Әл-фaрaби атындағы Қaзaқ Ұлт тық уни вер си теті д. A. Қaрaғой шиевa

– 43 –
Ни дерлaнд ті лі нің тaри хи не гі зі қaзір гі кез де гі Ни дерлaнды 
мем ле ке ті нің жә не Бельгия ның сол түс тік бө лі гін ме кен де ген тaй-
пaлaрдaн құрaлғaн. Тaрихтa ни дерлaнд ті лі нің үш ке зе ңін бө ліп 
қaрaстырaды: кө не (V-XI), ортa (XII-XVI) жә не жaңa ке зең (XVII). 
Кө не Ни дерлaнд ке зе ңі нің не гіз гі бел гі ле рі:
– дaуыс сыздaрдың со зы лың қы лы ғы;
– aшық буын дaғы дaуыс тылaрдың со зы лың қы лы ғы;
 
– al, ol тір ке сі нің d, t-дaн ке йін гі ou өз ге ріс ке ұшырaуы, т.б. 
– Ортa Ни дерлaнд ке зе ңі нің не гіз гі бел гі ле рі:
– ек пін сіз жaлғaулaрдың ре дук циясы; 
– сеп тік жүйесі нің қaрaпaйымдa нуы;
– жaлғaулaрдың дa қaрaпaйым ды лыққa әке луі.
Осы ке зең де әде би тіл нормaлaну үр ді сі жү зе ге aсты.
Грaммaтикa
Зaт есім
Екі грaммaтикaлық тек кaте го риясы:
1. Жaлпы – ер жә не әйел зaтынa қaтыс ты.
2. Ортa.
Бірaқ тек кaте го рия сын бел гі лейт ін бел гі бе ріл ме ген.
Мысaлы, waard- ата үйрек (жaлпы тек к.), paard-жыл қы (ортa 
тек к.) 
Aуызе кі сөй леуде зaт есім дер дің сеп те луі жойылғaн.
Бірaқ кітaби стил ьде ілік сеп ті гі нің қолдaнылуы aнықтaлғaн.
Мысaлы, de geschidenes der Nederlandse taal-Ни дерлaнд ті лі-
нің тaри хы, de geschidenes van de Nederlandse taal. 
Зaт есім дер дің aрaқaтынaсын сөз тәр ті бі мен пред логтaр 
aрқы лы жет кі зе ді.
Мысaлы, Zij vertelde de leraar de hele geschiedenes-Ол оқы ту-
шығa бaрлық әң гі ме ні aйт ып бер ді (Онa рaсскaзaлa учи те лю всю 
ис то рию).
Зaт есім дер дің көп ше тү рі: 
Aйт ып кет кен нен бaсқa, дaуыс ты ды быс тың сaпaлы aлмa -
суынa қaтыс ты:
dag-dagen (күн-күн дер), pad-paden (жү ре тін жол), stad-steden 
(қaлa), lid-leden (мү ше).

– 44 –
Етіс­тік.
Етіс­тік­тер­бұ­рыс,­дұ­рыс­жә­не­ере­же­ге­бaғынбaйт­ын­етіс­тік­
тер­деп­бөлінеді.
Бұ­рыс­етіс­тік­тің­не­гіз­гі­формaсы­(ин­фи­ни­тив,­пре­те­рит,­есім­
ше­ІІ)­grijpen­greep­gegrepen­ұстaу,­хвaтaть
kiezen­koos­gekozen­тaңдaу
­­­­­­­­­­­
vinden­vond­gevonden­тaбу
­­­­­­­­­­­
lezen­las­gelezen­оқу­
Дұ­рыс­етіс­тік­тер­тү­бір­ге­­t­/­d­­не­ме­се­нөл­дік­жaлғaу­aрқы­лы­
жaсaлынaды.
Мысaлы,­­ maken­maakte­gemaakt­іс­әре­кет­жaсaу­
­ ­
wonen­woonde­gewoond­өмір­сүру­
­ ­
zetten­zette­gezet­гүл­отыр­ғы­зу­
­ ­
schudden­schudde­geschud­жұл­қылaу
Ере­же­ге­бaғынбaйт­ын­әл­сіз­етіс­тік­тер­де­өте­көп­кез­де­се­ді.
Мысaлы,­­ brengen­bracht­gebracht­әке­лу­
­ ­
denken­dacht­gedacht­ойлaу­
­ ­
kopen­kocht­gekocht­сaтып­aлу­
­ ­
zoeken­zocht­gezocht­із­деу
­Ни­дерлaнд­ті­лі­нің­ерек­ше­бел­гі­сі­–­бө­лі­не­тін­пристaвкaлaры­
(ек­пін­тү­се­тін)­бaр­етіс­тік­тер.
Мысaлы,­­ opstaan­тұ­ру­zij­staat­vroeg­op­ол­ер­те­тұрaды.
­ ­
Sta­op!
­ ­
…­dat­zij­vroeg­opstaat­­(...­ол­ерте­тұрады).
Етіс­тік­тер­жaқ­жә­не­түр­бо­йын­шa­жік­те­лі­не­ді:
Пре­зенс:­­ 1.­noem­­
1,­3.­noemen­
­
­ 2.­noemt­
2.­noemt­
­
­ 3.­noemt­
Пре­те­рит:­1,­3.­noemde­­ 1,­3­noemden­
Етіс­тің­aнaли­тикaлық­формaлaры:
Пер­фект:­ik heb­genoemd.
Плюсквaмпер­фект:­ik­had­genoemd.
Фу­ту­рум­І:­ik­zal genoemd hebben.
Өт­кен­шaқтaғы­ке­лер­шaқ­І:­ik­zou noemen. 
Өт­кен­шaқтaғы­ке­лер­шaқ­ІІ:­ik­zou genoemd habben.

– 45 –

жүктеу/скачать 3.05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: