Өңдеу өнеркәсібі өндірісінің динамикасы

Ауыл шаруашылы өнімдері өңдеумен тұрақты жұмыс істейтін кәсіпорындар «Амақарағай элеваторы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, «ИНСПЭК» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, жеке кәсіпкерлер А. Мороз, В. Худяков және басқалары айналысады.

2-кесте

Тамақ өнімдері өндірісі көлемінің динамикасы

Көрсеткіштер	Бірлік	2007 жыл	2008 жыл	2009 жыл
Тамақ өнімдері өндірісінің көлемі, сусындарды қоса алғанда, оның ішінде:	млн. теңге	745,3	1582,3	1594,2
- ет өндіру, өңдеу және консервілеу	млн. теңге	14,7	52,9	101,3
- ұн тарту – жарма өнеркәсібінің өнім өндіруі	млн. теңге	677,8	1451,5	1412,4
- нан-тоқаш және ұн өнімдерін өндіру	млн. теңге	52,8	77,9	80,5

«Болашақ А» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі базасында маневрлік ТЭМ и ЧМЭЗ сериялы тепловоздарды жөндеу және техникалық қызмет көрсету жүргізіледі. 2009 жылғы қаңтар-желтоқсанда 2008 жылғы қаңтар-желтоқсанға қарағанда қызмет көрсету үлесі 104% құрады. 462 тепловоз жөнделді. Заводта қажетті жарақ пен құрал-жабдық, сонымен бірге жөдеу жүргізу үшін білікті кадрлар, бірақ Қазақстанның аумағында белгілі мөлшерде маневрлік және магистральдық тепловоздар. Олардың әрқайсысы белгілі бір қашықтықты жүрген соң жөндеуге тұрады. «Қазтеміртранс» акционерлік қоғамының «Құсмұрын вагон жөндеу депосы» филиалы жүк вагондарын жөндеумен айналысады. 2009 жылы кәсіпорын 558 млн. теңге сомасына 1141 вагон жөндеді, бұл 2008 жылға қарағанда 37 вагонға немесе тиісінше 135,4%-ке артық. 2010 жылғы шілдеден бастап кәсіпорынның өндіріс көлемі жұмыс түрінің құрылымы өзгеруіне байналынысты төмендеді. Кәсіпорын жүк вагондарын жөдеумен айналыспайды. Есептен шығарылған вагондарды түгендеу паркінен бөлшектеу жүргізіледі. Жарамсыз бөлшектері металлоломға жіберіледі, жарамдысы қалпына келтіріледі және қайта пайдалануға беріледі.

Ауданның ірі елді мекендерін ауыз сумен және жылумен қамтамасыз ететін, тұрақты жұмыс істейтін кәсіпорындар Әулиекөл селосында «Мерей» МКК, Құсмұрын поселкесінде «Құсмұрын ЖЭК» МКК.

Аграрлық - өнеркәсіп кешені

Ауданның экономикасында ауыл шаруашылығы – жетекші сала.

Ауыл шаруашылығы өнімін өндіру 2009 жылы 11926,7 млн.теңгені құрады (оның ішінде өсімдік шаруашылығы – 5092,5 млн.теңге,мал шаруашылығы – 6834,2 млн.теңге),бұл 2007 жылғыдан 1,4 есе артық, 2009 жылы жалпы көлемінің индексі -90,9 пайыз (оның ішінде өсімдік шаруашылығы – 81,7 пайыз, мал шаруашылығы – 100,5пайыз).

Ауыл шаруашылығында аудан бойынша астық дақылы егістігі басым, ол өсімдік шаруашылығы өнімінің 90 пайызын алады.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының егіс көлемі 2007 жылы 279,3 мың га, ал 2009 жылы көлемі 16,3 мың га ұлғайды және 295,6 мың га құрады. 2007 жылы астық егісінің көлемі 188 мың га құрады, ал 2009 жылы 27,3 мың га көбейді және 215,3 мың га құрады, ал 2010 жылы - 293 ,4 гектар.

1.01.2011 жылғы жағдай бойынша ауданда 300 агроқұрылым бар, оның ішінде: 26 ЖШС және 254 шаруа қожалығы. 2007 жылмен салыстырғанда агроқұрылымдар 12,3 % азайды немесе ең жоғарғы көрсеткіште 39 субъектіге, оның ішінде: ЖШС – 29,7%-ке және шаруа қожалығы - 10%.

Ауданда «Әулиекөл» ауылдық несиелік серіктестік 23,3 млн. теңге жарғылық капиталымен құрылдығ қатысушылар саны- 31. АНС қызмет бастағылы – 311,5 млн. теңге несие қаражатын берді, оның ішінде 2009 жылы 29 несие 89,8 млн. теңге сомасында, 2011 жылғы 11 қаңтарға -21 несие 64,3 млн. теңге сомасында берілді. Несие айналымдық құрал-жабдық сатып алуға беріледі, жылдық сыйақы мөлшері 9% құрайды.

2011 жылғы 1 қаңтарға ауданда: 1025 трактор, 505 комбайын, 1234 тұқым сепкіш, 6669 тырма, 14 тұқым өңдеуші, 182 культиватор, 27 жоғары өнімді егіс кешені және басқалай ауыл шаруашылығы техникасы болды.

2010 жылы егіс құрылымына астық және астық бұршақ дақылдары 216,3 мың га көлемінде себілді, бұл 2009 жылға қарағанда 23,8 мың га артық. Картоп егу көлемін 2009 жылғы деңгейде қалды және 512 га құрады, көкөніс егу 6 га көбейді және 126 га құрады.

2011 жылғы егістік үшін 23,7 мың тонна тұқым құйылды немесе тұтынудың 100%.

3-кесте

Әулиекөл ауданының 2007-2009 жылдары өндірген өсімдік шаруашылығы өнімдерінің негізгі түрлері

мың центнер

Ауданның негізгі мал шаруашылығы өнімдерін өндірушілер тұрғындардың қосалқы шаруашылығы – 78%, ауыл шаруашылығы кәсіпорындары – 18%, шаруа (фермерлік) шаруашылығы - 4%.

2007 жылмен салыстырғанда 2009 жылы ауыл шаруашылығы малдары мен құстардың барлық түрлерінің санын көбейтуге қол жеткізілді: ірі қара мал – 4,9%-ке, қой мен ешкі – 7,9%-ке, шошқа – 9,4 %-ке, жылқы – 13,2%-ке, құс – 5,2%-ке.

Меншіктің барлық түріндегі шаруашылықтар 2009 жылы өндірді: тірі күйінде еттің салмағы – 17074 тонна; сүт – 46787 тонна; жұмыртқа – 18248 мың дана. 2008 жылға өндіріс көлемінің өсуі: ет – 100,4%, сүт – 100,7%, жұмыртқа – 100,1%.

4-кесте

Әулиекөл ауданының мал шаруашылығы дамуының

2007-2009 жылғы негізгі көрсеткіштері

(бас)

	2007	2008	2009	өсу % (2009 ж. 2007 жылға)
Ірі қара мал	42020	43532	44449	104,9
Оның ішінде сиыр	19942	21279	21556	108,1
Шошқа	14973	16138	15298	109,4
Оның ішінде мегежін	5390	5928	5927	109,9
Қой мен ешкі	25411	26784	27216	107,9
Оның ішінде саулық қой	9148	10526	10545	115,3
Жылқы	5428	5754	6142	113,2
Оның ішінде бие	1954	2030	2123	108,6
Құс	145	146,9	152,630	105,2
Ұрғашы мал басының арасалмағы (%)
Cиырлар	47,5	48,9	48,9	103
Шошқа	35,9	36,7	36,2	100,1
Cаулық қой	36	39,3	38,5	106,9
Бие	35,9	35,3	34,6	96,4
Алынған төл, мың бас
Бұзау	23748	23750	23774	100,1
Қозы мен лақ	7152	7739	8086	113,1
Торайлар	88737	102602	107796	121,5
Құлындар	2229	2190	2235	100,3
100 ұрғашыға шаққандағы төл алу, бас
Бұзау	99	100	100	101
Қозы мен лақ	88	94	93	105,7
Торай	1776	1710	1846	103,9
Құлын	97	97	97	100

Ақпарат көзі: Қостанай облысының статистика департаменті, Интернет-ресурс: www.kostanai.stat.kz;

Ауданда аттестатталған 4 асыл тұқымды мал субъектісі бар. Асыл тұқымды зауыттар мен шаруашылықтарда 2010 жылдың басында барлығы 5287 бас ірі қара мал ұсталды, бұл жалпы мал басының 12% құрайды.

Аналық басты жасанды ұрықтандыратын 7 аттетатталған пункт жұмыс істейді.

Ауданда мал шаруашылығын әрі қарай дамыту үшін малды ұстау және жем-азық беру технологиясын жетілдіру бойынша мақсатты жұмыс жалғасуда.

Ауданда мал шаруашылығының дамуына республикалық бюджеттен «Асыл тұқымды мал шаруашылығын қолдау» бағдарламасы бойынша қаржылық қаражаттың бөлінуі елеулі ықпал етеді, оның көлемі 2010 жылы 257,9 мың теңгені құрады, сонымен қатар «Мал шаруашылығының өнімдерінің мөлшерін және сапасын жетілдіру» бағдарламасы бойынша 2000 жылдан басталған және қазіргі уақытқа дейінгі қаржыландыру 37 млн. теңгені құрады. Сонымен бірге жыл сайын облыстық бюджеттен «Мал шаруашылығын дамытуды қолдау» бағдарламасы бойынша қаражат бөлінеді, ағымдағы жылы қаржыландыру 192 мың теңгені құрады.

Ауданда мал шаруашылығы өнімдеріның эпизоотиялық жарамды және қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша барлық шаралар қабылданады.

Жергілікті атқарушы органдардың ветеринарлық қызметі толық жинақталған. 15 округте 15 ветеринария маманы жұмыс істейді.

2010 жылы 25 жұқпалы ауруға қарсы эпизоотияға қарсы шаралар жүзеге асырылуда. Осы мақсатқа республикалық бюджеттен 11,8 млн. теңге қаражат бөлінді.

Мал ауруының диагнозын қою мақсатында бруцеллез ауруына 75 мың бас ірі қара мал тексерілді, аурудың жұғуы 0,6% құрайды.

Ауданда 2 мал сою пункті – Аманқарағай, Юльевка селосында жұмыс істейді, олрадың жұмыс атқаруы 40-50% және 3 мал сою алаңы – Москалевка, Тимофеевка селолары мен Құсмұрын поселкесінде.

Жұқпалы аурумен ауырған малды көму 28 мал қорымында жүзеге асырылады.

2010 жылы құтырудың алдын алу үшін ит пен мысықты ұстау жжәне жоюға жергілікті бюджеттен 292,5 мы, теңге мөлшерінде қаражат бөлінді.

Жем-азық дақылдарының көлемі 2009 жылы 79,2 мың га құрады, 2015 жылға 89,5 мың га – ға жеткізілетін болады (өсуі 13%). 2010 жылы қысқы – мал күту кезеңіне 60 мың тонна көлемінде шөп, 3 мың тонна пішендеме, 51 мың тонна сабан, 22 мың тонна жемдік астық дайындалды, бұл жем-азықтың қажеттілігін толық қамтамасыз етеді.

2015 жылға жем-азықтың барлық түрін дайындау көлемі шартты түрде 1 мал басына 25-30 центнер жем-азық бірлігін құрайтын болады.

Ауданда ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеумен 17 кәсіпорын айналысады.
5-кесте

Қайта өңдеу кәсіпорындары	2008 жыл			2009 жыл			2010 жыл
	барлығы	Жобалық қуаты т/тәулігіне	жүктемесінің%	барлығы	Жобалық қуаты т/тәулігіне	жүктемесінің%	барлығы	Жобалық қуаты т/тәулігіне	жүктемесінің%
Диірмендер	4	102	60	4	102	62	4	132	64
Наубайханалар	12	7	82	12	7	82	12	7	82
Макарон цехтары	1	0,3	30	1	0,3	30	1	0,3	35

Өндіріс көлемінің өсуі және өндірілетін өнімнің сапасын жетілдіру технологиялық желілерді жаңарту және өндірістік қуатты, өндірістік технологиялармен мал шаруашылығы өнімдерін қайта өндеуде жетілдіру мен жаңалық енгізуді қамтамасыз етеді.

6- кесте

Өнім өндіру	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2010ж. %2009 жылға
Ет және тағамдық ішек-қарын, тонна	274	429,2	440	97
Ұн, тонна	8895,4	9569,8	10784,3	88
Макарондар, тонна	1,6	1,1	1,5	73
Жаңа піскен нан, тонна	2885,9	3010,4	3051,5	98

Аудан өнімнің негізгі түрлері бойынша өзін-өзі қамтамасыз етеді: астық, нан өнімдері, сойылған мал еті, сүт.

Азық-түлік өнеркәсібін дамыту және ауыл шаруашылығы шикізатын қайта өндеу өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін етілдіру мақсатында екінші деңгейдегі банктердің қайта өндеу кәсіпорындарына олардың айналымдағы қаражатын толықтыруға беретін несиелері бойынша банктік сияқы ставкасын субсидиялау жөніндегі бюджеттік бағдарлама іске асырылады.

2010 жылы ауданда 42 елді мекен болды. Әлеуметтік-экономикалық даму денгейі бойынша 5 елді мекен жоғарыға сәйкес келеді, 36 – орташа, 1 – даму әлеуеті төмен.

Ауданда базалық сала ауыл шаруашылығы болып есептеледі. Тұрғындардың барлығы ауылдық жерде тұрады, сондықтан ауыл шаруашылығы өндірісінің тұрақты дамуы үшін күшті ауыл шаруашылығы құрылымдарының негізінде агроқалашық құру қажет.

Аргоқалашық ауылдық поселкелердің сапалы жаңа үлгісі ретінде белгіленеді. Аргоқалашық - көркейтілген елді мекен, әдетте тұрғындардың саны мың адамнан кем, онда тұратын тұрғындардың және іргелес аумақтағы тұрғындардың әлеуметтік стандарттарын қамтамасыз ету қндірістік және әлеуметтік инфрақұрылым құрылатын болады:

• 
  орталықтандырылған және жергілікті сумен жабдықтау (суық және ыстық), оның ішінде өрт сөндіру үшін;
  
• 
  қатты жол жабындысы бар көшелер;
  
• 
  оны елді мекендермен қызмет көрсету аймағында байланыстыратын жол желілері; Аудандық және облыстық орталықпен жолаушылар көлігі қатынасы;
  
• 
  байланыстың стационарлық және мобильді жүйесі негізінде телефон байланысы;
  
• 
  мектепке дейінгі мекемелер және мектептер;
  
• 
  спорт нысандары және имараттары;
  
• 
  жалпы тәжірибелік дәрігерлік амбулатория;
  
• 
  жол жиегіндегі сервисті қызмет көрсету нысандары (қоғамдық тамақтандыру, ТҚС, АҚС, қонақүйлер);
  
• 
  мәденет мекемелері (мәдениет мекемелері, клубтар, кітапханалар және т.б.), тұрғындарға заң қызметін көрсету, натариаттық қызмет қоса енеді.
  

Осы құрылымдар мүмкіндік береді

ауылдық жерде өмір сүру артықшылығы үшін және ауылда демографиялық жағдайды жақсартуға негіз жасап ауыл тұрғындарының табысын арттырады;

ауылдың әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылымын дамыту ауыл шаруашылығы өндірісін ьұрақты жүргізу үшін жағдайды қамтамасыз ету;

ішкі және сыртқы рыноктар үшін жеткілікті көлемде ауыл шаруашылығы өнімдерімен азық-түлікті өндірудің тиімділігін қамтамасыз ету.