ХСПН белгілеу тәртібі және сақталуын бақылау

8.1. №1 мысал (Екібастұз қаласы)

Әртүрлі дәрежеде абаттандырылған ғимараттар бойынша су тарату осы үйлерде тұратын тұрғындардың саны бойынша бар деректердің негізінде анықталатын. Әр дәрежеде абаттандыру бойынша (1-қосымшаның 1-кестесіне сәйкес) тұрғындар саны мынадай түрде бөлінген:

95 613 адам – 1-дәрежеде абаттандыру;

4 195 адам – 4-дәрежедеа баттандыру;

9 165 адам – су бөлу шүмектерінен су пайдаланатын жеке сектор.

Тұрғын үй қоры бойынша су тарату туралы ақпарат 1-кестеде келтірілген.

1-кестенің деректерін талдау 1-дәрежеде абаттандырылған ғимараттарда тұратын халық үшін ғана табиғи және таңдамалы өлшеу негізінде нақты сі тұтынуды пайдалануды анықтаудың орындылығы туралы пікір тудырады, себебі тұтынылатын судың негізгі бөлігі соларға келеді. 4-дәрежеде абаттандырылған үшін нақты меншікті су тұтыну қайта есептеумен анықталады.

Іріктелген таңдаманы қалыптастыру үшін қаланың әртүрлі аудандарында орналасқан, өзара қабаттылығы, тұрғындар саны мен кірмедегі арыны бойынша айрықша толық дәрежеде абаттандырылған 26 әртүрлі ғимараттар іріктеліп алынған. Қалған объектілердің ішінен соңғы таңдамаға 20 объекті кірген, оның бірі 4-дәрежеде абаттандырылған. Объектілерді таңдай кездейсоқ түрде жүргізілген. Таңдалып алынған ғимараттарда суды есепке алу аспабы жоқ.

Әр объекті үшін зерттеу жүргізген кезде ыстық және суық суды есепке алу аспаптарының талап тетілетін калибрі бекітілген. Сонымен қатар, орташа тәулік шығыны суды есепке алу аспабына шекті жүктемеден q_{тәулік.макс.}аспауы, ал ескерілетін түнгі меншікті су тұтыну q_н.пред төмен болмау жағдайы сақталған. Таңдалып алынған 15 объектіде d=32 мм – ыстық сумен жабдықтау және d=40 мм – суық сумен жабдықтауды есепке алу аспаптары орнатылған. Сумен жабдықтаудың нақты схемасына тиісінше, 5 объектіде бойлерге дейін суық су құбырларында d=40 мм суды есепке алу аспаптары орнатылған. Есептеуіштер калибрінің сәйкестігі түнгі су шығындары бойынша тексерілген.

Өлшеу үшін іріктелген ғимараттарда ыстық және суық су үзіліссіз берілді. Тұрғын үйлердегі қысым манометр арқылы күндіз және түнгі қарап шығу кезінде өлшенді, олар тексеруге әзірленген ғимараттарда барлық су өлшеу тораптарында орнатылған. Бұл үшін барлық су өлшеу тораптарына манометр қою үшін штуцерлер ойып орнатылған. Тексеру барысында есепке алу аспаптарының көрсеткіштері әртүрлі тәулік уақытында алу шарты орындалған. Су қысымы, нақты су тұтыну, түнгі су ысырабының көрсеткіштері Әдістеменің талаптарына сәйкес әр тұрғын үй бойынша тіркеліп отырған.

Ғимаратқа кірмеде тиімді арынды есептеу мынадай түрде жүргізілген:

• 
  әр ғимаратқа кірмедегі орташа қысымды есептеу табиғи өлшеулер бойынша мына формуламен анықталған:
  

мұнда: ⅀Н – өлшеу кезеңінде кірмедегі арын мәндерінің сомасы, м;

n –өлшеу саны.

- әр ғимаратқа кірмедегі тиімді арын мынадай формула бойынша есептелген:

Н_тиім = Н_{кірме орт.} – 0,5 × Н_ғим , м.

Мұндай ғимаратқа кірмедегі арынды (қысымды) өлеулердің қорытындылары бойынша есептеу тұрғын үй таңдамасын зерттеу үшін қабылданған әр тұрғын үй үшін орындалған. Әр үй бойынша және таңдаманың барлық үйлері бойынша барлық тіркелген көрсеткіштер кесте нысанында тіркелген, өңделген және талдау жасалған.

Әр жеке тұрғын үйде су ысырабын бағалау үшін табиғи өлшеулердің деректері пайдаланылған.

Әр үйде орташа тәулік меншікті су тұтыну мынадай формула бойынша анықталған:

q_{тәулік нақты} = 1000 × ⅀q_{тәулік ғим.}/ Т × N ,

мұнда: ⅀q_{тәулік ғим.}- барлық өлшеу циклы ішінде тұрғын үйді сумен жабдықтау жүйесін берілген сомалық су шығыны, м³;

Т – барлық өлшеу циклы ішінде тәуліктердің жалпы саны, тәулік;

N – тұрғын үйдегі тұрғындар саны.

Әр тұрғын үйде орташа тәулік түнгі меншікті су тұтыну мынадай формула бойынша анықталған:

Q_{т.нақты}= 1000 × ⅀q_т/ ⅀t_т × N ,

мұнда: ⅀q_т– барлық өлшеу циклы ішінде түнгі 1-ден 4 сағат аралығында түнгі су шығынының сомасы, м³;

⅀t_т – барлық өлшеу циклы ішінде түнгі 1-ден 4 сағат аралығында дәлдігі 1 минутқа дейінгі сағаттардың жалпы саны;

Тәулік ішінде жалпы су ысырабы шамасының мөлшеріэмпирикалық тәуелділік бойынша анықталған:

Q_{таң.тәул.} = 21 × (q_{түн.нақты} – q_{түн.пайд.}) × N,

мұнда: q_{түн.нақты} – таңғы 1-ден 4 сағат аралығындағы нақты меншікті түнгі шығын, л/сағ∙адам;

q_{түн.пайд.} – меншікті пайдалы түнгішығын (q_{түн.пайд.} = 0,2 л/сағ∙адам);

Үйде судың нақтық меншікті пайдалану шығыны мынадай формула бойынша анықталған:

Q_т^э_. = q_{тәул.нақты} – 21 q_{түн.пайд},

мұнда: q_{тәул.нақты} –бір тұрғынға шаққанда ғимаратта орташа тәулік су шығын, л/туәл∙адам;

q_{түн.пайд.} – пайдалы меншікті түнгі су шығыны, 0,2 л/сағ∙адам тең деп қабылданады.

4-кестеде Ломоносов көшесі, 17/2 мекенжайы бойынша орналасқан үйде бір тұрғынға шаққанда нақты су пайдалану шығынын және түнгі тәулік ысыраптар деректері мен анықтау мысалы келтірілген, ал 5-кестеде таңдаманың тұрғын үйлері бойынша барлық деректер берілген.

5-кестеде келтірілген орташа мәндер b₀коэффициентін есептеу үшін қолданылады. b_1, b₂, b₃ коэффициенттері осы Әдістеменің 5.8.-тармағына сәйкес қабылданған.

Одан әрі су тұтынуды пайдалану нормалары (1) формуласы бойынша анықталады.

Осы үй үшін мынадай негізгі көрсеткіштер алынған:

• осы үй тұрғындарының нақты су тұтынуы q_тәул. = 418,09 л/тәул∙адам құрған;

• судың меншікті түнгі нақты шығыны – q_{түн.нақты} = 13,38 л/сағ∙адам;

• бір адамға шаққанда тәулік ішінде су ысырабы q^таң_тәул = 276,78 л/ тәул∙адам құрған;

• нақты пайдалану шығыны q_тәул^нақты = 413,89 л/ тәул∙адам құрған.

Барлық тексерілген тұрғын үй алабы (таңдама) бойынша негізгі көрсеткіштер 6-кестеде берілген.

Эксперименттік таңдама объектілері бойынша нақты меншікті су тұтынуды пайдалану мен тәуліктік су ысыраптарының шамасын графикалық бейнелеу диаграммада (2-сурет) көрсетілген.

1-дәрежеде абаттандырылған үйлердің тұрғындары үшін су тұтыну нормасы 250 л/тәул∙адам мөлшері, 4-дәрежеде абаттандырылған үйлердің тұрғындары үшін – 170 л/тәул∙адам мөлшері бекітілген.

Тұрғын үй ғимаратына кірмедегі орташа тиімді арын 44,5 м, ал нақты – 52,5 м құрайды. Он бес үйде нақты еркін арын (тұрғын үй қорындағы басым бес қабатты ғимараттарда) талап етілетін еркін арыннан екі есе асады.

Меншікті тәулік су тұтыну 736,8 л/ тәул∙адам бастап (Ленин көшесі, 22) 243,7 л/тәул∙адам дейінгі (Шешембеков көшесі, 13г) шекте тіркелген.

Тәулік нақты ысыраптар (нормасы q_{түн.пайд.}= 0,2л/ тәул∙адам болғанда) 8,4 л/тәул∙адам (Сатпаев көшесі,22) – 343,14 л/тәул∙адам (Ленин көшесі, 22) шегінде тіркелген және орташа 210,64 л/тәул∙адам (8/8 л/ сағ∙адам) құрайды.

Елді мекеннің барлық тұрғын үй қоры бойынша осындай ысырап деңгейі кезінде су шығыны су сатудың жылдық көлемінің 62 % құрайды.

1-дәрежеде абаттандырылған үйлердің тұрғындары үшін нақты су тұтыну 413,91 л/тәул∙адам, ал су тұтынуды пайдалану нормасы – 409,71 л/тәул∙адам құрайды, бұл бекітілгеннен 61 % жоғары.

Жойылатын су ысырабы 1 тұрғынға шаққанда 27,54 л/тәул∙адамнан (Горняков көшесі, 12/г) 305,34 л/тәул∙адамға дейін (Ленин көшесі, 22) тербеледі және орташа 172,87 л/ тәул∙адам (барлық ысырап көлемінің 82 %) немесе нақты су тұтынудың 41,76 % құрайды, ал Сатпаев көшесі, 12/4 үй бойынша олар q_{түн.қалып} = 2 л/сағ∙адам төмен.

Қаралған тұрғын үй таңдамасы үшін:

b₁ = 20,5 – 0,007q_тәул^нақты = 20,5 – 0,007×413,91 = 20,5 – 2,9 = 17,6;

b₂ = 0,0065q_әул^нақты = 0,0065×413,91 = 2,69;

b₃ = − (5+0,02q_әул^нақты) = −5 −8,28 = −13,28;

b₀ = q_әул^нақты – (b₁× q_түн^нақты + b₂×Н_тиім^нақты + b₃×П^нақты = 413,91 – (17,6×10,23 + 2,69×43,9 – 13,28×2,2) = 413,91 – (180,05 + 118,09 – 29,22) = 150,83.

1-дәрежеде абаттандырылған үйлердің тұрғындары үшін осы Әдістеме бойынша ұсынылып отырған су тұтынуды пайдалану нормасы мынадай теңдеу бойынша анықталады:

q_энвн = b₀ + b₁×q_н.норм. + b₂×H_эф^фак + b₃×П^фак = 150,83 + 17,6×2 + 43,9×2,69 – 13,28×2,2 = 274,9 (л/тәул∙адам).

Тұрғын үйлердің ішкі сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін қолданыстағы суды есепке алу мен пайдалану деңгейі кезінде бұл норма бекітілген (250 л/тәул∙адам) су тұтыну нормасынан 10 % артық, бірақ нақты су тұтынудан 33,6 % кем болады. 4-дәрежеде абаттандырылған үйлер үшін су тұтынуды пайдалану нормасы мынаны құрайды: 274,9 × 0,55 = 151,2 (л/тәул∙адам). Бұл бекітілген (170 л/тәул∙адам) нормадан 12 % төмен.

Объектінің мекенжайы	Халық саны, адам	Ғимараттың қабаттылығы	Нақты су тұтыну, qтәул (л/тәул∙адам)	Түнгі нақты су шығына, Qтүн.нақты, л/сағ∙адам	Ғимаратқа кірмедегі нақты арын, Ннақты, м	Тиімді арын, Нтиім, м	Пәтерде тұрғындар саны коэффициенті, П, адам/пәтер
1	2	3	4	5	6	7	8
Строительная көш., 76	139	5	493,69	15,82	66,0	59	2,3
Беркембаевкөш., 190	216	5	305,3	8,7	57,0	50	2,4
Әуезовкөш., 54	134	5	502,72	14,61	16,75	10	2,2
Әуезовкөш., 10	46	5	554,16	13,42	25,0	18	2,0
Гоголь көш., 8	99	5	315,52	9,42	57,9	51	2,7
Ломоносовкөш., 17/2	136	5	418,09	13,38	58,5	52	2,3
Ленинкөш., 22	204	5	736,8	16,54	51,7	45	2,0
Энергетиктер көш., 79	77	9	315,49	12,1	42,5	30	2,3
Әуезов көш., 97	110	5	393,7	8,15	57,3	50	2,3
Ленинкөш., 159	124	5	461,01	8,24	55,6	49	2,5
Строительная көш., 111	174	5	313,71	7,68	58,8	52	2,2
Строительная көш., 72	124	5	486,1	13,1	60,7	54	2,1
Ленинкөш., 61	209	5	558,08	12,5	60,0	53	2,3
Ленинкөш., 37-б	152	5	333,25	11,19	59,4	52	2,0
Әуезов көш., 28	182	5	399,5	8,23	29,1	22	2,0
Абай көш., 33	121	5	545,5	15,08	58,75	52	2,0
Горняк көш., 12/г	119	5	395,73	4,74	59,5	53	2,0
Сатпаев көш., 12/4	76	9	299,46	0,6	60,0	47	2,5
Шешенбеков көш., 13-б	219	5	243,7	5,95	62,4	55	2,4
Қонаев көш, 46/1	297	5	206,76	5,2	30,7	24	1,6
Орташа			413,91	10,23	51,38	43,9	2,2

№ р/с	Тұрғын үй ғимаратының мекенжайы	Нақты су тұтыну, qтәул (л/тәул∙адам)	Түнгі нақты су шығыны, Qтүн.нақты, л/сағ∙адам	Нақты тәулік ысыраптар, qутәул, л/тәул∙адам	Нақты су тұтынуды пайдалану нормасы, qтәулнақты ,л/тәул∙адам	Пайдалы меншікті тәулік шығыны - 21∙qтүн. пайд ,л/тәул∙адам	Тиімді арын, Нтиім, м	Тәулік жойылатын ысыраптар Qысыр.тәул.жою. , л/тәул∙адам
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	Строительная көш., 76	493,69	15,82	328,02	489,49	4,2	59	290,22
2	Беркембаевкөш., 190	305,3	8,7	178,0	301,10	4,2	50	140,7
3	Әуезовкөш., 54	502,72	14,61	302,61	498,52	4,2	10	264,81
4	Әуезовкөш., 10	554,16	13,42	277,62	549,96	4,2	18	239,82
5	Гоголь көш., 8	315,52	9,42	193,62	311,32	4,2	51	155,82
6	Ломоносовкөш., 17/2	418,09	13,38	276,78	413,89	4,2	52	238,98
7	Ленинкөш., 22	736,8	16,54	343,14	732,6	4,2	45	305,34
8	Энергетиктер көш., 79	315,49	12,1	249,59	311,29	4,2	30	212,1
9	Әуезов көш., 97	393,7	8,15	166,95	389,5	4,2	50	129,5
10	Ленинкөш., 159	461,01	8,24	168,84	456,81	4,2	49	131,04
11	Строительная көш., 111	313,71	7,68	157,08	309,51	4,2	52	119,28
12	Строительная көш., 72	486,1	13,1	270,9	481,9	4,2	54	233,1
13	Ленинкөш., 61	558,08	12,5	258,3	553,88	4,2	53	220,5
14	Ленинкөш., 37-б	333,25	11,19	230,8	329,05	4,2	52	192,99
15	Әуезов көш., 28	399,5	8,23	168,63	395,3	4,2	22	130,83
16	Абай көш., 33	545,5	15,08	312,48	541,3	4,2	52	274,68
17	Горняк көш., 12/г	395,73	4,74	95,34	391,53	4,2	53	27,54
18	Сатпаев көш., 12/4	299,46	0,6	8,4	295,26	4,2	47	Нақты ысыраптар нормадан төмен.
19	Шешенбеков көш., 13-б	243,7	5,95	120,75	239,5	4,2	55	82,95
20	Қонаев көш, 46/1	206,76	5,2	105,0	202,56	4,2	24	67,2
Орташа мәндер		413,91	10,23	210,64	409,71	4,2	43,9	172,87