Уақыт және сомалар аралықтары бойынша БААЖ-да жүргізілген төлемдер

Уақыт және сомалар аралықтары бойынша БААЖ-да жүргізілген төлемдер

Уақыт аралықтары бойынша төлемдер саны	Сомалар аралықтары бойынша төлемдер сомалары
Уақыт аралықтары бойынша төлемдер саны	Уақыт аралықтары бойынша төлемдер сомалары

Сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкі өтімділік тәуекелін және жүйелік тәуекелін басқару мақсатында БААЖ-дың ақша айналымдылығы коэффициентін (ААК)⁵ және өтімділік коэффициентін (АӨК) ⁶күн сайынғы негізде есептейді және олардың белгіленген мәндерге⁷ сәйкестігін талдауды жүзеге асырады.

Жүйеде өтімділіктің орташа күндік көлемі (пайдаланушылар төлемдерді және ақша аударымын жүзеге асыру үшін жүйеге аударатын ақша сомасы) 2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 7,9%-ға ұлғайып, 912,0 млрд. теңге құрады. Бұл ретте өтімділіктің орташа күндік көрсеткіші орташа күндік төлемдер сомасының 135,3% құрайды, бұл жүйені пайдаланушылардың төлемдер жүргізу үшін өтімділікпен жеткілікті деңгейде қамтамасыз етілгенін сипаттайды.

II. БАНКАРАЛЫҚ КЛИРИНГ ЖҮЙЕСІ

Осы жүйе бойынша статистикалық деректер оның аз сомаларға бөлшек төлемдердің негізгі ағынын өткізудегі өзінің рөлін атқарғанын дәлелдейді. Мәселен, 2012 жылы барлық қолма-қол жасалмайтын төлемдердің жалпы санының 62,0% осы жүйе арқылы өңделді. Клиринг жүйесінде төлемдердің негізгі көлемі тауарлар мен материалдық емес активтер (жүйеде төлемдердің жалпы көлеміндегі үлесі 32,7% құрады), көрсетілген қызметтер (үлесі – 26,9%) үшін есеп айырысу бойынша шаруашылық жүргізуші субъектілердің төлемдеріне келеді

2012 жылы Банкаралық клиринг жүйесі арқылы 4 218,5 млрд. теңге (немесе 28,3 млрд. долл.) сомасына 20,1 млн. төлем құжаты өтті.

2011 жылмен салыстырғанда клиринг жүйесінде құжаттардың саны 2,2%-ға өсті, төлемдер сомасы 13,3%-ға ұлғайды.

Бұл ретте 2012 жылы орташа алғанда күніне клиринг жүйесі арқылы 17,1 млрд. теңге сомасына 81,2 мың құжат өткізіліп отырған.

Төлемдердің саны

Төлемдердің сомасы

2012 жылы сомалардың аралығы бойынша төлемдердің барынша көп саны 10 мың теңгеге дейінгі арлықта қалыптасты, ал ең азы – 500 мың теңгеден 1 млн. теңгеге дейінгі аралықта болды. 2012 жылы сомалар аралығы бойынша төлемдердің ең көп сомасы 1 млн.теңгеден астам аралықта қалыптасты, ең азы 10 мың теңгеге дейінгі аралықта болды.

Лимитті қолдану тиімділігінің коэффициенті 2012 жылы бар жоғы 40,0%-ды болды (салыстыру үшін 2011 жылы – 81,4%), бұл банктер белгіленген лимиттік мәндерді жартылай қолданғанын және төлемдерді ұлттық төлем жүйелері арқылы жүргізуді артық көретіндіктерін көрсетеді.

Сонымен қоса, саны бойынша төлем карточкаларының жоғары үлес салмағы және төлемдердің мөлшері бойынша төмен үлес салмағы негізінен аздаған қолма-қол ақша сомасын (бір транзакцияның орташа сомасы 2012 жылы 32.7 мың теңгені құрады) алу үшін ғана аталған төлем құралын пайдаланумен сипатталады.

2012 жылы ең аз пайдаланылған төлем құралы төлем талаптары-тапсырмалары мен инкассалық өкімдер болып табылады. Жалпы саны мен көлемінде аталған құралдарды пайдаланудың аздаған үлесі олардың ерекшеліктеріне негізделген.
Төлем құралдары бөлігіндегі төлемдер бойынша 2012 жылғы мәлімет

мың транзакция мен млрд. теңге

Төлем құралы	Саны		Сома
	Абс.	жалпы көлемінде %-бен	Абс.	жалпы көлемінде %-бен
Төлем тапсырмалары	122 011.0	39.3%	118 868.1	95.1%
Төлем талаптары-тапсырмалар	533.7	0.2%	3.1	0.002%
Инкассалық өкімдер	84.0	0.03%	32.8	0.03%
Төлем карточкалары	187 645.9	60.5%	5 562.6	4.5%
Басқа құралдар9	32.6	0.01%	481.6	0.4%
Жалпы жиынтығы	310 307.2	100.0%	124 948.2	100.0%

V. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ АҚША АУДАРУ ЖҮЙЕЛЕРІ
Қазіргі кезде ақша аудару жүйелерінің нарығы Western Union, Faster, Алтын тәж, Contact, Жедел Почта, Блиц, Unistream, Анелик, Дүниежүзілік почта одағының жүйесі, Лидер, MoneyGram, Coinstar Money Transfer, CiberPlat, BS-Client, Open Way, IntelExpress, Шығыс Экспресс, InterBanking, Метроэкспресс, Почта аударымдары сияқты халықаралық жүйелермен беріліп отыр.

Халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы жіберілген ақша аударымдарының жалпы көлемі 2012 жылы 248,2 млрд. теңге сомасына 2 285,3 мың транзакцияны құрады. Бұл ретте Қазақстан аумағында 44,1 млрд. теңге сомасына 692,3 мың транзакция (ХААЖ арқылы жүргізілген төлемдердің жалпы санының 30,3% және жалпы сомасының 17,8%) жүргізілді. Халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы шетелге 204,1 млрд. теңге сомасына 1593,0 мың транзакция аударылды.

Бұл ретте халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы жүргізілген ақша аударымдарының негізгі көлемі Алтын тәж жүйесіне - 24,4% және ақша аударымдарының жалпы саны мен көлемінің 28,6%, Western Union – 14,0% және тиісінше 15,0%, Faster – 14,0% және 10,4%, Contact – 8,2% және 10,4%, Жедел почта жүйесіне – 4,1% және 10,3% тиесілі.

Бұл ретте аталған жүйе арқылы аударымдардың жалпы көлемінен жеке тұлғалардың аударымдары (ел аумағында, сол сияқты шетелге) 2012 жылы 227,9 млрд. теңге сомасына 2 088,3 мың транзакцияны құрады.

Трансшекаралық ақша төлемдері мен аударымдарын жөнелту кезінде халықаралық ақша аудару жүйесінің жеке тұлғалары арасында барынша танымал Алтын тәж жүйесі болып табылады, ол арқылы халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы жүргізілген аударымдардың жалпы сомасының 31,2% аударылды және Western Union – тиісінше 13,7%. Бұл ретте халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы жүргізілген жеке тұлғаның бір аударымының орташа сомасы 109 мың теңгені құрады.

Бұл ретте жеке тұлғалар халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы шетелге 185,9 млрд. теңге сомасына 1 461,9 мың транзакция жүргізілді. Халықаралық ақша аудару жүйесі арқылы жүзеге асырылған ақша төлемдері мен аударымдарының негізгі көлемі Ресей Федерациясы резиденттерінің пайдасына берілді – аталған жүйе арқылы жасалған аударымдардың жалпы санының 47,4%, Өзбекстан тиісінше – 16,3%, Қытай – 9,2%, Қырғызстан – 6,2%, Әзірбайжан – 3,0%, Украина – 2,8% және Түркия – 2,2%.