Әож 94(574. 1)«1920/2001»: 622. 692. 4 Қолжазба құқығында Әбденов айдын жақсанұЛЫ

Сонымен, Қазақстанның батыс аймағындағы мұнай құбырлары жүйесінің өткені мен бүгінін саралай келіп, мынандай қорытынды жасауды жөн көрдік:

1 Кешегі Кеңес дәуіріндегі халық шаруашылығына үстемдік еткен жоспарлы экономиканың мұнай құбырлары жүйесі басқармаларына тигізген ықпалы зор болды, батыс өлкедегі алып кәсіпорындардың негізгі жұмысы шикізат шығаруға ғана бейімделген еді. Барлық нұсқау бас орталық Мәскеуден жіберілді. Енді егемендікке қол жеткізгеннен кейін осы мұнай тасымалдаудағы жаңа маршруттарды оңтайлы пайдаланып, елімізде сапасы жағынан халықаралық стандартқа сай дайын өнім өндіретін зауыттар салатын уақыт келді, ал қолданыстағы зауыттар жұмысы тіптен қанағаттанарлықсыз жағдайда. Сонда ғана біз Қазақстанды тек шикізат көзі деп қабылдайтын кері көзқарастан құтыламыз.

2 Бастапқыда құбыр көлігі темір жол, автомобиль көліктері секілді жақсы дамыған жоқ, оның объективті себептері болды. Қазіргі таңда трубақұбырлар жүйесінің ифрақұрылымы жақсы дамып, экономикалық аймақтармен байланысқан ортақ жүйе қалыптасты.

3 ХХ ғасырдың бас кезінен бастап батыс өлкедегі мұнай кенорындарын игеру үшін жергілікті ұлт қазақтардың саны артып, бірте-бірте инженер-техникалық интеллегенцияның үлкен легі қалыптасты. Ол әрине еліміздің болашағы үшін аса қажет екендігі сөзсіз. Сол үшін алдағы уақытта мемлекет тарапынан білікті мамандар даярлаудың кешенді бағдарламасын жасау қажет сияқты. Осы салада жұмыс жасайтын ҚР азаматтарының мүдделері қорғалып, басшылықтың үнемі назарында ұстауын талап етеді.

4 Батыс аймақтағы кеніштерді шетелдік фирмалардың басқаруына бергеннен кейін, олардың іс-әрекеттеріне заңды түрде Үкімет тарапынан бақылау жүргізіліп, құйылған қаржының толықтай аймақтың инфрақұрылымы мен әлеуметтік-экономикалық, экологиялық жағдайларын жақсартуға жұмсалуына қатаң мән берілсе екен.

5 Ең негізгісі Қазақстанның мұнайын тасымалдау мәселесі толықтай бір басшылыққа «ҚазТрансОйл» Ұлттық компаниясы еншісіне тиді.

6 Қазіргі кезде Қазақстан басшылығы өз мұнайын әлемдік рынокқа тасымалдауда «көпнұсқалық» бағытқа басымдық танытып, жиі сөз етіп жүргені белгілі. Тек осы басымдылықтарды жүзеге асырсақ қазақ елі болашақта жоғары дамыған әлемнің үздік елу елінің қатарынан көрінуге мүдделі болмақ. Бұл тұста Батыс Қазақстан-Қытай мұнай құбыры жобасы ерекше болып отыр, ол арқылы Қазақстан мұнайын Қытай және Азия-Тынық мұхит аймағы елдерінің рыногына шығару көзделген. Мұндағы бір ерекшелік – құбыр өзге мемлекеттердің аумағын кесіп өтпейді, яғни транзиттік тәуелділігі жоқ деген сөз.

1 Карелин Г.С. Путешествие по Каспийскому морю // Записки РГО по общей географии. Т.Х. 1883.; Есаков В.А. География России в ХІХ – начале ХХ вв. – М., 1878. – 177с.

2 Фридман Ц.Л. Эмбинская нефтяная промышленность // - Горное дело. – 1921. – №1-2. – С.25.; Толстоногов Н.А., Богдановский С. Нефтяная промышленность СССР в 1926-1927 гг. – Баку, 1928. – 115с.

3 Толстоногов Н.А. Эмба. Итоги и перспективы работы в Эмбинском нефтеносном районе. – М.-Л., 1931. – 110 с.

4 Большая Эмба. – М., 1937. Т.1. – 56с.

5 Өтебаев С.Ө. Наша нефтяная // Наша Эмба нефтяная. - Гурьев, 1961. – С.17-24.; Темірғалиев К.Е. В.И. Ленин о нашей Эмбе // Наша Эмба нефтяная. - Гурьев, 1961. – С.25-36.; Чуланов Г. Промышленность Казахстана за годы Советской власти. – А-А., 1951. – 101с.; Кейікбаев Н. Промышленность Казахстана в первой пятилетке. – А-А., Казгосиздат, 1951. – 95с.; Лисичкин С.М. Очерки по истории развития отечественной нефтяной промышленности. – М.-Л., Гостоптехиздат, 1954. – 343с., Очерки развития нефтедобывающей промышленности СССР. – М., 1958. – 240с.

6 Қозыбаев М.Қ. Казахстан – арсенал фронта. – А-А., 1970. – 476с.; Буркаткин П.Р. Западный Казахстан в годы Великой Отечественной войны (1941-1945гг.) Автореф. ... к.и.н. – А-А., 1967. – 27с.; Будков А.Д., Будков Л.А. Нефтяная промышленность СССР в годы Великой Отечественной войны. – М., Недра, 1985. – 248с.; Иманқұлов Е.Н. Перестройка работы нефтяной промышленности Казахстана на военный лад в первые годы ВОВ // Общест. Науки. Темат. Сб. Вып.6. ч.2.– А-А., 1965.-С.77-78.; Темірғалиев К.Е. Перестройка партийно-политической и хозяйственной работы в нефтяной промышленности на военный лад // Общест. Науки. Сб. ст. проф.-преп. состава ВУЗов. Вып.1. А-А., 1969. – С.39-50.; Файн Л.Е. Некоторые вопросы развития нефтяной промышленности Казахстана в период ВОВ // Общест. Науки. Сб. ст.аспир. и соис. Вып.7. А-А., 1965.- С.152-165.

7 Шәукенбаев Т. Урало-Эмбенский нефтеносный район. – А-А., Казгосиздат, 1960. – 226с.; Сауткин Е.И. Профсоюзы в борьбе за развитие нефтяной промышленности Казахской ССР (1928-1930 гг.). – Уфа, 1960. – 143с.; Нейштадт С. Экономическое развитие Казахской ССР. – А-А., Казгосиздат, 1960. – 364 с.; Кольцов В. Развитие промышленности Казахстана. – А-А., Казгосиздат, 1961. – 284с.; Кетебаев К. Экономика Казахстана за 50 лет. – А-А., 1970. – 48с.; Симаков К. Очерк развития промышленности Казахстана.-А-А., Казахстан, 1970. – 212с.; Шашин Е.Д. Нефтяная промышленность СССР. – М., 1971. – 155с.

8 Темиргалиев К.Е. Борьба за нефть Казахстана (Партийное руководство развитием нефтяной промышленности. 1920-1970 гг.). – А-А., Казахстан, 1982. – 180с.

9 Елеуов Т. Становление и упрочнение Советской власти в Казахстане. – Алма-Ата, 1961. – 116с.; Елагин А.С. Социалистическое строительство в Казахстане в годы гражданской войны (1918-1920 гг.). – Алма-Ата, Наука, 1966. – 308с.; Нұрпейісов К.Н. Становление Советов в Казахстане. – Алма-Ата, Наука, 1987. – 240с.; Алдамжаров З.А. Победа Великой Октябрьской Социалистической революции в Казахстане (Историография проблемы). – Алма-Ата, Казахстан, 1983. – 176с.

10 Нусупбеков А.Н. Формирование и развитие советского рабочего класса в Казахстане (1917-1940). – Алма-Ата. – 1966. – 171c.; Нығметов Ғ.Н. Қазақстан комсомолдарының республика темір жолдары құрылысына қатысуы (1926-1941 жж.).-Алматы, 1971.-225 б.; Асылбеков М.Х. Формирование и развитие кадров железнодорожников Казахстана (1917-1970 гг.).-А-А., 1973.-328с.; Қожамқұлов Т. Подготовка нефтяных рабочих кадров в Казахстане.-А-А., Казахстан, 1972.-231с.; Шәріпов С. Екі томдық шығармалар жинағы.-Алматы, 1982.

11 Щербин Б.Е. Магистральный трубопроводный транспорт на рубеже 80-х годов. – М.:Недра, 1982. – 64с.; Беккулов А.Б. Проблемы развития транспорта Казахстана. Алма-Ата: Казахстан, 1984. – 230с.; Шевченко П.А. Магистраль: очерк о нефтепроводе «Дружба». – Львов: Каменяр, 1987. – 54 с.

12 Асылбеков Ж.М. Промышленные рабочие Казахстана в 1959-1970 гг. (численность и состав). Дис.канд.ист.наук. – Алма-Ата, 1993. – 191 с.; Шайфутдинов М.Е. Формирование национальных кадров рабочего класса Казахстана. 1917-1941 гг. Актуальные вопросы историографии. Автореф. дис. к.и.н. – Алматы, 1995. – 24с.; Есалиева М.У. Рабочие кадры нефтяной промышленности Казахстана (1970-1990гг.). Дис. ... к.и.н. – Алматы, 1995. – 158с.; Абдуллаев Н.А. Формирование рабочих кадров промышленности Казахстана в 1950-1975 гг. Дис.д.и.н. – М., 1998. – 450с.; Абдуллаев Н.А., Сагиндиков Е.Н. История промышленности и рабочих кадров Казахстана (1950-1975 гг.) – Москва-Актобе, 2005. – 370с.

13 Карибжанов Е.С. Международный нефтяной бизнес в Казахстане. – Алматы, 1994. – 112с.; Рахметова К.Г. Нефтяная политика Республики Казахстан. – Алматы, КИСИ, 1994. – 22с.; Чердабаев М.Т. Пути формирования и функционирования нефтегазового комплекса в условиях рыночных отношениий (На материалах Республики Казахстан). Дис.к.экон.н. – Алматы, 1995. – 158 с.; Тлеуов Т.Х. Основные тенденции развития энергетики Казахстана в 1971-1985 гг. Дис.к.и.н. – А.; 1990.- 48 с. Белоусов В.В. Проблемы привлечения иностранных инвестиций в нефтяную промышленность Республики Казахстан в 1991-1995 гг. Дис. канд. экон. наук.-М., 1995. – 173с.; Омарова Г.А. Повышение эффективности использования нефтяных ресурсов республики Казахстан и их транспортировки в рыночной системе. Автореф. ... к.экон.н. – Алматы. 2001. – 24с.; Омарова Г.А. Нефтяные ресурсы и их транспортировка в рыночный экономике РК. А., 2001. – 61с.

14 Мұхтаров Ә.Қ. Развитие Урало-Эмбинского нефтеносного бассейна (1920-1940гг.) Автореф. Дис. канд. ист. наук. – Алма-Ата, 1993. – 22с.; Мұхтар Ә.Қ. Қазақ мұнайының тарихы (1940 жылдарға дейін). – Алматы: «Өлке» баспасы. 2006. – 224 б.

15 Мұхитов Қ.С. Ұлы Отан соғысы қарсаңы мен соғыс жылдарындағы мұнай өнеркәсібінің даму тарихы (1938-1945 жж.). Т.ғ.к. дисс. – Алматы, 2000. – 128 б.

16 Нурсултанова Л.Н. Нефтегазовая промышленность Казахстана в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.). Алматы, 2010. – 256 с.; Подготовка национальных кадров современного Казахстана // Отан тарихы, 2009. №1 (45). – С. 96-106.

17 Надиров Н.К. Нефть и газ Казахстана. В 2 тт.-Алматы, Гылым, 1995.-Т. 1.-319с.; Атшыбаев А. «Черное золото» казахской земли.-Алматы, Казахстан, 1994.-159с.

18 Лаумулин М.Т. Казахстан в современных международных отношениях: безопасность, геополитика. Политология. – Алматы, 2000. – 480с.; Нұрша А.К. Дипломатическая борьба вокруг Каспийской нефти в конце ХХ – начале ХХІ вв. Автореф. дис. к.и.н. – Алматы, 2002. – 30 с.

19 Кобенова Г.И. Зарождение и развитие «Актобемунайгаз»: история, опыт, уроки (1929-2000 гг.) Дисс. к.и.н. – Уральск, 2004. – 170с.; Проблемы и перспективы развития казахстанской нефти в ХХ – начале ХХІ в.в. – Актобе, 2008, 192с.

20 Серікова Л. С. Қазақстан мұнайгаз кешендерінің даму тарихы (1985-2000 жж.) (Батыс Қазақстан өңірінің материалдары негізінде). т.ғ.к. дисс. – Орал, 2006. – 149б.

21 Абишев А. Каспий: нефть и политика / Центр внешней политики и анализа. – А., 2002. – 359с.; Гусейнов В.А. Каспийская нефть: экономика и геополитика. М.: ОЛМА-Пресс, 2002. – 380с.

1 Орал-Ембі мұнайлы ауданында мұнай тасымалы құбырларының дамуы (1940-1975 жж.). // «Қадырбаев оқулары-2007»: халықаралық ғылыми конференция материалдары. Ақтөбе, 2007. – 338-340 бб.

2 Батыс Қазақстандағы мұнай тасымалы құбырларының дамуы (1920-1990 жж.). // М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің хабаршысы. Тарих сериясы. – 2007. - №2. – 8-12 бб.

3 Мұнайлы өңіріміздің мұнайшылары (1950-1985 жж.). // Әл-Фараби атындағы ҚАЗҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы.-2007 ж. - №3 (46). – 153-154 бб.

4 «Каспий-Орск» мұнай құбырының құрылу тарихы. // Ақтөбе МПИ-ның Хабаршысы. - 2007. - №4. – 117-122 бб.

5 Қазақстанның мұнайшы – кадрлары (1950-1990 жж.) // «Ақмолла оқулары – 2008» халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Ақтөбе, 2008. – 384-387 бб.

6 «Каспий-Орск» мұнай құбыры – екінші бесжылдықтағы алып құрылыс. // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті. ҚАЗҰУ Хабаршысы. Тарих сериясы. - 2008. - №1 (48). –124-127 бб.

7 «Өзен – Құлсары – Куйбышев» мұнай құбыры – мемлекеттік сыйлық иегері. // «Жас Ғалым-2009» ІІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. - Тараз, 2009. - 190-196 бб.

8 Батыс Қазақстандағы мұнай құбырлары басқармаларының қалыптасуы мен даму ерекшеліктері (1930-1990 жж.). // «Академик Қ.И.Сәтпаевтің туғанына 110 жыл» толуына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары. - Павлодар, 2009. - 160-166 бб.

9 Политика Советского правительства по подготовке квалифицированных кадров для нефтедобывающей промышленности Казахстана (30-80-е годы ХХ в.). // «Государство и развитие образования в России в ХVІІІ-ХХ в.: Политика, Институты, Личности» атты ХІІІ Бүкілресейлік ғылыми-теориялық конференцияның материалдары. - Мәскеу, РУДН, 2009. - 338-342 бб.

10 ХХ ғ. 60-90 жж. Орал-Ембі аймағының мұнай құбырлары жүйесінің дамуы. // Қарағанды университетінің хабаршысы. Тарих, философия, құқық сериясы. - 2009. №3 (55). - 30-34 бб.




РЕЗЮМЕ

Абденов Айдын Жаксанулы

Становление нефтепроводного транспорта в Западном Казахстане: история и современность (1920-2001 гг.)

Диссертация на соискание ученой степени кандидата исторических наук по специальности 07.00.02 - Отечественная история (История Республики Казахстан)
Объектом исследования является нефтедобывающая промышленность в Западном Казахстане в 1920-2001 гг.

Предметом исследования является становление и развитие нефтепроводного транспорта в Западном Казахстане в 1920-2001 гг., особенности его системы управления и влияние на социально-экономическое и политическое развитие страны.

Актуальность темы исследования. Топливно-энергетический комплекс – основа развития всех отраслей экономики. Уровень его развития определяет положение государства в мировом сообществе. Нефтегазовая отрасль промышленности является одной из составляющих частей топливно-энергетического комплекса. ХХІ век, по мнению Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева, – век казахстанской нефти.

На данный момент представляется актуальным изучение истории развития нефтепроводной системы Западного Казахстана, необходимость обращения к данной теме вызвана рядом причин. Во-первых, процесс формирования нефтепроводной системы фоксирует многие проблемы истории Казахстана: политику советского и современного государства на развитие трубопроводной системы, ее конфигурацию и связь с производственными центрами потребления нефтепродуктов страны, а также подготовка первых кадров нефтяников. Во-вторых, раскрывает особенности процесса управления нефтепроводной системы и взаимодействия с властью сегодня, профессионализм служащих на современном этапе. Кроме того, проблема становления и развития нефтепроводной системы в Казахстане не имела системного освещения в казахстанской и зарубежной историографии. Более конкретное и детальное изучение особенности проблем, имеющих место в этой важной отрасли экономики, даст возможность достижению главной стратегической цели – процветанию народа и экономики Казахстана, вступления ее в ряды развитых и передовых стран мира.

- анализ становления нефтепроводного транспортного управления в Западном Казахстане и его значение;

- изучение форм и методов управления нефтепроводного транспорта в ХХ века в контексте политики Советского правительства и Республики Казахстан;

- выделение этапов научно-технического развития трубопроводного транспорта;

- исследование процесса формирования национальных инженерно-технических кадров нефтяников и форм повышения их квалификации;

- рассмотрение процесса привлечения иностранных инвестиций на экспортные пути Республики Казахстан и определение новых перспективных маршрутов;

- анализ деятельности АО «КазТрансОйл» и его роль развитии страны.

Методологическая основа исследования базируется на принципах историзма, объективности и системности. В диссертации использован комплекс специальных исторических методов, прежде всего – историко-сравнительный, историко-системный и статистический. Методологической основой работы является системный подход, предполагающий рассмотрение фактов в их целостности и развитии.

Научная новизна исследования состоит в следующем:

- работа является первым опытом комплексного изучения процесса становления и развития трубопроводного транспорта в Западном Казахстане в 1920-2001 гг.;

- введены в научный оборот новые документы, извлеченные из архивохранилищ Российской Федерации и Казахстана;

- проведен сравнительный анализ методов управления нефтепроводным транспортом Советского правительства в контексте изменения стратегии политики государства на протяжении ХХ века;

- выделены этапы развития трубопроводного транспорта и его научно-техническое развитие.

- выявлена роль инженеров-нефтяников в развитии нефтепроводного транспорта Казахстана.

1 Формирование современной конфигурации нефтепроводной системы Казахстана состоялось в советское время. Его отличие заключалось в том, что управление нефтепроводной системой осуществлялось из центра, и Казахстан являлся одним главных источников углеводородного сырья в развитии нефтетранспортной инфраструктуры Советского Союза.

2 Первый этап становления нефтепроводной системы связан с 1920-ми гг., когда в стране начался топливный кризис, выход из которого можно было осуществить путем освоения Эмбинского нефтеносного района. К середине 1920-х гг. одновременно началось строительство железной дороги и нефтепровода от Саратова к Эмбе, который связал Западный Казахстан с Волго-Уральским регионом.

3 Важным объектом второй пятилетки стало строительство нефтепровода Каспий-Орск (1932-1935 гг.), которое решило проблему транспортировки добываемой нефти и положило начало созданию системы магистральных нефтепроводов Казахстана.

4 Особенность третьего этапа развития нефтепроводной транспортной системы связана с освоением новых месторождений Мангыстауского полуострова в 1960-1980-е гг. и созданием нового нефтепроводного управления (Южное нефтепроводное управление). Для транспортировки нефти в западном регионе были сооружены магистральные нефтепроводы «Озен-Атырау-Самара», «Озен-Жетибай-Актау», «Кенкияк-Орск» и т.д.

5 Подготовка нефтяников осуществлялась посредством курсов и школ, созданных при нефтеразведках (Темирская, Доссорская и Гурьевская школы). Благодаря этому, в предельно сжатые сроки удалось подготовить кадры массовой квалификации для нефтедобывающей промышленности. Первые инженеры-нефтяники прошли обучение в Гурьевском нефтяном техникуме, Бакинском индустриальном институте, Закавказской промышленной академии, Московском нефтяном институте и т.д. В 1960-1970-ые гг. возросло количество местных кадров нефтяников, получивших профессиональное образование в вузах Алматы, Москвы, Свердловска, Саратова, Уфы, Поволжья, Северного Кавказа, Западной Сибири.

6 После обретения независимости Казахстана важным являлся вопрос о создании единого нефтепроводного управления. В 1997 г. было создано АО «КазТрансОйл», занимающееся непосредственно организацией транспортировки казахстанской нефти. Особое место в деятельности этой организации отводится строительству экспортных и внутренных трубопроводов, в частности, нефтепровода Западный Казахстан – Китай, от Западного Казахстана до Кумколя через Кенкияк, и реконструкции нефтепровода Атырау - Самара.

Научно-практическая значимость работы состоит в том, что опыт прошлого определяет стратегию развития современной нефтяной и энергетической стратегии Казахстана. Материалы диссертации могут быть использованы в практике развития нефтегазовой промышленности и совершенствовании управления, при чтении лекционных курсов по экономической истории Казахстана, исторической географии, а также в спецкурсах по истории энергетики, истории экономической политики РК.

Структура диссертационной работы состоит из обозначений и сокращений, введения, двух разделов, заключения, списка использованных источников и приложений.

SUMMARY

Abdenov Aidyn Zhaksanuly

Formation of oil pipe-line transport in Western Kazakhstan:

History and the Present (1920-2001)

The dissertation on competition of Scientific Degree of Candidate

of Historical Sciences on a specialty 07.00.02 – Native History

(History of the Republic of Kazakhstan)
The object of the research is petroleum industry in Western Kazakhstan in 1920-2001.

The subject of the research is formation and development of oil pipe-line transport in Western Kazakhstan in 1920-2001, peculiarities of its control system and influence on social-economical and political development of the country.

Actuality of the research. Fuel and energy complex is the basis of development for all economics branches. Its level of development defines state position in the world community. Oil and gas industry is one of the component parts of fuel and energy complex. The 21^st century, on Kazakhstan Republic President’s opinion N.A. Nazarbaev, is a century of Kazakhstan oil.

At the moment study of development history of the oil pipe-line system of Western Kazakhstan occurs to be actual, necessity of addressing to this theme is caused with a set of the reasons. Firstly, formation of the oil pipe-line system influences on many problems of Kazakhstan: policy of a Soviet and modern state on development of a pipe-line system, its configuration and connection with the production centers on country oil consumption, and also training of the first staff of oil industry workers. Secondly, it reveals the peculiarities in the process of the oil pipe-line system control and interaction with the authorities today, employees’ proficiency at the modern stage. Moreover, the problem of formation and development of the oil pipe-line system in Kazakhstan did not have a system light in Kazakhstan and foreign historiography. More concrete and detailed study on peculiarities of the problems, having their place in this important economics branch, will give an opportunity to achieve the main strategical aim – prosperity of the nation and economics of Kazakhstan, joining the rows of the developed and advanced world countries.

- to analyze formation of oil pipe-line transport control in Western Kazakhstan and its meaning;

- to study forms and methods of the oil pipe-line transport control in the 20^th century in the context of the policy of the Soviet government and the Republic of Kazakhstan;

- to single out the stages of scientific-technical development of the pipe-line transport;

- to research the formation process of the national engineer-technical staff of oil industry workers and the forms of their qualification raising;

- to consider the process of foreign investments attraction into the export ways of the Republic of Kazakhstan and to define new prospective routes;

- to analyze the activity of joint-stock company “KazTransOil” and its role in country development.

Methodological basis of the research is based on the principles of historism, objectivity and system character. In the dissertation it has been used a complex of special historic methods, first of all – historic-comparative, historic-systematic, statistical. Methodological basis of the work is a system approach which proposes to consider the facts in their integrity and development.

Scientific novelty of the research is in the following:

- the work is the first experience of the complex study of the formation and development process of the pipe-line transport in Western Kazakhstan in 1920-2001;

- new documents extracted from the archive depositories of Russian Federation and Kazakhstan have been introduced into scientific turnover;

- it has been conducted a comparative analysis of the control methods by oil pipe-line transport of the Soviet government in the context of changing a state policy strategy over a period of the 20^th century;

- it has been singled out development stages of pipe-line transport and its scientific-technical development;

- it has been displayed the role of engineer-oil industry workers in development of oil pipe-line transport of Kazakhstan

1 Formation of modern configuration of oil pipe-line system of Kazakhstan was in the Soviet time. Its difference was in that control by the oil pipe-line system was from the center and Kazakhstan was one of the main sources of hydrocarbon raw material in development of oil transport infrastructure of the Soviet Union.

2 The first stage of the oil pipe-line system formation is connected with the 1920s when there was fuel crisis in the country, way out of which could be implemented by developing of Emba oil-producing region. By the middle of the 1920s it started construction of a railway and an oil pipe-line from Saratov to Emba which connected Western Kazakhstan with Volga-Ural region.

3 An important object of the second five-year plan was construction of the oil pipe-line Kaspy-Orsk (1932-1935), which solved the transportation problem of the extracted oil and it was the beginning of creation of the arterial oil pipe-line system in Kazakhstan.

4 A peculiarity of the third stage of oil pipe-line transport system development is connected with developing of new deposits of Mangystau peninsula in the 1960-1980s and with creation of a new oil pipe-line department (South oil pipe-line department). For the oil transportation in western region there were constructed arterial oil pipe-lines “Ozen-Atyrau-Samara”, “Ozen-Zhetybai-Aktau”, “Kenkiyak-Orsk” and etc.

5 Training of oil industry workers fulfilled by means of courses and schools created at the oil eloping points (Temirskaya, Dossorskaya and Guryevskaya schools). Due to it in limited terms it turned well to prepare staff of mass qualification for petroleum industry. The first engineers-oil industry workers were trained at Guryev oil technical school, Bakin industrial institute, Caucasus industry academy, Moscow oil institute and etc. In the 1960-1970s it increased quality of local oil industry workers staff who got professional education at higher education institutes of Almaty, Moscow, Sverdlovsk, Saratov, Ufa, Volga region, North Caucasus, West Siberia.

6 After Kazakhstan independence there was an important question about creation of a unified oil department. In 1997 it was formed a joint-stock company “KazTransOil” dealing directly with organization of Kazakhstan oil transportation.

A special place in the activity of this organization is given to construction of export and internal pipe-lines, in particular, oil pipe-line Western Kazakhstan – China, from Western Kazakhstan till Kumkol through Kenkiyak, and to reconstruction of oil pipe-line Atyrau-Samara.

Басуға 18.11.2010 ж. қол қойылды. Пішімі 6084 1/16. Офсеттік қағазы.

Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ баспасының баспаханасында басылып шықты