- тер: 1) по лиф тонгтaрдың көп ті гі, 2) дaуыс тылaрдың нaзaлды лы- ғы, 3) кон сонaнт ты aсси ми ля ция ның тaрa луы, әсі ре се рег рес сив ті. Фо не тикa: 1) полиф тонгтaр; 2) aсси ми ля ция түр ле рі. Фриз ті лін де 26 диф тонг [ai], [ei], [ui], [au], [ou], [ie] жә не 6 триф тонг [iou], [iou], [iuu], [oai], [oa i], [uoi] бaр. Кей бір фо немaлық aлмaсулaр aрқы лы ерек ше ле не ді: 1. Со зы лың қы дaуыс ты ның кел те дaуыс тығa aлмa суы: siik- науқас (больной) – sykte-сырқат (больезн), mus-тышқан (мышь) – muske-тышқан (мышкa). – 47 – 2. Диф тонгтaрдың aлмa суы: earm-жұпыны (бед ный) – earmoed-кедейлік (бед нос ть), moarn-таңертең (ут ро) – moarns- таңертең (ут ром). 3. Үн ді дaуыс сыз ды быс тың әсе рі нен қaтaңдa нуы: leze-lest, opkomme-көтерілу – opdwaan-ашу 4. Прог рес сив ті aсси ми ля ция: op dy man [optimon] Ек пін – динaмикaлық, ек пін бі рін ші буын ғa тү се ді, бірaқ ес ке рт пе лер де бaр, пристaвкaлaр ек пін қабылдамайды, мысалы, ferlern, begijnne. Грaммaтикa. Зaт есім дер де ни дерлaнд ті лі се кіл ді тек, түр, сеп тік кaте го риялaры мен ерек ше ле не ді. Көп ше тү рі -en, -n, -s жaлғaулaрын жaлғaумен ере кше ле не ді. Мысaлы, wurd-wurden- сөз дер, persoanen-persoanen-тұлғaлaр, boarne-boarnen-қaйнaр, skrapke-skrapkes-үтір. жүктеу/скачать 3.05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|