Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘН БАҒДАРЛАМАСЫ

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәні бойынша 050205- «Филология: қазақ филологиясы»» мамандығының студенттері үшін

Студенттерге арналған пән бағдарламасы «___»________2008 жылы бекіген

жұмыс бағдарламасы негізінде дайындалды.

Қазақ филологиясы кафедрасының «___»___2008 ж. мәжілісінде ұсынылды.

Хаттама №__

Кафедра меңгерушісі_______________________Қ.П.Жүсіп

Филология, журналистика және өнер факультетінің «_____»_____2008 ж. әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №___

ӘК төрайымы____________________ М.В. Семенова

Оқытушы туралы мәлімет:

ф.ғ.к., доцент Қажыбаева Гүлден Кенесқызы

Тел. (8-7182) 32-43-08

Қабылдау уақыты: жұма сағ.15.35, ауд. №324
Пән туралы мәліметтер:

«Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы» пәні 050205-«Филология: қазақ филологиясы» мамандығында 1 семестрде 15 аптада оқытылады. Жалпы сағат саны – 90, дәріс -15с, тәжірибешілік -15, СӨЖО-15с, СӨЖ-45с.

«Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәнінде фонетиканың зерттелу, зерделену тарихын пайымдату, тіл дыбыстарының жасалу ерекшеліктерін, тіл дыбыстарының түрлері мен қасиеттерін, дыбыс ырғағы, дыбыс күші, дыбыс әуені, актив, пассив сөйлеу мүшелерін, фонема қасиетін, тіл дыбыстарынан айырмашылығы мен байланысын, дауысты, дауыссыз дыбыстардың акустикалық-артикуляциялық қасиеттерін, буын, екпін түрлерін, интонация, үндестік заңының ерекшеліктерін, орфоэпиялық, орфографиялық норма, дауысты, дауыссыз дыбыстар емлесін, тасымал заңдылықтарын игерте отырып, қазіргі қазақ тілі фонетикасының теориялық курсын жоғары деңгейде меңгерту.

- «Қазіргі қазақ тілі фонетикасы» пәнінде студенттердің сауатты сөйлеуін, жазуын қалыптастыру;

- дауысты, дауыссыз дыбыстардың түрлерін ажырата білуге дағдыландыру;

- фонетика заңдылықтарын терең түсіне білуге үйрету;

- үндестік заңының ерекшеліктерін меңгерту;

- фонетикалық талдауға жаттықтыру.

1. 
   Аралбаев Ж. Қазақ фонетикасы бойынша этюдтер. – Алматы, 1988.
   

3 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. –Алматы, 1992.

4 Балақаев М. Қазақ тілі мәдениетінің мәселелері. –Алматы, 1965.

5. 
   Бейсенбаева К. Қазіргі қазақ тілінің фонетикасы. –Алматы, 1973.
   
6. 
   Досмұхаметұлы Х. Аламан. –Алматы, 1991.
   
7. 
   Дүйсебаева М. Қазақ әдеби тілі орфоэпиясының кейбір мәселелері. –Алматы, 1973.
   
8. 
   Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. –Алматы, 1999.
   
9. 
   Қазақ грамматикасы. –Астана, 2002.
   
10. 
    Кеңесбаев І, Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика, фонетика. –Алматы.1962, 1975.
    
11. 
    Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. Алматы, I-басылуы, 1963; II-басылуы , 1978., III-басылуы, 1988., IV-басылуы, 2001.
    
12. 
    Қазақ тілінің анықтағышы. –Алматы: Арыс, 2004.-20 б.
    
13. 
    Қалиев Б. Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың редукциясы. –Алматы, 1984.
    
14. 
    Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982
    
15. 
    Мырзабеков С. Қазақ тілінің айтылым сөздігі. Алматы, 2001
    
16. 
    Мырзабеков С. Қазақ тілінің дыбыс жүйесі. –Алматы, 1999.
    
17. 
    Мырзабеков С. Қазіргі қазақ тіліндегі дыбыстар тіркесі. –Алматы, 2002.
    
18. 
    Мырзабеков С. Қазақ тілі фонетикасы. Алматы, 2004
    
19. 
    Неталиева Қ. Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. –Алматы, 1977.
    
20. 
    Омарбеков С., Жүнісов Н. Ауызекі тіліміздің дыбыс жүйесі. Алматы, 1985
    
21. 
    Омарбеков С. Халықтық тіліміздегі тектес тілдер мен ортақ құбылыстар. Дыбыстардың қолдаанылу ерекшелігі. Алматы, 1978
    
22. 
    Серғалиев М. Қазақ тілінің орфоэпиялық сөздігі. –Алматы, 1995.
    
23. 
    Сыздықова Р. Қазақ тілінің анықтағышы. –Астана, 2000.
    
24. 
    Сыздықова Р. Сөз сазы. - Алматы, 1983.
    
25. 
    Тайлақбаев Б. Қазақ тіліндегі салдыр шұғыл дауыссыздар.– Алматы, 1981.
    
26. 
    Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. Алматы, 2002
    
27. 
    Джунисбеков А. Гласные казахского языка. Алма-Ата, 1979
    
28. 
    Джунисбеков А Сингармонизм в казахском языке. Алма-Ата, 1980
    
29. 
    Джунисбеков А. Просодика слова в казахском языке. Алма-Ата, 1987
    
30. 
    Аралбаев Ж.А. Вокализм казаского языка. Алма-Ата, 1970
    
31. 
    Баскаков Н.А. Историко-типологическая фонология трюкских языков
    

32 Абуов Ж., Жунисбеков А. Фонетическая запись казахского текста. – Алматы, 1991.

33 Вопросы казахской фонетики и фонологии. –Алматы, 1979.

34 Фонетика казахского языка. –Алматы, 1969.

5. 
   Қалиев Ғ., Оралбаева Н., Қасымова Б., Шалабаев Б., Төлегенов О. Қазіргі қазақ тілі. Жаттығулар жинағы. –Алматы, 1997.
   

дисциплины Ф СО ПГУ 7.18.2/07

Тілдің қызметі. Тілдік қатынастың ауызша және жазбаша түрде болатыны. Сөйлеу және жазудың маңызы, арақатысы, тілдегі орны. Сөйлеу, жазудың дыбыстар арқасында іске асатыны. Дыбыстың тілдегі қызметі. Қатынас құралы ретінде дыбыстық тілдің алар орны. Дыбыс - тілдің өмір сүруін қамтамасыз ететіндігі. Фонетика тілдің айтылуына (ауызша формасына) негізделетіні, тілдің дыбыстық жүйесін әр қырынан, түрлі мақсатта зерттейтіні. Фонетика қарастыратын мәселелер: тіл дыбыстарының пайда болуы, дыбыстау мүшелерінің қызметі, дыбыстардың түрлері, іштей жіктелуі, тіркесу заңдылықтары; буын, оның түрлері, екпін, ырғақ; үндестік заңдары; орфография, орфоэпия т.б. Фонетиканың түрлері, салалары. Жеке және жалпы фонетика, сипаттамалы, тарихи, салыстырмалы, салғастырмалы. Маңызы.

Алғашқы фонетикалық зерттеулер: Н.И.Ильминскийдің қазақ тілі, оның ішінде фонетика туралы мұрасының маңызы. В.В.Радлов, П.М.Мелиоранскийдің қазақ тілі дыбыс жүйесіне қатысты ойлары мен еңбектерінің құндылығы. Орыс тіліндегі зерттеулер мен орыс графикасымен жазылған қазақ мәтіндерінің қазіргі қазақ тілінің дыбыс жүйесін, айтылым, емлесін пайымдауға қосар үлесі, маңызы. Қазақ тілін зерттеудегі А.Байтұрсынұлының ерен еңбегі, қалдырған мұралары. А.Байтұрсынұлының қазақ тіл білімінің атасы аталуының себебі. Оның қазақ тілінің дыбыс жүйесіне, емлесіне қатысты сіңірген еңбегі. Мақалалары мен зерттеулерінің маңызы. Х.Досмұхаметұлының қазақ тіліндегі сингорманизм туралы еңбегінің маңызы. А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхаметұлының әріп, емле, дыбыс төңірегіндегі ізденістері, оның мәні. Қазақ тілі дыбыс жүйесін ғылыми тұрғыда зерттеуде Қ.Жұбанов еңбектерінің маңызы. Оның фонема, дыбыс, буын, үндестік туралы зерттеулерінң маңызы. Қазақ тілі фонетикасының қазіргі зерттелуі жайы. І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев, К.КАханов еңбектерінің маңыз, мәні. Ә.Жүнісбектің фонетикалық іліміндегі соны құбылыстар, оның маңызы. Қарапайым әдіс. Оған мысал. Экспериментті әдістің мақсаты. Акустикалық және соматикалық әдісте қолданылатын аппараттар. Экспериментті әдістің артықшылықтары.

Жасалым (артикуляция). Дыбыстау мүшелерінің түрлері, жұмысы. Актив мүшелер: тіл, ерін, жұмсақ таңдай, дауыс шымылдығы. Тіл дыбыстарын жасауға олардың қатысын білудің маңызы. Айтылым (акустика). Дыбыстардың пайда болуы. Тіл дыбыстарына тән ерекшелік. Дыбыстың қарқыны, күші, тембрі, созыңқылығы. Дауыс пен салдырдың пайда болуы. Дауыстылардың дауыстан пайда болатыны. Дауыссыздарға салдыр мен дауыстың қатысуы, оны білудің маңызы. Айтылым мен жасалымның үндесім, үйлесімге қатысы. Естілім. Кез келген дыбыс естілім арқылы қабылданатыны. Тіл дыбыстарының сапасын анықтауда естілімнің маңызы. Айтылым, жасалым, естілім аспектілерінің қарым-қатынас құралы тілдің қызметін қамтамасыз етудегі рөлі, фонологияға қатысы. Қазақ тілі фонологиясының үндестік заңдары негізінде іске асатыны.

Тіл дыбыстарының дауыстылар мен дауыссыздар болып бөліну себептері. Дауыс, салдырдың қатысы, ауа жолы, сөйлеу аппараты, буын, екпін. Бұлардың әрқайсысына тән негізгі сипаттар. Қазақ тілінде дауыссыздардың дауыстыларға тәуелді болып тұратыны. Дауыстылар,оларға тән сипаттар. Дауыстылардың зерттелуі. Олардың санын анықтаудағы ала-қлалықтар, себебі. Орыс тіліндегі дауыстылардың саны, сапасы. Қазақ дауыстыларының санын анықтауға қатысы. Байырғы қазақ тілі мен қазіргі қазақ тіліндегі дыбыстар. Дауыстыларды жіктеу мәселесі. Жуан (а, о, ұ, ы, у) және жіңішке (ә, е, ө, ү, і, и) дауыстылар. Бұлай бөлудің тілге негізделетіні. Еріннің қызметін қарай еріндік (о, ө, ұ, ү, у), езулік (а, у, ә, ы, і, е, и) болып жіктелетін себебі. Жақтың қатысына: ашық (а, ә), жартылайашық (о, ө, е), қысаң (е, ұ, ү, ы, і, и, у) болып жіктелу себебі. Тіл,ерін, жақтың дауыстыларға қатысын білудің маңызы. Дифтонг дауыстылар.

Дауыссыздар, олардың жалпы сипаты, саны, сапасы. Байырғы қазақ тіліндегі дауыссыз фонемалар мен қазіргі қазақ тіліндегі дауыссыздар. Орыс тіліндегі дауыссыз фонемалардың саны, сапасы. Қазақ тілі дауыссыздарына қатысы: ұқсастық, алшақтықтары. Дауыссыздардың жіктелуі. Дауыс, салдырдың қатысына (айтылымына) қарай үнділер (л, м, н, ң, р, й, у), ұяңдар (б, г, ғ, д, ж, з, в) және қатаңдар (п, к, қ, т, ш, с, ф, х, һ, ч, ц) болып бөлінетіні. Бұларды білудің маңызы. Дауыссыз фонемалардың жасалымына (артикуляциясына) қарай ерін (б, п, м, у, в, ф), тіл және көмей (һ) болып бөлінуі. Бұларды нақты білудің маңызы. Қос фокусты (ж, з), аффрикат (ц, ч) фонемалар. Айтылу (ауа) жолына қарай дауыссыздардың шұғыл (б, п, т, д, к, қ, м, н, ң, ц, ч), ызың және діріл (р) болып бөлінуі. Оларға тән ерекшеліктер. Дауыстылар қоршауындағы шұғылдардың айтылуындағы ерекшеліктер. Дауысты, дауыссыз дыбыстардың айтылу, жазылуына байланысты кездесетін түрлі ерекшеліктер. Ахмет айтатын тоң дыбыстар, олардың қолданылуындағы ерекшеліктер. Тілдегі фонемаларды анықтауға қатысы. Кірме сөздерде ғана кездесетін дауыссыздар. Қазақ тілінде диалектілік көріністің, әдеби тілге қатысы.

Дыбыстар тіркесі – тілдің дамуының көрсеткіші. Фонетикалық заңның дыбыстар тіркесінен туындайтыны. Дыбыстар тіркесін анықтау үшін сөздің буын, дыбыс құрамын зерделеудің маңызы. Жазу, айтудың арақатысын пайымдау. Дыбыстар тіркесінің зерттелуі. Дыбыстар түбір ішінде, түбір мен қосымша аралығында, сөз бен сөздің жапсарында тіркесуіндегі ерекшеліктер. Дауыстылардың буын түрінде тіркесуі. Үнді дыбыстардың тіркесуіндегі ерекшеліктері. Қатаңдардың тек қатаңдармен, ұяңдардың ұяңдармен ғана тіркесу себептері. Қатаңдардың өзара тіркесуінде кездесетін ерекшеліктер. Ерме дауыссыздар, оның себебі. Дыбыстар тіркесінен туатын заңдылықтар. Сөз (буын) соңындағы қос дауыссыздар, оған тән ерекшеліктер. Шәлкес тіркестер. Олардың пайда болу жолдары. Табиғи тілге етер ықпалы. Қайталама дыбыстар. Олардың түбірде, түбір мен қосымша аралығында, сөз бен сөздің жапсарында қолдануындағы ерекшеліктер. Үш дыбысты тіркестер.

Кірме сөздерді игерудің өзіндік ерекшеліктері, оның себебі. Протеза, эпентеза, эпитеза, апокопа, элизия, аферезис, редукция, метатеза, гаплология құбылыстарының сыры. Дыбыстық үнем. Тілдің үнемге ұмтылатыны, оның себебі. Дыбыстық үнем жеке дыбысты, буынды, морфеманы қамтитыны. Дыбыстық үнемнің пайда болу жолдары.

Буынның жасалуы. Буынға тән белгілер. Буынның түрлері. Буын жігі және тасымал. Буынның дыбыстық құрамы, сөздің буын құрамы. Қазақ тілінде буынның маңызы. Дыбыс жылысуы. Дыбыс жылысуы туралы түсінік. Дыбыс жылысуының себебі. Жылысатын дыбыс. Дыбыс жылысуынан пайда болатын заңға қайшы буындар. Дыбыс жылысуының орфоэпияға қатысы. Бунақ туралы түсінік. Бунақтың маңызы. Бунақтың құрамы. Қара сөз бен өлең бунақтарының ерекшеліктері. Бунақтың сөйлеудегі (орфоэпия) маңызы. Бунақтар жапсарын жаба, аша сөйлеудің туындайтын ерекшеліктер. Екпін туралы түсінік, екпінге көзқарас. Бунақ екпіні. Екпін және ырғақ. Ырғақтың маңызы. Екпін, ырғақтың сөз, бунақ мағынасын саралау қызметі.

Үндестік заңы. Дыбыстар мен буындардың үндесуі туралы түсінік. Үндестік – тілдің болмысынан туатын заң. Негізгі үндестік заңдардың түрлері, оның сыры. Сөздің құрамындағы буындардың бірыңғай жуан немесе жіңішке, еріндік болып үндесуінің себебі. Қатаң мен ұяң дауыссыздардың үйлесімсіздігі. Көрші дыбыстардың тіл табысуына әсер ететін факторлар. Үндестік заңның түрлері. Буын (тіл, ерін) үндесімі. Дыбыс (үйлестік, бейімдестік, бейүндестік) үндесімі. Дыбыстардың алмасуы – үндестіктің табиғатынан туатыны. Алмасу – дыбыс, буынның бірін-бірі игеруінің нәтижесі. Дыбыстық сәйкестік тіл заңынан тыс болатыны. Ықпал туралы түсінік. Ықпалдың түрі. Ықпалдың бағыты. Көрші буындар мен дыбыстардың үнемі ықпалдасып, бірін-бірі игеріп тұратыны. Игеру – ықпалдың нәтижесі. Толық және жартылай игеру. Артикуляциялық және акустикалық игеру. Акустикалық игерудің күшті болатыны. Игеру нәтижесінде акустика-артикуляциялық жақтан әр басқа дыбыстар алмасуға ұшырап барып тіл табысатыны.

Тіл үндестігі –тілдің үнемді жұмысына негізделетіні. Буындардың бірыңғай жуан, жіңішке болып қиындасып тұратыны. Бұл көнеден келе жатқан заң, қазіргі қазақ тілінде әсіресе байырғы сөздерде жақсы сақталған. Бунақ ішіндегі аралас буынды сөздердің қайсыбірі бірыңғайланып кету себебі. Тілдегі аралас буынды сөздің негізінен кірме сөздер болып келетіні, олардың игерілмей қалуына «оқығандардың» (Халел), жазудың ықпалы. Орыс сөздерінің тіл үндестігіне қатысы. Қазіргі қазақтың аты-жөнінің айтылуы, жазылуындағы заңсыздықтар. Орыстың «-ов», «-ова», «-ич», «-овна» - тіл үндестігіне қастандық екендігі. Осы заңға илікпейтін қосымшалар, оның себебі, кері ықпал. Ерін үндестігі – еріннің үнемді жұмысының нәтижесі. Ерін үнедстігі туралы түсінік. Ерін үндестігіне көзқарас. Еріндіктерді бас буында ғана жазу ережесінің авторы. Оның себебі, салдары. Қазақ тілінде де ерін үндестігінің күшті болғанына дәлелдер. Н.Ильминский, В.Радлов, П.Мелииоранский т.б. зерттеушілер еңбегіндегі ерін үндестігінің жайы. Ерін үндестігінің тілдік табиғатына қатысы. Еріндік, езуліктердің тіркесу ерекшіліктері – ерін үндестігінің көрсеткіші. Үнді у дауыссызының өзінен кейінгі қысаң дауыстылардың еріндік болуына ықпал жасауының себебі. Ерін үндестігінің дауыссыздарға етер әсері. Еріндіктердің езулікке айналуы.

Бейімдестік (аккомодация) –дауысты дыбыстардың өзара тіл табысуы, үндесуі. Дауыстылардың әркез дауыссыздардың игеріп тұратыны. Дауыссыздардың да ықпалы болатыны. Сөз соңында, сөз басында келетін (қ, к, п) қатаңдарының алмасуға бейімділігі. Бұл қасиеттің т,с,ш ерме қатаңдарында жоқтығы, оның себебі. Бейімдестік кезінде қысаңдардың түсіп қалу құбылысы. Кейбір етістіктердің соңындағы езулік ы, і қысаңдарының у жұрнағының еріндікке айналуы. Кейбір п-ға аяқталатын етістіктерге көсемшенің -ып, -іп жұрнағы жалғанғанда у-ға айналу себебі. Сөз соңындағы қатаң қ,к,п-ның дауысты ықпалына илікпейтін тұстары, себебі. Үйлестік (ассимиляция) –дауыссыздардың акустика-артикуляциялық жақтан үндесіп, тіл табысуы. Ілгерінді ықпал кезіндегі алмасулар, олардың сыры. Қатаңнан соң қатаң, ұяңнан соң ұяңның келу себебі. Қатаңдардың өзара үйлесімі кезінде болатын дыбыстық өзгерістер: кқ, сш, шс, тш, тс тіркестерінің фонологиялық табиғаты. Айтуда ұшырайтын өзгерістердің акустика-артикуляциялық сыры. Қатаңдар мен үнділердің, қатаңдар мен ұяңдардың және керісінше тіркесіп айтылуына ұшырайтын алмасулар, олардың сыры. Кейінді ықпал кезінде пайда болатын алмасулар. Кейінді ықпалда жасалымның, ілгері ықпалда айтылымның алға шығатыны, оның себептері. Бейүндестік (диссимляция), оның себебі. Оған көзқарас, түрлері.

Орфоэпия туралы түсінік Офоэпияның әдеби тілдегі орны, маңызы. Орфоэпияның зерттелуі. Орфоэпиялық норманың негізгі критерийлері. Оған көзқарас. Орфоэпияның халықтың ғасырлар бойғы сөйлеу практикасына негізділетіні. Қазақ орфоэпиясының қазіргі жай-күйі. Дауысты-дауыссыз дыбыстардың және кейбір сөздер мен қосымшалардың айтылуындағы ауытқулар. Дыбыстар үндесімі және орфоэпия. Дыбыстар тіркесі және орфоэпия. Орфоэпия пен орфографияның арақатысы. Орфографиялық норма және орфоэпиялық норма критерийлері. Тіліміздегі кірме сөздердің орфограммасы мен орфоэпиясы. Орфоэпиялық сөздіктер, олардың ұстанған принциптері. Дыбыстық үнедестіктердің, дыбыстық заңдардың сөздіктерде басшылыққа алыну дәрежесі. Сөздіктердің арасындағы алшақтықтар.

Графика туралы түсінік. Әріп – дыбыстың шартты таңбасы. Графика мен орфографияның арақатысы. Графика мен алфавит. Графиканың мақсаты – дыбыстарды дәл беру. Графема, фонема. Қазақ жазуының тарихы. Қазақ әріптерінің тарихы. Қазақ жазуы – фонемалық жазу. Әріптердің негізгі және қосалқы мәні. Бір мәнді, көп мәнді әріптер. Әріптердің аттары – әріп аттарының буын түрінде келу себебі. Әріптердің дыбыстық мәні. Жеке дыбысқа сай келетін әріптер, қосынды дыбыстарды таңбалайтын әріптер. Жеке дыбысқа сай келетін әріптер, қосынды дыбыстарды таңбалайтын әріптер. И, у, ю, я әріптерінің дыбыстық мәні.

Орфография туралы түсінік. Қазақ орфографиясының тарихы. Қазақ орфографиясын қалыптастырудағы А.Байтұрсынұлының қызметі. Орфографияның негізгі принциптері. Морфологиялық принциптің артықшылықтары мен кемшіліктері. Фонетикалық принциптердің артықшылғы мен қиындықтары. Дәстүрлі принцип, оның қайшылықтары. Дифференциялаушы принцип. Қазақ тіліндегі дифференциялаушы принциптердің көріністері (үкімет-өкімет, ауа-әуе, уақиға-оқиға, ғылым-ілім, қазір-әзір т.б). қазақ орфографиясының негізгі принципі. Орфографиялық сөздіктер. Олардағы азын-аулақ ауытқудың түрлері, себептері. «Қазақ тілі орфографиясының негізгі ережелері». Оның құрылымы, мәні. Фонетикалық қиыншылықтар. Орфографияны жетілдіру жолдары. Фонетикалық талдау, оның мақсаты, мәні, мазмұны.

Фонетика туралы түсінік. Фонетика, оның нысаны. Фонетика пәні. Оның нысаны, зерттелу тарихы, орны.

Қазақ тілі фонетикасының зерттелуі тарихы. А.Байтұрсыновтың фонетика жөніндегі зерттеулері. «Тіл - құрал» еңбегінің маңызы. Қ.Жұбановтың қазақ тілі фонетикасы жөніндегі зерттеулері. Экспериментті-фонетикалық әдіс. Акустикалық әдістің фонетиканы зерттеуде қолданылуы. Фонетиканы зерттеудегі физиологиялық әдіс.

Дыбыс, әріп, фонема. Олардың мәні, арақатысы. Транскрипция мен транслитерация. Мәтінді транскрипциялау мәселесі.

Дыбысты қарастырудағы анатомия-физиологиялық аспект. Дыбысты қарастырудағы акустикалық аспект. Дыбысты қарастырудағы лингвистикалық аспект.

Дауысты, зерттелуі, жіктелуі. Дыбыстық заңдағы орны. жіктелуі; айтылу, жазылуындағы ерекшеліктер

Дауыссыздар. Зерттелуі, жіктелуі. Дыбыстық заңдағы орны.

Дыбыс тіркесі. Оның тілдегі орны.

Дыбыстық құбылыстардың пайда болу себептері. Үстеліп айтылатын сыналық дыбыстар (протеза, эпентеза, эпитеза), дауыстының әлсіреуі (редукция), оның сандық, сапалық, элизиялық, гаплологиялық түрлері, ұяң дауыссыздардың сөз соңында кідірістің алдында тұрып қатаңдауы. Протеза болатын дыбыстар. Қысаң дыбыстардың дыбыстық құбылыстарға қатысы.

Буын. Оның жасалуы, тілдегі орны. Қазақ тіліндегі буын туралы көзқарастар. Буын мен тасымалдың ұқсастықтары мен ерекшеліктері.

Дыбыстардың үндесуіндегі ерекшеліктер. Қазақ тілінің ең негізгі заңы – үндестік. Үндестік заңынынң пайда болу себептері. Үндестік заңының тілдегі көрінісі.

Буын үндесімі. Тіл, ерін үндесімінің тілдегі орны.. Қазақ тіліндегі ерін үндестігінің даму дәрежесі.

Дыбыс үндесімі. Игерудің түрлері, маңызы.

Орфоэпия, оның зерттелуі, тілдегі орны.

Графика (жазу). Қазіргі алфавиттің құрамы. Қазақ алфавитіндегі әріптер мен фонемалардың ара қатынасы.

Орфография, оның зерттелуі, тілдегі орны.

• 
  әрбір тәжірибешілік сабаққа дайындалу керек, яғни, үй тапсырмаларын орындау крек;
  
• 
  дәріс материалына кірмеген, бірақ міндетті болып саналатын курстың тақырыптарын меңгеріп, конспектілер дайындау керек.
  

¦сынылатын єдебиет: [1], 5-15 бет, [5], 3-20 беттер, [12], 3-15 беттер.

2. Әріп, дыбыс, фонема. Бұлардың арақатысы межелеудің маңызы. Транскрипцияның орны. Қазақ сөздерін транскрпипциялау мәселесі.

¦сынылатын єдебиет: [5], 5-29 бет, [8], 33-39 беттер, [19], 3-27 беттер.

3. Дауысты фонемалар: олардың саны, сапасы, жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

¦сынылатын єдебиет: [2], 5-38 бет, [3], 3-18 беттер, [20], 3-20 беттер.

4. Дауыссыз фонемалар: олардың саны, сапасы, жіктелуі, айтылу, жазылуындағы ерекшеліктері.

¦сынылатын єдебиет: [1], 3-15 бет, [10], 3-36 беттер, [12], 5-21 беттер, [18], беттер

5. Дыбыс тіркесі. Сөздің дыбыс, буын құрамын анықтау мәселесі. Дыбыс тіркесіне көзқарас. Дыбыстың түр-түрінің өзара тіркесу ерекшелік, заңдылықтары.

¦сынылатын єдебиет: [12], 3-30 бет, [13], 5-20 беттер, [22], 5-35 беттер.

6. Буын, оған тән белгі-ерекшеліктер. Буынның маңызы, түрлері. Буынды танып-білудің фонологиялық маңызы, орны.

¦сынылатын єдебиет: [4], 15-30 бет, [9], 18-40 беттер, [12], 5-40 беттер.

7. Буын үндесімі. Тіл үндесімінің тілдегі орны, қызметі. Ерін үндесіміне көзқарас. Буын үндесімнің тілді ұйымдастыру ерекшелеудегі маңызы.

¦сынылатын єдебиет: [6], 3-40бет, [12], 3-30 беттер, [21], 3-20 беттер. [33], 5-80 беттер.

8. Дыбыс үндесімі. Дауыссыз дыбыстардың өзара үйлесімі. Ықпал, игеру заңдылқтары. Жасалым, айтылымға қатысты игерулер.

Ұсынылатын єдебиет: [6], 40-50 бет, [10], 5-50 беттер, [20], 86-88 беттер. [36], 5-31 беттер.

9. Орфоэпия, графика, орфография. Бұларға қатысты түсінік-таным. Әрқайсысының мазмұн-мәні, тілдегі орны.

Ұсынылатын єдебиет: [7], 5-20 бет, [11], 3-10 беттер [34], 3-20 беттер, [35], 5-31 беттер.

2. Қазақ тілін зерттеудегі А.Байтұрсынұлының ғылыми мұралары.

3. Х. Досмұхаметұлының қазақ тіліндегі сингорманизм туралы еңбегінің маңызы. Х. Досмұхаметұлының әріп, емле, дыбыс төңірегіндегі ізденістері, оның мәні.

4. Қазақ тілі дыбыс жүйесін ғылыми тұрғыда зерттеуде Қ.Жұбанов еңбектерінің маңызы.

5. Қазақ тілі фонетикасының қазіргі зерттелуі жайы. І.Кеңесбаев, Ж.Аралбаев, К.Аханов еңбектерінің маңызы, мәні.

6. Ә.Жүнісбектің фонетикалық іліміндегі соны құбылыстар, оның маңызы.

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы ұпай 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дәріске қатысу – 2 балл.

- тәжір. сабаққа қатысу – 1балл.

- тәжір. жұмысты орындау – 4 балл

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру -2 балл;
  
• 
  Жаттығу жұмыстарын орындау-1 балл;
  
• 
  Грамматикалық талдаулар жасау -1 балл.
  

• 
  материалды толық меңгеру -3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу-2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы -2 балл.
  

1. 
   сабақты босату (себепсіз);
   
2. 
   тапсырмаларды уақытымен орындамау;
   
3. 
   тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
   

мұндағы Р₁, Р₂, Е, С, КЖ – бірінші, екінші рейтингте алған ұпай бойынша емтихандағы балл көрсеткіші

ӨҮаү, ӨҮе, ӨҮс, ӨҮкж – ағымдық үлгерімнің семестрдегі үлестері.

Студент сынақты тапсырмай алуы үшін жинаған балы 100 болу керек.

Егер оқу жоспарында емтихан мен сынақ қарастырылған болса, онда сынақ ағымдық бақылау түрі деп есептеледі.

КЖ ғылыми жетекші қатысуымен комиссия алдында қорғалады және пікірмен бірге бағаланады. Пән бойынша қорытынды рейтинг 2-кестеге сай баллдан сандық баламаға, әріптік және дәстүрлі бағаға ауыстырылады. Сөйтіп, оқу жетістіктері журналына және рейтингтік ведомостьқа жазылады. Ведомость пен сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен баға қойылады.

Егер пән бойынша емтиханнан басқа курстық жұмыс қарастырылған болса, онда сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен Кж балына сай баға қойылады.
Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші

Балл түріндегі қорытынды баға	Балдың сандық баламасы	Әріп жүйесі бойынша бағалау	Дәстүрлі жүйе бойынша қойылатын баға
			Емтихан, дифф. сынақ	сынақ
1	2	3	4	5
95-100	4	А	өте жақсы	Есептелді
90-94	3,67	А-
85-89	3,33	В+	Жақсы
80-84	3,0	В	Жақсы
75-79	2,67	В-	Жақсы
70-74	2,33	С+	қанағаттанарлық
65-69	2,0	С
60-64	1,67	С-
55-59	1,33	Д+
50-54	1,0	Д
0-49	0	F	қанағаттанарлықсыз	есептелмеді

Егер студент емтиханда F деген баға алса, оның қорытынды рейтингі анықталмайды. Ведомостьқа «қанағаттанарлықсыз» деген баға қойылады. Егер пән бірнеше семестрде өтетін болса, онда балл түріндегі баға орташа есеппен қорытылады:

Қ= _Қ₁*К₁+Қ₂*К₂+...+Қ_n*К_n

К₁+К₂+...+К_n

Мұнда Қ₁ ,Қ₂ ,Қ_n – семестр бойынша балл түріндегі қорытынды баға;

К₁,К₂,К_n – семестр бойынша пән сағаты

n – семестр саны

Методические указания Форма

Ф СО ПГУ 7.18.2/05