Шәкәрім, Көкбай, Ақылбай, Кәкітай және Мағауия

8 
біздің рухани тұрмысымыздың бір бөлшегіне айналды. Ол сіздің Абай. Ол біздің Абай. Ол 
адамзаттың Абайы. Абай тек қана ұлттық әдебиеттің ғана емес, бүкіл әлемдік әдебиеттің 
шыңынан көрінген адам. Ал шыңдар алыстан көрінеді және өзіне тартып тұрады. Абай 
интеллектісінің қуаттылығына, жан-дүниесінің кеңдігі және поэтикалық қиялының шексіздігі 
мен тереңдігіне еріксіз таң қаласың. Ол Шығыс, батыс және орыс мәдениетімен тығыз 
байланыста болды. Мұстай Кәрім
Абай қазақ халқы үшін теңдесі жоқ ұлы құбылыс. Ол қуатты ақылдың адамы, құдіретті 
талант иесі, поэзия баһадүрі. Қайсын Құлиев  
Қазақ ағартушыларының қатарында Абай несімен ерекше? Ең алдымен – адамгершілік, 
рухани тазару және тәрбие міндеттерін маңдай орынға қойғандығымен. Оны «қазақтың бас 
ақыны» (А.Байтұрсыновтың сөзі) еткен ақындық дарынның бар күші, ағартушылығының бар 
қуаты тікелей һәм жанама осы міндетті орындауға бағышталды. Абай өз айналасынан 
надандықты, рухани мешелдікті, адам табиғатына тән жиіркенішті қылықтарды көп көрді. 
Рухани азғындықты ауыздықтаудың жолын, жақсылық пен ақыл-сезімнің салтанатын Абай еңбек 
пен оқудан көрді. Сергей Кляшторный  
Абай Құнанбаев - өз талантының тереңдігі мен үлкендігіне қарай әр дәуірдің адамы. Ақын, 
философ, музыкант, ағартушы-ғалым, басқа да көптеген қырларымен ол бізге тұтастықтың 
қажеттілігін айтады. Өнер мен өмірдің жасанды бөлінуі ол үшін жат. Оның жалпы тақырыбы - 
махаббат, бақыт, үміт, қайғы. Ұлттың бітім-болмысын Абай Құнанбаевтан артық қорғаушы да, 
қамқоршы да табылмайды. Абай ұлттың тіл ерекшеліктерін, басқа да көптеген мәдениеттің 
тілдерімен бір ырғаққа келтірді. Рабиндранат Тагормен бірге ол «даралықтың қымбатталығы – 
сол арқылы біздің жалпы көпшілікті тани білуімізде» екендігін түсінді. Пушкин сияқты Абай да 
ұлттың әдеби дәстүрді тудырушы ретінде әдебиеттің тек өткенді еске сақтау ғана емес, жаңаны 
тудырушы екендігін айтады. Абай оқу-білімінің адамды басыбайлықтан босату үшін үлкен 
маңызы бар екенін түсінді. Федерико Майор  
Ұлы ақын бізбен мәңгі қоштасқанына бір ғасыр болыпты. Алайда оның бізге қалдырып 
кеткен асыл мұрасы барған сайын нұр шашуда. Ұлы адам ұлағаты қазақ халқы арасында емес, 
өзге ұлттарға шапағатын тигізді. Әрине, Абай феномені көрші қытай халқына да белгілі дәрежеде 
ықпал етті. Хуан Жунсян.
Абай қазақ қоғамының түрлі әлеуметтік топтарының өмірін шебер суреттей отырып, ел 
басшыларының зұлымдық, екіжүзділік, имансыздық қасиетін әшкерелейді. Сондай-ақ, ақын 
өлеңдерінде қазақтың кедей тұрмысы алдыңғы қатарлы елдердің ауыл шаруашылығндағы, 
саудадағы, өнеркәсіптегі озық тәжірибесінен өнеге алғанда өсетінін, дұрысталатынын айтады. 
Мұны біз оның өлеңдерінен қарасөздерінен көреміз. Осы шығармаларында ол еңбек адамын 
асқақтата жырлайды. Абайдың лирикалық шығармаларынан біз оның қайталанбас қолтаңбасын 
аңғарамыз. Ол қазақ поэзиясының тақырып ауқымын кеңейтті , әдебиетте жаңа формалар тапты. 
Ауызекі тіл мен халық ауызәдебиетінің құнарлы байлығын пайдалан отырып, ол қазақ 
поэзиясының көркемдегіш құралдарын биік дәрежеде жетілдірді, шығарманың ішкі жүйелік 
құрылымына сәйкес жаңа өлең пішіндерін өмірге әкелді. Рам Ратан Шарман (Үндістан)  
Отарлау дәуірінде Абай жай ғана қазақ ақыны ретінде қаралды, бірақ оның жан-жақты 
ойлары бүкіл Түркістанның ақын, ойшылы екенін , тіпті барлық Шығыс мұсылмандарының 
ақыны екенін дәлелдеді. Оның философиясы патшалық дәуірде емес, большевиктік кезеңде де 

9 
бүкіл түріктің жан-дүниесінің бөлігі бола алмады. Тек қазақстан өз алдына тәуелсіз мемлекет 
болғаннан кейін оның өсиеттері әлемдік мәдениеттің бөлігіне кірді. Баймырза Хайт (Германия)  
Біздің бәріміз абай туралы айтамыз, барлық түркия Абай туралы айтады, егер білмесе 
білетін болады. Біз Абай туралы айтқан кезде тек қана сөйлеп қоймаймыз, өзіміз оны зерттейміз. 
Абай – біздің байлығымыз… егер Абай барлық түркі тілдес халықтардың ақылойында болса, 
біздің мәдениетіміз Абаймен байиды. Абай бізге керек, ол қазақтарға да керек, түріктерге де 
қажет. Егер Абай өлеңдерін оқыса, ол бар ислам әлеміне қажет, ол барлық адамзатқа 
қажет.Абайдың ойларын барлық әлемдегі адамзат білуі керек. Намық Кемал Зейбек (Түркия)  
Абайдың даңқы тек қазақстанмен шектелмей, басқа да көптеген елдер сияқты
Қазақстанмен ортақ мәдени мирасқа ие Түркияда да танымал һәм сүйікті. Танер Себен  
Түркияның Қазақстандағы Төтенше және өкілетті елшісі. Абай – 19 ғасырдың нағыз 
белбаласы. Ал, 19 ғасыр - ұлттық сананың ояну ғасыры. Әлемнің түрлі түкпіріндегі, оның ішінде 
менің Отаным Венгряиядғы тәуелсіздік үшін күрес ғасыры. Жеке адамның, тұтастай 
халықтардың мәңгілік мәселелер жайлы қасіретті де қасиетті толғанысқа шомған ғасыры. Абай 
заманы сондай заман. Миклош Яцкович  
Венгрияның Қазақстандағы Төтенше әне өкілетті елшісі Абай қараңғы қазақ даласындағы 
жарық жұлдыз, Түркістан бірлігінің белгісі болды. Мұстафа Шоқай. Абайды оқы, таңырқан, 
басың шайқа Сұлтанмахмұт Торайғыров. Ибраһим мырзаның тұрағы қазақ іші болғандықтан, 
қадірі азырақ білінді. Олай болмағанда данышпан, хакма философ кісі еді. Қор елде туды да, 
қорлықпен өтті. Шәкәрім Құдайбердиев
Біз Абайды анық өз заманындағы қазақтың заттық, әлеуметтік және рухани тіршілігінің 
энциклопедиясын берген дана классик деп толық бағалай аламыз. Абайдың поэзиялық мұрсына 
қоса қара сөздері беретін әр заманда бағасы жойылмайтын бір үлкен қазына бар. Ол – Абайдың 
осы қара сөзді жазған тілі. Өлең сөзінде өзінің барлық шеберлігі , жаңалығы, көркемдік таланты 
бойынша қазақ тілінің сапасын әдебиет тілінің дәредесіне көтерген ұлы тарихтық еңбегі қандай 
болса, қара сөздерінің тілімен де Абай осындай еңбекті біздің мәдениет тарихымызға мол сіңірді. 
Біздің осы күнгі сөйлеп, жазып жүрген әдебиет тіліміздің тарихын жалғыз ғана Абайдан 
басталады деп кесіп айтпасақ та, сондай сапалы тілді қазақтың жазба әдебиетінде анық биік белге 
өрлетіп шығарған Абай екені даусыз. Мұхтар Әуезов
Абай кітаптары әлемдік әдебиеттен белгілі орын алған кемеңгер ойшыл, адам баласын 
шындыққа, игілік іске, еркіндікке шақырған ұлы ақын. Әлкей Марғұлан
Абай тек қана поэзия тілін түзіп берген жоқ, жалпы тіліміздің орамдылығын, бейнелеу 
шеберлігін, сөйлем құрылысындағы әр сөздің өз орнын , сөйлемдегі ой салмағын қайда, қалай 
қалауын да үйретіп кетті. Ғабит Мүсірепов
Абай - халқының, оның ұлттық өмірінің символы. Оның өлмес творчествосында халық 
рухының жарқын күші, қайғысы мен қуанышы сақталған. Ол соның бәрін көркем сөздің күшімен 
бейнелеп, бүкіл адамзат мәденгиетінің тарихына қосты. Серік Қирабаев  
Абай - әлемнің қай бұрышынан қарасаң да, көзге түспей қалмайтын рухани Алатауымыз. 
Ол - біздің ар-намысымызға, өмірлік өлшемімізге, ұлттық парасат-пайымымызға айналған 
асқаралы абызымыз. Пікіріміздің пірі, рухымыздың туы. Абай - қазақ тарихындағы, әсіресе оның 
рухани тарихындағы аса айшықты, аса айбынды, шын мәніндегі ренессанстық тұлға. Бүгінгі 

10 
таңда абай мұраларын тек бір халықтың, тек бір мемлекеттің көлмінде ғана емес, дүниежүзілік 
өркениет ауқымында ақарстыру қажеттігін айрықша атап айтар ем. Абайды тануда саясат 
ықпалынан, уақыт қыспағынан аса алмаған кездеріміз болды. Енді заман өзгерген шақта азат 
елдің азат ойымен, азат жүрегімен, азат зердесімен Абайды тануға тиістіміз Әрбір қазаққа, шама-
шарқынша, абайды тану - мұрат, Абай шыққан биікке талпыну - парыз. Иманғали 

жүктеу/скачать 1.64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: