Факультеті: Филология
Сопылық ілімі және оның ерекшеліктері
жүктеу/скачать 128.15 Kb.
|
| Сопылық ілімі және оның ерекшеліктері
«Сопылық» – Ислам әлемінде кеңінен тараған діни қозғалыс. Сопылықты уағыздайтын тәлімді «тасаууф» деп атайды. Тасаууф – тәңіртанудан, адамзаттың этика-эстетикалық құндылықтарын терең түсіндіретін, рухани, ішкі дүниенің талаптарына жауап беретін білім ретінде қалыптасқан. Тарихта Ислам діні әлемге кеңінен жайылып, ислами мемлекеттер аса байыған кезеңдерге мұсылмандардың көпшіліг баюдың, сән-салтанаттың жолына түсіп, ел билеушілер, байлар тоғышарлық танытқан болатын. Осыған орай тақуалыққа үндеушілер, Алланың ақ жолына, Пайғамбарымыздың сахабалары сияқты салиқалы қарапайым шариғат шеңберінде өмір сүруге шақыратын топ пайда болды. Содан бұл діни қозғалыс тариқат деп атала бастады. Алғашқыда нәпсі тәрбиесіне ұмтылған сопылардың көбі кейіндеу тақлид «яғни, бұрынғылар ұстанған Құран мен сүннет) жолымен емес, бірте- бірте өздерін үнді, парсы, грек сияқты христиандық мифология араласқан философия арқылы тәрбиелеуге, Алланы тануға ұмтылып, нәтижеде ислам шариғатынан ауытқыды. Сопы деген сөзге түрліше түсінік берілген. Мысалы: һижри жылдың 597 жылы дүние салған Ибн Жаузий ал-Бағдадий «Сопылық ислам дініне дейін пұтқа табынушы болған, жаһилдің ғасырда өмір сүрген Әл-Ғус бин Мурр деген кісінің атымен аталады» десе, Әл-Бируний және Фун Хаммер: «Тасаууф сөзінің түбірі «саффа», Бұл философия сөзінің екінші қосындысы «сафия» сөзімен түбірлес. «Сафия» грекше «даналық», «фила» латынша «ғылым» дегенді білдіреді. Сонда сопылық сөзінен «даналық ғылымы» деген мағына шығады»,-деп түсіндіреді. Сопылықты «суф»-«жүн» деген сөзбен байланыстыратындары да бар. Өйткені алғашқы сопылар үнемі жүннен тоқылған киім киген екен. Сондай- ақ, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) заманында үй-күйі жоқ адамдар мешіттерді паналаған. Оларға мұсылман бауырлары көмек көрсетіп отырған. Олар әтқашан мешіттен табалдырықтан намазда алдыңғы сапта тұратын, сол себепті кейбір ғалымдар сопылықтың «саф әл-аууәл» – «бірінші саптағылар», Тасаууф ілімінде жүрек-иманның тұрағы, Жаратушы Иемізге деген махаббаттың мекені болып саналады. Адамның көкірек көзі иманмен оянып, махаббатпен қуаттанып, тылсымды түсі-не алады. Тарихтан белгілі ақиқат: ұлы тұлғалар – Фахреддин Рази, имам Ғазали, Бейбарыс, Бабыр, Мұхаммед Хайдар Дулатилар сопылық жолында болды. Қазақ даласында Ислам дінінің тарауына сопылық үлкен әсер етті. Тасаууф ілімі ата-бабамыздан ұрпақтарына асыл мұра болып қалып келе жатқан қасиетті қазақ жерінде дәстүрлі қоғамымыздың ру- хани құндылықтарының қа- лыптасып, мәдениеті мен өркениетінің дамуына да үл- кен әсер етті. Мухасиби, Ке- лебази, Күшейри, Араби, Иас- сауи, Руми, Раббани, Жами тәрізді мутасаууфтар ислам- ның қайнар бастауын өзек ете отырып, сопылық жол- дың әдебі мен тәртібін қа-лыптастырып, орнықтырған еңбектер жазды. Қазақтың ұлы ақындары Абай мен Шәкәрімнің, басқа да жы-раулардың поэзиясында со-пылық сарын басым орын алады. Бұл өмірде сопылар – нағыз діндар, тақуа болған адамдар. Олар суфизм философиясының негізі – Құран Кәрім мен ұлық Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) сүннеттері деп таниды, дінді сөзбен ғана емес, мінез- құлық, өмір тәжірибесімен өлшейді. Оларға ортақ қасиеттер (белгілер): адал- дық, мейірімділік, шынайы мәдениеттілік, Аллаһ Тағаланы сүю. Сопылардың насихаттайтын рухани құндылықтары: Тәңірі алдында тізе бүгіп, қатесін ұғыну, тәубаға келу, «ынталы жүрек, шын көңілмен» егіліп, Жаратқанға жалбарыну, сүйіктіге мұ-ңын шағып, оған құлшылық ету, дүниені жемтікке, нәпсіні төбетке теңеу, Исламды шынайы тірілтіп, оны өмір философиясына және дүниені өзгерту құралына айналдыру үшін Құран, хадисті ең жоғарғы дәрежеде тәпсірлеу (түсіндіру). Ғылым, білім, дін тарихын зерттеушілердің арасында сопылықтың пайда болуы туралы пікірлер әрқилы. Кейбір батыстық зерттеушілер тіпті, сопылық исламға яһуди, христиан, буддизмнен, әсіресе, индуизм мен зороаст-ризм дінінен енген деп те қорытынды жасайды. Біздіңше, сопылық (суфизм) Ислам философиясындағы ең алғашқы диалектикалық пікір қозғалысының басталуы тұсында пайда болған тәрізді. Ал бұл қозғалыстың басында Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбардың сахабалары – Абу ад – Дарда, Абузар ал – Ғифари және тағы да басқалардың болғаны ақиқат. Тек, Ислам діні әлемге кеңінен тарап, Ислам мемлекеттерінің дәуле- ті тасыған кезде мұсылман-дардың көбісі баюдың жолына түсіп, ел билеушілер, байлар тоғышарлық таныта бастады. Сол кезде адамдарды тақуалыққа, Аллаһтың ақ жолына түсуге, шариғат салтына сәйкес қарапайым өмір сүруге шақырушы топтар тарих сахнасына шығып, бұл діни қозғалыс тариқат деп аталды. Кейін сопылардың бірқатары үнді, парсы, грек сияқты христиандық мифология арқылы өзін - өзі тәрбиелеуге ұмтылып, Ислам шариғатынан адасты. Сопылық анықтамасы Дін ілімі тарихында сопылық деген сөзге әртүрлі түсінік беріліп келеді. Һижраның 597 жылы фәниден бақиға көшкен Ибн Жаузий ал – Бағдадий сопылық туралы былай деген: «Сопылық Ислам дініне дейін пұтқа табынушы болған, жаһилдік ғасырда өмір сүрген Әл – Ғұс бин Мурр деген кісінің атымен аталады». Ал енді Әл – Бируний және Фун Хаммер: «Тасаууф сөзінің түбірі «Саффа». Бұл философия сөзінің екінші қосындысы «сафия» сөзімен түбірлес. «Сафия» грекше «даналық», «фила» латынша «ғылым» дегенді білдіреді. Сонда сопылық сөзінен «даналық ғылымы» деген мағына шығады, - дейді. Атақты суфилер Сарий ас – Сақати (ө.ж.м. 865): «Сопылық – көркем ахлақ (мораль)»; Абу Хафс ан – Найсабурн (ө.ж.м. 883): «Сопылық – толығымен әдеп (этика)»; Абу әл Хусайн ан – Нури (ө.ж.м. 907): «Сопылық – нәпсінің құмарлықтары мен талаптарын тәрк ету», - деп анықтама береді. Орыс ғалымы И.М.Петру- шевский ағылшын шығыстану-шысы Р.Николсонның XI ға-сырға дейінгі жазба материалдарда тасаууф – сопылық сөзінің 78 мағынасының тал- қыланғанын анықтаған. Сопы-лық туралы дін ғұламалары былай деген: Абу Сайд әл – Хараз: «Сопы деп Тәңіріміз жүрегін нұрмен тазартқан және Ал-ланың зікірінен ләззат алатын адамды айтамыз». Абу Мухаммед әл- Жаририй (һ. 311 ж. туылған): «Тасаууф-сүнниттік мінез-құлықпен үйлесетін, оған қа-рама-қарсы нәрседен аулақ болуды үйрететін жол». Абу Бакр әл – Каттаний (322 х.): «Тасаууф – тәртіп, кімнің тәртібі сенен жақсы болса, ол сенен таза адам. Тасаууф – тазалық». Жағфар әл – Хулдий (840 х): «Сопылық – құлшы-лыққа құлшыну, Аллаһ Таға-лаға толығымен берілу». Бишер бин әл – Харис: «Сопылық Алла үшін жүрегін таза ұстаушы». Әш – Шиблий: «Тасаууфтың басы Алланы танумен басталып, соңы таухидпен бітеді». Әл – Қушайрий (Қушайрия кітабының авторы): «Тақуалық күмәнді нәрселерден қашық-тау». Суфян әс – Саурий (97 – 161 х.ж): «Тақуалық дегеніміз дүние деп қиялға берілмеу және ішіп – жеу мен киінуге қа- таң талап қою деген сөз емес». Сопылықтағы 4 белгілі құтұп Олар: Абдулқадир әл – Жейланий, Ахмад әр – Руфағий, Ахмад әл – Бадауий, Ибрахим бин Адхам. Сопылықтың 4 сатысы Олар: шариғат, тарихат, мағ-рифат, ақиқат. Бұл – дәруіштің тармақтық тәртіп жолдары мен жөн – жосықтары. Шариғат (жибарут мақам - жол) – ұлықтық ғалам. Кәлима кілті: «Лә - иллаһа ил- лаһу Мухаммадун расулиллаһ». Ұстанатын тәртіп заңы: 1. Иман келтірмектік. 2. Намаз оқу. 3. Ораза ұстау. 4. Зекет беру. 5. Қажылық. 6. Мәдениеттілік, сыпайы қарым – қатынас жасау, сөй-лесу. 7. Білім үйрену. 8. Пайғамбарымыздың сүн-неттерін мүлтіксіз орындау. 9. Жамиғатқа дін ислам жөнінде насихат айту (Әмір Мағруп). 10. Жаман іс - әрекеттен бойды аулақ ұстау. Тарихат (малакут мақам - жолы) – періштелер ғаламы және оның кәлима кілті. Та-риқа – Құранда «жол» деген мағынада. Шындықты құпия құбылыстар арқылы тани білу. Ұстанатын тәртіп заңы: 1. Тәубеге келу. 2. Пірге қол беру – мүрит болу. 3. Қауіп пен ража, яғни Жаратушы Иенің рақымынан үміттеніп, жазасынан қорқу. 4. Тәннің ұятты жерлерін жабу. 5. Шауһат ләззатынан тиылу. 6. Тамақ - нәпсіден тиылу. 7. Пір қызметінде болмақ-тық. 8. Насихат – уағыз тыңдау. 9. Әрбір нәрсенің ара – жігін ажырата білуді үйрену. 10. Оңашалықта, жалғыз-дықта болу. Мағрифат (лакут мақам - жолы) – Аллаһ Тағала ғала-мы. Мұнда дін, білім, ғылым жолдарының амалдарын жү-зеге асыра отырып, Аллаһты тануды мұрат тұтады. Ұстанатын тәртіп – заңы: 1. Пәнилік болу, яғни өлмей тұрып өлмектік. 2. Дәруіштік салтты қабыл-дап, мойындау. 3. Әрбір қиындыққа шыдам-дылық таныту. 4. Адалдық жолымен, таза талаптанбақтық. 5. Терең білім алу. 6. Шариғат және тарихат жолымен бірдей амал жасау. 7. Дүние, мал – мүліктен қол үзіп, көңіл суыту, баз кешу. 8. Ақыреттің барлығын мойындау. 9. Болмыс тылсымы туралы мақам – жолды игеру. 10. Ақиқат сырларын иге-ру. жүктеу/скачать 128.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|